سیاست ایران در نگاه به شرق می تواند آمریکا را به تجدید نظر وادارد

نویسنده: یوگش گوپتا (مقام ارشد پیشین در وزارت خارجه هند)

دیپلماسی ایرانی: تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، به خروج از توافق هسته ای ایران در سال 2018 یک فاجعه بود چون تنها عواقب منفی داشت و به تغییر شکل ادامه دار خطوط سیاست خاورمیانه انجامید. محاسبات ترامپ مبتنی بر آن بود که برجام به اندازه کافی خوب نبوده چون نه به برنامه موشکی ایران پرداخته و نه به «رفتارهای بی ثبات کننده این کشور در منطقه» و تصور می کرد سیاست «اعمال فشار حداکثری» با اعمال تحریم علیه صادرات نفت ایران، این کشور را به دادن امتیازات گسترده درباره این مسائل وا می دارد.

خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران دقیقا چه نتیجه ای داشت؟ اقتصاد ایران را به فرسودگی کشید و به افزایش نرخ بیکاری، تورم و سقوط ارزش ریال انجامیده و ایرانی ها را در مبارزه با همه گیری کووید 19، تجارت، مسافرت یا حتی واردات واکسن دچار مشکل کرده است. اما به رغم همه این درد و رنج ها جمهوری اسلامی به رهبری آیت الله خامنه ای همچنان به گسترش نفوذ خود ادامه می دهد. امید برخی در دولت ترامپ به اینکه عذاب مضاعف ناشی از تحریم ها مردم ایران را به شورش علیه نظام وادارد نیز ناامید شده و حالا ایران بنا دارد غنی سازی اورانیوم را در سطحی بسیار بالاتر از آنچه در برجام بر سر آن توافق شده، آغاز کند.

این تنها یک مورد دیگر از اشتباه پیش رفتن سیاست گذاری دولت آمریکاست. گام های بعدی دولت ترامپ از جمله وارد کردن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در فهرست سازمان های تروریستی وزارت خارجه آمریکا، ترور فرمانده نیروی قدس ایران سردار قاسم سلیمانی در ژانویه 2020 و احتمالا دست داشتن در ترور دانشمند هسته ای ایران محسن فخری زاده توسط عوامل اسرائیلی در نوامبر اذهان عمومی ایران را به ایالات متحده بدبین کرده است. نفوذ سپاه که در جناح محافظه کار است در حمایت از روحانیون و تندروها در مجلس افزایش یافته است. مردم ایران اعتقاد خود را به سیاست تعامل سازنده و همکاری با غرب از دست داده اند و اکنون به دنبال تغییر جهت به سمت شرق هستند. ایران با نمایش مقاومت حداکثری در برابر سیاست اعمال فشار حداکثری ایالات متحده ایستاده است.

با توجه به اینکه توانایی تسلیحات متعارف ایران محدود است، این کشور از متحدان خود برای افزایش نفوذ در عراق، یمن، سوریه و لبنان حمایت مالی می کند. 

خصومت فزاینده بین محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، و دولت جمهوری اسلامی در ایران دارد شکل پویایی سیاسی منطقه را تغییر می دهد. عربستان سعودی به دنبال افزایش حمایت اسرائیل در زمینه های مبارزه با تروریسم و امنیت در برابر دشمن مشترک، ایران، است. ترکیه و مالزی بیشتر طرف ایران هستند. دولت ترامپ در حالی که هیچ نشانه ای از وجود راه حل دو کشوری برای مساله فلسطین-اسرائیل به چشم نمی خورد، امارات، بحرین، سودان و مغرب را به ایجاد روابط دیپلماتیک با اسرائیل ترغیب کرده است. سیاست ایالات متحده در حمایت از اسرائیل برای حفظ برتری چند ساله در برابر همسایگانش در حوزه های هسته ای و نظامی باعث شده که اسرائیل بی محابا «اقدامات پیشگیرانه» علیه ایران انجام دهد و ایران هم توانایی خود را در اقدامات تلافی جویانه محتاطانه نشان داده و بیشتر منتظر لحظه مناسب، احتمالا پس از خروج ترامپ از کاخ سفید، است.

اعمال فشار آمریکایی-اسرائیلی بر ایران این کشور را بر آن داشته تا در صدد جلب حمایت سیاسی، اقتصادی و استراتژیک چین و روسیه برآید. ایران و چین بر سر یک مشارکت طولانی مدت توافق کرده اند و قرار است چین در یک دوره 25 ساله 400 میلیارد دلار در پروژه های اقتصادی، زیرساخت ها و صنایع ایران سرمایه گذاری کند. برخی گزارش ها هم حاکی از آن است که ایران اجازه داده بند جاسک، یک دهکده ماهی گیری در خارج از خلیج فارس، به یک بندر در اعماق دریا برای استفاده دوگانه توسط نیروی دریایی چین تبدیل شود. همچنین برخی گزارش ها از موافقت ایران با ایجاد یک مقر «شنود» منطقه ای توسط چین در چابهار با توانایی رهگیری سیگنال ها را در محدوده سه هزار مایلی حکایت دارند. چندین پایگاه آمریکایی در خلیج فارس و همچنین مکان های استراتژیک هند و سایر کشورها در این محدوده قرار می گیرند. ایران امیدوار است که حضور اطلاعاتی چین، جنگاوری الکترونیکی و سامانه های دفاع هوایی آن در جلوگیری از حملات ایالات متحده و اسرائیل موثر واقع شوند.

روسیه هم در حال مذاکره برای ارتقای توافق همکاری سال 2001 خود با ایران است. تانک های تی-90 و پدافند هوایی اس-400 روسی در ازای دسترسی به پایگاه های نیروهای هوایی و دریایی ایران به این کشور پیشنهاد شده اند. ایران، چین و روسیه همچنین مدتی است که رزمایش های مشترک نظامی برگزار می کنند.

اگر ایران زیادی تحت فشار قرار بگیرد، ممکن است این پیشنهادات را بپذیرد و به سمت شرق چرخش داشته باشد. خوشبختانه جو بایدن، رئیس جمهور منتخب ایالات متحده، از اهمیت ایران در خلیج فارس آگاهی دارد و اعلام کرده است که دولت او می خواهد مجددا به توافق هسته ای بپیوندد. اگرچه ایالات متحده و ایران هر دو مواضع شدیدالحن تری در قبال برجام اتخاذ کرده اند، اما بعید است که ایران در صورت برخورداری از حق انتخاب، درهای خود را به روی روابط با ایالات متحده، اروپا و شرکای آنها ببندد.

زمان آن رسیده که ایالات متحده، اسرائیل و عربستان سعودی توجه بیشتری به تحقق آرمان های مشروع ایران برای بقای نظام و توسعه اقتصادی نشان دهند. خودداری آنها از مبذول داشتن چنین توجهی به ایران تنها این کشور را به پیشروی بیشتر به سمت چین و روسیه سوق خواهد داد و رقابت قدرت های بزرگ در منطقه و خطر درگیری احتمالی را تشدید خواهد کرد.

پذیرش ایران در یک توافق کثرت گرایانه با میانجی گری ایالات متحده (مانند برجام) قطعا تنش ها را در منطقه کاهش می دهد و یک فرصت برای صلح، ثبات و همکاری فراهم می آورد. هند از چنین ابتکاری استقبال و به تقویت همکاری های سیاسی، اقتصادی و استراتژیک با ایران و دیگر کشورهای منطقه کمک خواهد کرد.

منبع: تریبون ایندیا / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34