ریاست جمهوری بایدن نمی تواند یک شبه مشکلات را حل کند

نویسنده: گلناز اسفندیاری

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده، وعده داده در صورت بازگشت کامل ایران به تعهدات هسته ای، آمریکا را به برجام بازگرداند. بایدن در مطلبی که در ماه سپتامبر توسط «سی.ان.ان» منتشر شد، اعلام کرد که آماده است در مسیر دیپلماسی گام بردارد، به این شرط که ایران هم آمادگی خود را در این زمینه نشان دهد. او همچنین وعده داد دستور اجرایی «ننگین» ممنوعیت سفر اتباع چند کشور با اکثریت مسلمان به ایالات متحده که توسط رئیس جمهوری دونالد ترامپ وضع شده را لغو می کند. اما مسیر ایجاد چنین تغییراتی طولانی و ناهموار خواهد بود.

در هر دو طرف موانعی وجود دارد که از جمله آنها می توان به سیاست داخلی- یک سنای احتمالا تحت کنترل جمهوری خواهان و انتخابات ریاست جمهوری در ایران در ژوئن 2021 – اشاره کرد که می تواند مانع از بازگشت فوری به برجام شود و مذاکرات احتمالی را پیچیده می کند. 

بر اساس توافق هسته ای که ایالات متحده و پنج قدرت جهانی با ایران امضا کردند، تهران توافق کرد فعالیت حساس هسته ای خود را در ازای تخفیف قابل توجه در تحریم ها محدود کرد. یک سال پس از خروج ترامپ از توافق هسته ای و اعمال مجدد تحریم های شدیدالحن علیه ایران از جمله ممنوعیت صادرات نفت، تهران نیز به تدریج از تعهدات خود در توافق عقب نشینی کرد. البته مقامات ایرانی بارها تاکید کردند گام هایی که در عقب نشینی از تعهدات هسته ای برداشته اند، برگشت پذیر هستند.

بازگشت آمریکا به توافق هسته ای که زمان خروج آمریکا در وضعیت مرگ و زندگی بوده، در نهایت می تواند به تسهیل تحریم های فلج کننده برای اقتصاد ایران بیانجامد. بایدن گفته از برجام به عنوان نقطه آغاز مذاکرات بعدی با ایران استفاده و با متحدان آمریکا برای گسترش مفاد توافق و رسیدگی به سایر مسائل و نگرانی ها همکاری خواهد کرد.

آریان طباطبایی، کارشناس خاورمیانه در اتحاد برای امنیت دموکراسی در صندوق مارشال آلمان در ایالات متحده می گوید: «برجام می توان به اساس تعاملات گسترده تر با ایران تبدیل شود و فضای مناسب برای رسیدگی به مسائل منطقه ای و فعالیت های موشکی ایران و حتی آزادی آمریکایی های بازداشت شده در ایران را فراهم آورد. اما این احتمال وجود دارد که دونالد ترامپ در زمان باقی مانده از دولت خود اقدامات بیشتری برای دشوارتر کردن بازگشت به توافق هسته ای انجام دهد.» او می افزاید: «باید دید که دولت جدید در 20 ژانویه چه نوع پرونده ای از ایران را به ارث می برد. از حالا تا آن زمان خیلی چیزها ممکن است تغییر کند.»

رهبران ایران بارها گفته اند که این کشور همچنان به توافق هسته ای پایبند است و ایالات متحده باید به آن بازگردد. اما آنها مذاکرات درباره برنامه بحث برانگیز موشکی را رد کرده اند. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، دوم نوامبر در گفت و گو با سی.بی.اس. نیوز گفت که تهران «تحت هیچ شرایطی» مجددا درباره شرایط توافق مذاکره نمی کند. ظریف گفته بی شک دو کشور می توانند راهی برای تعامل مجدد بیابند، اما این به معنای مذاکره مجدد نخواهد بود.

مسیر دشوار پیش رو

اقتصاد ویران شده ایران می تواند به این معنی باشد که تهران راهی جز مذاکره با دولت بایدن نخواهد داشت. ویروس کرونا که در خاورمیانه و ایران تلفات گسترده ای داشته، بحران اقتصادی را تشدید کرده و به افزایش ناامیدی عمومی از دولت انجامیده است.

هنری روم، تحلیل گر ارشد ایران در گروه اوراسیا در واشنگتن، می گوید دولت بایدن در هفته های نخست ریاست جمهوری برخی اقدامات را برای نشان دادن حسن نیت خود به تهران انجام خواهد داد که از جمله آنها می توان به لغو ممنوعیت سفر مقامات ایرانی مانند جواد ظریف و صدور مجوز برای سهولت دسترسی ایران به تجهیزات پزشکی مورد نیاز برای مبارزه با کووید 19 اشاره کرد. با این حال، اگر سنا در دست جمهوری خواهان بماند، ارتباط دیپلماتیک آمریکا با ایران پیچیده می شود. روم گفت: «دولت دچار اختلاف نظر است و این به معنای محدود شدن گزینه های بایدن خواهد بود. اگرچه احتمال دارد آمریکا و ایران در سال 2021 به توافق موقت توقف تحریم ها در توقف پیشروی ایران در برنامه هسته ای برسند، اما چنین توافقی احتمالا با میانجی گری کشور ثالثی مانند فرانسه میسر خواهد بود.» واشنگتن ممکن است با صادرات محدود نفت ایران در برایر عقب نشینی آن از برخی فعالیت های هسته ای موافقت کند.

اما یافتن نقاط نظر مشترک برای تحقق توافق احتمالا دشوار خواهد بود چرا که مقامات ایرانی از لزوم لغو کامل تحریم ها و جبران خسارات وارد شده به اقتصاد ایران در نتیجه کارزار «اعمال فشار حداکثری» ترامپ  سخن گفته اند. حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، در واکنش به پیروزی بایدن گفت: «دولت آینده ایالات متحده باید اشتباهات دولت قبل از خود را جبران کند.» در همین حال، برخی از ناظران چنین اظهاراتی را ترفندی برای ایران در راستای به دست آوردن اهرم فشار و گرفتن امتیاز بهبود شرایط اقتصادی در هر توافق احتمالی می دانند.

منبع: رادیو فردا اروپا / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34