جایگاه زبان و ادبیات فارسی در همکاری با اروپا

دیپلماسی ایرانی - زبان وسیله مهمترین وسیله گفت وگو، مفاهمه و ارتباط میان اقوام، فرهنگ و تمدن‌ها مختلف بشری است و یادگیری هر زبان جدید به معنای آشنا شدن با یک فرهنگ متفاوت و دنیای دیگر به شمار می‌رود. آشنایی با زبان خارجی، این فرصت را به دست می‌دهد تا اقوام، زبان‌ها و مردمی که در سرزمین‌های مختلف زندگی می‌کنند، آداب مختلف، ویژگی ها و نقاط مشترک و حتی میراث مشترک فرهنگی و معنوی خویش را بشناسند. یونسکو از سال 1999 میلادی روز 21 فوریه را به عنوان روز جهانی زبان مادری در تقویم خود گنجانده است تا سطح آگاهی از فرهنگ ها و زبان های مختلف را در جهان ارتقاء دهد. 

در کنار کشورهای فارسی زبان  اکنون در بسیاری از مناطق جهان اقلیت های فارسی زبان زندگی می کنند. فارسی در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، عراق، بحرین، ترکیه، قرقیزستان و قزاقستان و بخش بسیار کوچکی از چین از دیرباز صحبت می شود و به واسطه افزایش مهاجرت ها در قرن اخیر به کشورهای دیگر نیز راه یافته است بسیاری از شهرهای جهان که خارج از سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان قرار دارند، علاوه بر جمعیت قابل توجه فارسی زبان، پیوندهای عمیق تاریخی و تمدنی  با زبان فارسی دارند. ولی مهمترین شهرهای دارای ارتباط نزدیک با زبان و ادب فارسی شامل سمرقند، بخارا، تاشکند، فرغانه و سرخان دریا در ازبکستان، پیشاور، پاراچنار و کویته در پاکستان و سوران در عراق هستند .شهرهای سمرقند و بخارا از پایتخت های ایران باستان و زادگاه بزرگانی همچون رودکی و ابن سینا بوده اند. 

زبان فارسی از خانواده های هندواروپایی به عنوان یکی از شیرین‌ترین زبان‌های دنیا با ویژگی برتر موسیقیایی بوده  و حیف است که این تاریخ و غنای سازنده مورد بی مهری و بی توجهی قرار گرفته و خدای ناکرده در ورطه فراموشی قرار گیرد. شکی نیست که زبان فارسی برای ایرانیان یک زبان ملی و مادری تلقی می‌شود، اما برای بسیاری از مردم جهان، زبان فارسی، اولین وسیله شناخت و آگاهی از اسلام ناب محمدی و به ویژه معارف شیعی می باشد که ذخایر علمی و گرانقدر ادبیات فارسی، یکی از عوامل مهم ارج نهادن و بزرگی مقام زبان فارسی در میان دیگر زبان‌ها قلمداد می‌گردد . بسیاری از استادان رشته‌های زبان فارسی، ایران شناسی و شرق شناسی در اروپا و اقصی نقاط جهان بدون فراگیری و شناخت عمیق  این زبان نمی توانستند در کار خود موفقیت شایانی به دست آورند. 

البته تاکید مقام معظم رهبری در مناسبت های مختلف فرهنگی و دینی بر توجه به زبان فارسی به عنوان اولین زبان گویای انقلاب اسلامی در جهان بر اهمیت موضوع می‌افزاید؛ لذا بهره گیری از این زبان باید به عنوان یکی از وسایل ارتباطی موثر برای معرفی ابعاد گوناگون تمدن ایرانی و انقلاب اسلامی به حساب آید و به عنوان یکی از ابزارهای تحکیم پیوندهای انسانی دنیای حاضر و مخاطبان خود در جهان تقویت روابط دوستی با ملت های مختلف مورد بهره برداری قرار گیرد. در چنین شرایطی باید فضاسازی لازم برای توجه بیشتر این زبان در قاره سبز صورت گیرد و به تبع آن برای افزایش آموزش و توانایی‌های زبان فارسی تدبیری اندیشید و با شیوه هایی جدید جذابیت‌های فرهنگی آن را برای احیاء و گسترش ادبیات فارسی در جهان حد اکثر استفاده را نمود. در دائره المعارف تشریحی زبان رومانی ویژگی و مختصات زبان فارسی این گونه تشریح شده است:

PERSÁN، 1- شخصی که بخشی از جمعیت فارس بوده یا اصالتاً از آنجا بوده است. 2- متعلق به پارس یا فارس 3- مربوط به  فارسی و فرش فارسی (و اسم ، n.) = فرش با کیفیت بالا (که در اصل در پارس ساخته می شود) ، دارای پود ساخته شده از نخ های گره خورده و به طول مشخص در کل سطح فرش برش خورده است. 4- اسم ، زبانی که پارسیان به آن تکلم می کنند.

واقعیت این است که در اواسط قرن بیستم زبان فارسی به واسطه مهاجرت ایرانیان و افغانستانی ها به بسیاری از کشورهای جهان راه یافته است. جمعیت بسیار بزرگی از فارسی زبانان هم اکنون در اروپا، کشورهای حوزه خلیج فارس، شرق آسیا، استرالیا، آمریکا و کانادا زندگی می کنند. آخرین آمارهای رسمی که توسط سازمان ثبت احوال ایران منتشر شده است، تعداد ایرانیان خارج از کشور را سه و نیم میلیون نفر اعلام می کند، اما واقعیت های میدانی این تعداد را بین پنج تا شش میلیون نفر برآورد می نماید. یکی از بهترین روش ها، در توجه و بازنگری جدی به ارزش‌های زبان و ادبیات فارسی در جهان به ویژه در میان غربی ها، تکیه بر جنبه های ارزشی،  اخلاقی  و حتی عرفانی این زبان است و بی جهت نیست که در سال‌های اخیر توجه و استقبال عجیبی از  آثار شعرا برجسته ایرانی نظیر مولانا، حافظ و سعدی در اروپا و امریکا به عمل آمده است. 

موضوع مهم دیگر این که امروزه بیش از 6000 زبان مختلف در سطح جهانی استفاده می شود البته ثلث این زبان ها  توسط 1000 نفر یا کمتر صحبت می شود. فارسی به عنوان دوازدهمین زبان رسمی و تاثیر گذار دنیا پس از زبان های انگلیسی ، فرانسه ، اسپانیایی ، عربی، چینی، پرتغالی، آلمانی، ژاپنی، اردو و مالایی قرار دارد. فارسی با بیش از یکصد میلیون صحبت کننده، دارای وضعیت رسمی در ایران، افغانستان و تاجیکستان با ویژگی پویایی و سابقه طولانی است که به عنوان زبان فرهنگی و مهد تمدن معتبر در سراسر آسیای میانه شناخته می شود. این رتبه بندی بر اساس تعداد صحبت کنندگان به عنوان زبان اول ؛ زبان دوم ، و همچنین تأثیر آن بر تجارت جهانی و همچنین وضعیت استقبال از مفاخر و آثار ادبی و شعری در سطح دنیای پهناور انجام می شود.

همچنین می توان اذعان نمود که زبان و ادب فارسی از طرفی حاوی عالی ترین مشخصه احساسی و تمدن انسان امروزی است که ارزش توجه به ابعاد گوناگون این زبان و نیاز به محتوای ادبی آن را بیش از پیش در میان جهانیان نمایان می‌سازد. بسیاری از آثار خطی و ادبی فارسی، امروزه زینت بخش گنجینه‌ها و کتاب خانه‌های کشورهای شرق و غرب قاره سبز است. این نماد در آرشیوهای ملی و کتابخانه های منطقه بالکان، روسیه و حتی غرب اروپا قوی تر و پررنگ تر می باشد و بی جهت نیست که ادعا می شود از قدیمی ترین نسخ دیوان حافظ در کشورهای آلبانی و رومانی نگهداری می شود؛ از این رو باید بیش از پیش برای تقویت و رشد این زبان به ویژه در میان کرسی‌های زبان فارسی در این منطقه از جهان تلاش کرد و از این فرصت در راه معرفی آثار مکتوب و ریشه دار میراث فرهنگی ایران اسلامی در میان علاقه مندان در جهان غرب بهره برد. از سوی دیگر همین زبان و ادبیات به دلیل ویژگی محتوایی عرفانی؛ اخلاقی و ارزش‌های انسانی و فطری، در تمام دوران تاریخ خود، زبان شعر و ادب، زبان علم، زبان سیاست و زبان صلح در میان مردم این مناطق بوده است. در عین حال که زبان عرفان به ویژه از نوع دینی و اسلامی آن، از کشش و جاذبه نیرومندی برخوردار است و دستی و صفایی که عرفان ایرانی جست و جوگر آن بوده است و زیبایی و اسرار خاص به دست آمده از آن در کمتر ادبیاتی یافت می‌شود. زبان فارسی، هیچ گاه خود را محدود و محصور به جغرافیای خاصی نکرده و حلاوت و شیرینی آن همیشگی است. در قرون گذشته این زبان در انتقال علوم ؛ فنون  و تکوین تمدن اسلامی و انتقال به اروپا در شکل گیری بخشی از تاریخ آن نقش محوری داشته است. 

در حال حاضر زبان فارسی در بسیاری از کشورهای اروپایی آموزش داده می‌شود و در تعدادی از کشورها نظیر رومانی، بلغارستان، صربستان، اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، اتریش، انگلستان، روسیه، استادان بزرگی مشغله اصلی شان تدریس و تحقیق پیرامون ادبیات فارسی است. در اکثر این کشورها کرسی زبان فارسی با امکانات حداقلی دایر است. غیر از کرسی‌های زبان فارسی و نیز نمایندگی‌های فرهنگی و سیاسی رسمی جمهوری اسلامی ایران در خارج که تا حدودی به امر آموزش مبادرت می‌کنند، مراکز و انجمن‌های ایران شناسی و شرق شناسی هم در کنار فعالیت‌های اصلی خود، به آموزش زبان فارسی  ویژه ایرانیان کودکان و فرزندان نسل سوم مهاجران می پردازند. چند سالی است که مشکلات و موانعی بر سر راه آموزش و گسترش ادبیات فارسی در اروپا ایجاد شده است که باید هر چه زودتر در رفع آن‌ها اقدام نمود؛ موضوع مهم این که ایران شناسی و تدریس زبان فارسی در کشورهای اروپایی در سال‌های اخیر به دلایل گوناگون که مهمترین آن تعدد مراکز تصمیم گیری در اعزام استاد و کمبود منابع مالی می باشد، سیر نزولی داشته است. یکی دیگر از موانع این بخش کاهش گرایش نسل جدید اروپایی به آموزش و یادگیری زبان فارسی است و دلیل اصلی آن فقدان اشتغال فارسی آموزان و کسانی که این رشته را یاد می‌گیرند می باشد. این بخش بسیار مهم با پرداختن به تاریخچه حضور زبان و ادبیات فارسی و راه کارهای کمک به آموزش و ترویج زبان فارسی در اروپا ادامه خواهد یافت.