خلیج فارس بدون میانجی ماند

نویسنده: سینزیا بیانکو

دیپلماسی ایرانی: در پی درگذشت اخیر رهبران کویت و عمان، خلیج فارس میانجی های اصلی خود را از دست داد. سلطان قابوس بن سعید آل سعید از عمان و صباح آل احمد الصباح، امیر کویت، مدت زمانی طولانی نقشی مهم در کاهش تنش ها در خلیج فارس ایفا می کردند؛ نقشی که مورد استقبال بسیاری از دیپلمات های اروپایی بود. در حالی که جانشین های سلطان قابوس و امیر صباح برای مستقر شدن در سمت جدید ود تلاش می کنند، اروپا هم باید خیلی سریع پشتیبانی سیاسی و اقتصادی به آنها ارائه دهد تا هم به محافظت از استقلال آنها کمک کرده باشد و هم به ادامه تسهیل دیپلماسی منطقه ای.

سلطان قابوس و امیر صباح هر دو دیپلمات هایی بودند که سعی داشتند مانع از درگیری بیشتر در خلیج فارس شوند. امیر نواف آل احمد الصباح و سلطان هیثم بن طارق آل سعید، حاکمان جدید در کویت و مسقط، بارها گفته اند که می خواهند سیاست های دیرینه کشورشان در قبال منطقه را حفظ کنند؛ اما بادهای شدید ژئوپلیتیک در شبه جزیره عربستان می وزند و مقاومت در برابر آنها به مرور دشوارتر می شود. همه همسایگان فعال کویت و عمان احتمالا سعی می کنند این دو کشور را به مدار خود بکشند و به نظر می رسد عربستان و امارات در بهترین موقعیت برای این کار هستند.

با توجه به این شرایط، جای تعجب ندارد که جانشینی در کویت و عمان خیلی سریع اتفاق افتاد. هر دو کشور روی گسل های اصلی خلیج فارس- بین عربستان سعودی و ایران و بین امارات متحده عربی و قطر- قرار دارند و نگران این مساله هستند که خلاء قدرت آنها را در برابر جاه طلبی های ژئوپلیتیک همسایگان آسیب پذیر کند. سلطان قابوس و امیر صباح آخرین رهبرانی بودند که شخصا در تاسیس شورای همکاری خلیج فارس در سال 1981 نقش داشتند. آنها به این نهاد و دیپلماسی منطقه ای متعهد بودند. در سال 2014 دیپلماسی امیر صباح به حل یک اختلاف بزرگ بین ریاض، ابوظبی و دوحه کمک کرد. اگرچه در سال 2017 که بحران جدیدی در منطقه رخ داد، عدم موفقیت او در میانجیگری نشان داد که قادر به ترغیب نسل جوان تر رهبران به دیپلماسی نیست.

در همین حال، عمان و کویت از مدت ها پیش از یک رویکرد فراگیر در قبال ایران حمایت کرده اند. سلطان قابوس بارها عمان را بستری بی طرف برای دیپلماسی بین پایتخت های شورای همکاری خلیج فارس و تهران قرار داد و گفت و گوهای عربستان و ایران در دهه 1990 و ایالات متحده و ایران در دهه 2010 را تسهیل کرد. رهبری عمان همچنین سال ها برای حل بحران یمن از جمله از طریق مذاکرات با نمایندگان حوثی ها در مسقط تلاش کرد. کویت هم در زمان ریاست بر شورای همکاری خلیج فارس در سال 2017 نامه ای به حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، فرستاد و گفت و گو برای کاهش تنش ها میان ایران و کشورهای عربی خلیج فارس را خواستار شد.

از آنجا که اروپایی ها به طور فزاینده بر چالش ها در خلیج فارس متمرکز شده اند، از این تلاش ها حمایت کرده اند. آنها به دنبال مشارکت با واسطه های ارشد، به ویژه کویت، در ابتکارات تثبیت و سایر شیوه های دیپلماسی در رابطه با درگیری های منطقه ای مانند عراق و یمن بوده اند. انتقال رهبری در کویت و عمان می تواند این تلاش ها را مختل کند. هر دو کشور از نظر اقتصادی و سیاسی آسیب پذیر هستند و ممکن است که همسایگان از این آسیب پذیری بهره برداری کنند.

از زمان روی کار آمدن سلطان هیثم، ریاض و ابوظبی هر دو روش هایی برای متقاعد کردن او به همسویی با چشم انداز نظم منطقه ای را به کار بسته اند. مشکلات اقتصادی پادشاهی می تواند راهی برای ورود آنها باشد. عمان در سال 2019 کسری بودجه قابل توجه و بدهی برابر با بیش از 50 درصد تولید ناخالص داخلی (حدود 7 میلیارد دلار) داشت و این، پیش از کووید 19 و سقوط قیمت نفت بود. رهبری عمان اگرچه می داند که اصلاحات داخلی ضروری است، اما نگران تشدید شکوه عمومی از وضعیت اقتصادی است. عمان به شدت ب نقدینگی نیاز دارد.

کویت هم ممکن است جهت تلاش های خود را تغییر دهد. امیر جدید که 83 سال سن دارد و از اعتبار قابل توجه ژئوپلیتیک برخوردار نیست، اگرچه کمتر از سلطان هیثم به حمایت اقتصادی خارجی نیاز دارد اما باز هم بعید است مسیر امیر پیش از خود را دنبال کند. بحران کرونا صحنه سیاسی کویت را بسیار بحث برانگیز کرده و انتخابات پارلمانی این کشور که برای دسامبر سال 2020 برنامه ریزی شده، به ویژه در برابر دخالت های خارجی آسیب پذیر است. بنابراین، کویت احتمالا کمتر برای حل اختلافات منطقه ای به ویژه در رابطه با قطر که یکی از حامیان اصلی اخوان المسلمین به شمار می رود، تلاش خواهد کرد.

اروپایی ها در مواجهه با از دست رفتن احتمالی کویت و عمان به عنوان میانجی های منطقه ای، باید برای محافظت از موضع بی طرفی دو کشور تلاش کنند. کشورهای اروپایی که علاقمند به ایجاد ثبات در خاورمیانه هستند، اگر هدف کاهش تنش ها با محوریت قطر و ایران را دنبال می کنند، باید در صدد تقویت بازیگران منطقه ای با دیدگاه مشابه برآیند. اروپایی ها باید خیلی سریع روابط خود را با کویت و عمان تقویت کنند و راه هایی برای قدرتمندسازی این کشورها بیابند. این تلاش ها باید پشتیبانی سیاسی سطح بالا از مواضع مستقل کشورها، کاوش در ابتکارات مشترک دیپلماتیک و کمک به اصلاحات اقتصادی را شامل شود.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34