خط لوله نورد استریم دو و مناسبات اروپا و روسیه

دیپلماسی ایرانی: علیرغم تمامی بررسی های کارشناسانه و سیاست های رسمی اروپا در تلاش برای تنوع بخشی در منابع تامین انرژی قاره سبز و سرمایه گزاری های فراوان برای احداث خط لوله گازی "نورد استریم دو "، فضای سیاسی حاکم بر روابط غرب و روسیه و بخصوص عدم اجماع در اروپای واحد در قبال مناسبات با مسکو، اجرای نهایی و اتمام این پروژه را در سایه ای از ابهام قرارداده است. علاوه بر عوامل یاد شده، نزدیک شدن پایان حکمرانی قریب دو دهه ای خانم مرکل در صدر اعظمی و ریاست حزب دمکرات مسیحی آلمان به عنوان یکی از حامیان دوفا کتو این پروژه و مناسبات اروپا با روسیه، سرانجام پروژه را بیش از پیش پیچیده کرده است.

در جریان نشست ۲۵ فوریه کمیسیون کارفرمایان آلمانی مشغول فعالیت در منطقه اروپای شرقی، آقای فرانک والتر اشتاین مایر، رئیس جمهوری آلمان طی سخنانی فشارهای ایجاد شده بر جامعه مدنی روسیه را مورد انتقاد قرار داد و یادآوری کرد که نباید تمامی پلها با روسیه شکسته شود و خواستار مشارکت اروپای شرقی در مسیر توسعه مسالمت‌ آمیز و همزیستی با قاره اروپا شد.

در همین نشست "اولیور هرمس" رئیس شورای کارفرمایان آلمانی فعال در حوزه اروپای شرقی، در خصوص اظهارات رئیس جمهوری آلمان و تشدید فشارها بر روسیه معتقد بود که عموما تحریم‌ های یک جانبه، نتایج غیرمفید و غیر سودمندی به بار می آورند و نه تنها باعث تضعیف شرکت های کوچک و متوسط می شوند بلکه تقریباً هرگز به اهداف خود نیز نائل نمی شوند و به جای مجازات طبقه برگزیدگان و الیت جامعه، مردم را هدف می گیرند. به گفته "الیورهرمس" اقدامات جدید در قبال پروژه "نورد استریم دو" تنها باعث تحریک روس ها به سمت افزایش فروش گاز به چین و کم اثر شدن اهرم هایی را که در اختیار داریم می شود. رئیس شورای کارفرمایان آلمانی فعال در اروپای شرقی همچنین معتقد است که "نورد استریم دو" مسیر مستقیم تخلیه و ورود گازهای شمال سیبری است که در نتیجه آن امنیت انرژی آلمان و اتحادیه اروپایی  بیشتر فراهم می شود. لذا چرا باید به طور مصنوعی از این وسیله ارزان و مفید، خود را محروم کنیم در شرایطی که راه حل جایگزینی نیز برای آن در اختیار نداریم.

از سوی دیگر به عقیده ژوزف جوف، سردبیر روزنامه سایت که یکی از منتقدین پروژه "نورد استریم دو" محسوب می شود، از زمان شروع  این پروژه، تحولات بازار انرژی، ادامه حیات و تحقق آن را بی فایده کرده است. به گفته نامبرده زیرساخت های لازم و به وجود آمده برای این پروژه تنها برای انتقال ۲۵۰ میلیارد متر مکعب گاز روسیه به اروپا در نظر گرفته شده است.

در این حال بر اساس برآوردهای موسسه آلمانی مطالعات اقتصادی DIW""، آلمان و اروپای غربی از زمانی که پروژه در سال ۲۰۰۸ میلادی به نقطه اوج خود رسید به دلیل این که بهای نفت تقریباً نصف شده بود، دیگر نیازی به "نورد استریم دو" نداشتند. همچنین بدون در نظر گرفتن منابع گازی ایالات متحده، مخازن جدید گازی کشف شده در مدیترانه و کاهش قیمت گاز به تقریباً چهار پنجم قیمت متعارف آن ازجمله سایر متغیرهایی هستند که عدم ‌نیاز اروپا و آلمان را به  "پروژه نورد استریم دو" را مطرح می سازند.  بدون تردید این عوامل، امتیازات و بهره مندی های موقتی برای اروپا نبودند ولی در همین حال انرژی های تجدیدپذیر نیز بخش فزاینده ‌ای از سبد انرژی قاره سبز را نیز به‌ خود اختصاص می‌ دادند.

گزارش "موسسه آلمانی مطالعات اقتصادی" همچنین خاطرنشان می سازد که از چند سال پیش به این سو، تقاضا برای گاز در اروپا تقریباً ثابت بوده و حتی آمارهای آژانس بین المللی انرژی، حکایت از کاهش شش درصدی تقاضای گاز در شش ماهه اول سال ۲۰۲۰ به دلیل بحران کووید ۱۹، گرم شدن هوا و زمستان های معتدل دارد.

فشارها علیه پروژه "نورد استریم دو" تنها محدود به ملاحظات اقتصادی و فنی نبوده و سایر بخش های مناسبات اروپا و روسیه را نیز در بر می گیرد. به عقیده آقای "استفان کور ملیوس" تحلیلگر روزنامه "زود دویچه سایتونگ" اتحادیه اروپایی برای پاسخگویی به کجروی های "رژیم روسیه" و پاسخ به نوع  رفتار کرملین با آقای "ناوالنی" ناراضی روس و به منظور پاسخ های با قدرت تر در قبال مسکو، می تواند پروژه "نورد استریم دو" را پایان یافته تلقی کند وگرنه باید به دنبال اهرم های دیگری برای ورود به کارزار مقابله با روسیه بگردد.

به عقیده خانم "اسونیا شولز"، وزیر محیط زیست آلمان، این کشور نمی‌ تواند به طور همزمان علیه مصرف زغال سنگ، انرژی هسته ای و گاز طبیعی در چالش باشد. وی که از حزب سوسیال دموکرات آلمان می باشد، ادامه می ‌دهد که طی دهه اخیر و دهه های آینده آلمان به گاز طبیعی نیاز دارد چنانچه پروژه "نورد استریم دو" را متوقف سازیم زیان های بسیاری متوجه منافع آلمان می شود.

یکی دیگر از استدلال هایی که برای تحقق پروژه خط لوله "نورد استریم دو" توسط طرفداران آن مطرح می‌شود، دسترسی بیشتر به هیدروژن و تولید آن در پی عملیاتی شدن پروژه است. این موضوع در جریان نشست "اتاق تجارت روسیه و آلمان" و از سوی وزیر اقتصاد آلمان مطرح شد که طی آن ظرفیت بالای همکاری انرژی با روسیه و گستره نیازهای اقتصاد آلمان در این زمینه را که ضرورت نگاه به یک حجم و مقادیر با اهمیت از واردات هیدروژن را الزامی می‌ کند، مطرح ساخت. همتای روس وزیر اقتصاد آلمان نیز با کلیت این بخش و اهمیت بالای آن و اولویت پروژه برای مسکو اتفاق نظر داشت و در عین حال  زمینه همکاری بین المللی به خصوص با آلمان و در بخش زیرساخت های ذخیره سازی و حمل و نقل که نیاز به سرمایه گذاری خارجی دارد را مطرح ساخت.

لازم به یاد آوری است که در پایان سال ۲۰۲۰ شرکت گاز پروم روسیه تمایل خود را برای ایجاد تاسیساتی در نزدیکی منطقهGreifsward  واقع در شمال شرق آلمان، جهت تبدیل متان به هیدروژن را ابراز داشته است. از طرفی آلمان و روسیه برای تولید هیدروژن پاک در روسیه و انتقال آن به آلمان در حال بررسی و مذاکره هم هستند و این در شرایطی است که بر اساس ملاحظات فنی، این پروژه در تقابل با چارچوب عملیاتی کردن پروژه وابستگی اروپا به "اصل معاملات پاک" در پروژه های دراز مدت، که جزء موانع همکاری های آلمان و روسیه محسوب می شود قرار می گیرد.

اشتاین  مایر، رئیس جمهوری آلمان که پروژه "نورد استریم دو" را آخرین پل ارتباطی روسیه با اروپا تلقی کرده، معتقد است که خراب کردن این پل جلوه ای از قدرت نمایی نبوده و نشانی از قدرت نیز در بر ندارد. به گفته وی در طول جنگ جهانی دوم بیست میلیون نفر شهروند اتحاد جماهیر شوروی سابق جان خود را از دست دادند و اگر چه این واقعیت، رفتارهای سیاسی ناپسند روسیه را توجیه نمی کند، لیکن نباید کلیت موضوع را کنار بگذاریم. لازم به یادآوری است که رئیس جمهوری آلمان در اظهارات خود به طور غیر مستقیم به مسئولیت آلمان در کشتار شهروندان اتحاد جماهیر شوروی در جریان جنگ جهانی دوم اشاره می کند و از این رو خواهان آن است که اروپا و آلمان در قبال این رفتار و خساراتی که اتحاد جماهیر شوروی متحمل شده بود، رفتار مداراگرانه ای از خود نشان دهند.

البته این اظهارات رئیس جمهوری آلمان عکس العمل های منفی شدیدی در لهستان و اوکراین در پی داشت و وزرای امور خارجه این دو کشور در بیانیه مشترکی خاطرنشان ساختند که عمیقاً از اظهارات اشتاین مایر سرخورده شده اند. برخی رسانه های آلمان نیز نسبت به اظهارات رئیس‌ جمهوری این کشور واکنش نشان دادند و علی ‌رغم اینکه وی تمایزی بین اتحاد جماهیر شوروی و روسیه قائل شده بود، یادآوری کرده اند که اکثر جنایت های نازی ها در جریان جنگ جهانی دوم در اتحاد جماهیر شوروی  در سرزمین فعلی بلا روس و اوکراین اتفاق افتاده است و اگر با منطق آقای اشتاین مایر همراه شویم، استدلال ها علیه "نورد استریم دو" مجددا از سر گرفته می شوند. به اعتقاد منابع رسانه ای آلمان آقای اشتاین ‌مایر با طرح مقصر بودن آلمان در قبال روسیه در جنگ جهانی دوم، یک پروژه سیاسی را مطرح کرده است که طی آن در نظر دارد "پروژه نورد استریم دو" را معادل یک موضوع تجاری بین دو طرف جلوه دهد.

به عقیده آقای "رالف فوکس"، مدیر سابق "بنیاد هاینریش بول" آلمان، خط لوله گازی "نورد استریم دو" سمبل روابط خاص آلمان و روسیه است که با فرایندهای ناخوشایند اقتصادی سیاسی و احساسات مخلوط شده است. لازم به یادآوری است که پس از جنایات جنگ جهانی دوم، ظاهرا بر اساس دستورالعمل هایی در سطوح عالی، دستگاه سیاست خارجی آلمان از درگیری با روسیه، پرهیز و اجتناب داده شده بود.

از طرفی کرملین با اطلاع از این موضوع هیچ منعی در به کارگیری توجیهات خود متصور نبوده، تا جایی که قربانیان جنگ ویرانگر علیه اتحاد جماهیر شوروی را به مثابه جنگ علیه روسیه تلقی کرده و از این رهگذر افسانه یک رابطه معنوی بین آلمان و روسیه به خاطر تبعات جنگ جهانی دوم همواره باقی است و بعضا از محور مسکو – برلین و هماهنگی های این دو کشور در مناسبات اروپایی نیز صحبت شده است. این ایده که بیشتر نشات گرفته از بیسمارکیسم (طرفداران بیسمارک) است، حتی موضوع ثبات در اروپا در چارچوب موافقتنامه با روسیه را در راستای سیاست آلمان تلقی می کند که ممکن است به فضا و جغرافیای مشترک از لیسبون تا ولادی وستوک  به جای محور آتلانتیکی تبدیل شود که این محور جذابیت‌ هایی را نیز در برخی محافل بازرگانی و تجاری اروپایی به همراه داشته است.

علیرغم تمامی حواشی پیچیده نگاه داخلی آلمان به پروژه "نورد استریم دو" موضع علنی این کشور بر پایه عدم همراهی با تحریم های فراسرزمینی ایالات‌ متحده در پروژه "نورد استریم دو" و آمادگی گفت وگو با واشنگتن در این موضوع است. البته این گفت وگو باید در چارچوب یک پروژه تعریف شده ای باشد که از تبدیل شدن به یک گرداب اقتصادی اجتناب کند.

بر اساس نظرسنجی انجام شده در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۰، حدود پنجاه و پنج درصد مردم آلمان مخالف توقف پروژه "نورد استریم  دو" بودند. البته در بین ۴۵ درصد باقی مانده از مردم این کشور، اکثریت آنها طرفداران احزاب سبز و هواداران محیط زیست بودند که عموما موافق ترک و توقف پروژه هستند. همچنین باید یادآوری کرد که حدود ۷۰ درصد از مخالفین پروژه "نورد استریم دو" در آلمان، عمدتاً از اهالی شرق آلمان هستند.

توجه به این نکته نیز ضروری است که تفاوت آشکاری بین مواضع احزاب مسیحی و سوسیالیست آلمان که هم اکنون تحت ائتلاف بزرگ در این کشور حاکم هستند در خصوص پروژه وجود دارد که عنصری بازدارنده محسوب می شود.

"ماتیاس پلا تزک" رئیس سابق حزب سوسیالیست آلمان و سر وزیر پیشین ایالت براندنبورگ که از طرفدار پر و پا قرص گفت وگو با روسیه  است، به عنوان رئیس اجلاس آلمان روسیه از جنبه غیر سازنده تحریم ‌ها علیه مسکو انتقاد کرده و آن را سیاست یک بام و دو هوا و یا برخورد دوگانه قلمداد کرده است. وی با طرح این سوال که چرا این سیاست فقط در مورد روسیه اعمال می شود و ترکیه را شامل نمی شود، خواستار آن است که آلمان سیاست ویل برانت، صدراعظم سابق این کشور را مبنی بر "تغییرات در اثر نزدیکی و مراوده" که پس از تهاجم ارتش سرخ شوروی به کشور چکسلواکی در دستور کار آلمان  قرار گرفت مبنای عمل خود قرار دهد. رئیس سابق حزب سوسیالیست آلمان معتقد است که ابراز تمایل و دست دراز کردن به سمت روس ها می تواند به معنی معاف شدن جوانان آلمانی و غیرآلمانی از اخذ ویزا برای سفر به روسیه باشد و نباید آن را به منزله تقدیم هدیه به ولادیمیر پوتین قلمداد کرد.

از سوی دیگر با نزدیک شدن به موعد انتخابات ۲۶ سپتامبر مجلس آلمان، موضوع سازش و تفاهم داخلی آلمان می ‌تواند در دستور کار جناح های سیاسی قرار گیرد. برخی رسانه های دارای تمایل به سمت روسیه  بر این نظر هستند که تحکیم مناسبات با مسکو به منزله تنبیه و افزایش فشار علیه واشنگتن خواهد بود.

در مجموعه احزاب مسیحی آلمان متشکل از حزب دموکرات مسیحی و حزب سوسیال مسیحی، افرادی همچون " نوربرت روتگن" رئیس کمیسیون امور خارجه مجلس فدرال، مخالف کجروی های خودسرانه و فزاینده "رژیم روسیه" بوده و خواستار دستورالعملی برای به اجرا درآوردن مکانیزم توقف واردات گاز از روسیه در صورت بروز بحران و حمایت از اوکراین، به هدف اجتناب از اینکه کیف تحت تاثیر شانتاژ های مسکو قرار گیرد.

به عقیده برخی ناظران تحولات آلمان تغییرات در مواضع حزب سوسیالیست آلمان نیز در حال بروز است. این حزب که از دیرباز در حکم ستون دوم و همتای معتبر جریان مرکزگرایی سیاست آلمان تلقی می شد، در شرایط فعلی از نظر مقبولیت در پایین ترین سطح آرای خود قرار گرفته و به همین علت چرخشی را به سمت جناح چپ آغاز کرده که بر اساس آن به جناح های ضد نظامیگری و صلح طلب ها نزدیک تر شده است. این تحول به امید بازگشت حزب سوسیالیست به شرایط مساعد انتخاباتی و رسیدن به وضعیتی همانند دوران صدر اعظمی "ویلی برانت" است.

با توجه به این که حدود ۹۰ درصد آماده سازی خط لوله گازی "نورد استریم دو" انجام شده زمان در حال گذر بوده و فشار بر دولت آلمان در حال افزایش است. این فشار از ناحیه دولت جدید امریکا به ریاست جمهوری جو بایدن نیز قابل مشاهده است. کشورهای اروپایی و بخصوص لهستان و کشورهای حوزه بالتیک از ابتدا با پروژه "نورد استریم دو" مخالف بودند. به نظر مایکل تومن، مفسر روزنامه "دی زایت برلین"، علی رغم اظهارات آقای مکرون، رئیس جمهوری فرانسه در همراهی با پروژه "نورد استریم دو"،  در واقع خیلی نمی ‌توان روی پاریس در خصوص این خط لوله گازی حساب کرد. قاطعیت خانم مرکل در سال ۲۰۱۴، روسیه را به خاطر دخالت هایش در اوکراین مورد تحریم قرار داد  که تعجب کرملین را به همراه داشت.

البته در سال های اخیر و وضعیت جاری شاهد این بوده که خانم  مرکل از اینکه پروژه "نورد استریم دو" دچار مشکل شود اجتناب  کرده و این موضوع  موجبات تهاجمی تر شدن روس ها در قبال پروژه و مناسبات با اروپا شده است. آیا جانشین خانم مرکل در حزب و صدر اعظم آینده آلمان هم همین مسیر را می تواند ادامه دهد؟