تبادل زندانی ها نباید به دیپلماسی گروگان گیری تبدیل شود (بخش اول)

نویسنده: متیو پتی

دیپلماسی ایرانی: دولت ترامپ مکررا گفته که خواهان دستیابی به یک توافق با ایران است؛ و تنها در یک جبهه توانست توافقی به دست آورد و آن تبادل زندانی ها بود. 

الیوت آبرامز، مسئول ایران و ونزوئلا در وزارت امور خارجه آمریکا، 24 سپتامبر به سنا گفت: «با شروع از موضع اصولی قدرت، دو آمریکایی- شیو وانگ و مایکل وایت- را از بازداشت در ایران به ایالات متحده بازگرداندیم. و هیچ مبلغی برای آزادی آمریکایی ها پرداخت نشد؛ هیچ تخفیفی در تحریم ها داده نشد؛ و هیچ هواپیمای حامل پالت های پول نقد در کار نبود.» آبرامز با بیان اینکه مذاکرات برای آزادی زندانی ها باید الگویی برای رویکرد کلی ایالات متحده در قبال ایران باشد، : «ما متعهد هستیم که هر آمریکایی که به اشتباه در خارج از کشور بازداشت شده را به خانه بیاوریم و هر روز برای تحقق این امر تلاش می کنیم.»

اما آبرامز حقیقت را به طور کامل بیان نکرد. آنطور که نیویورکر، سی.ان.ان و ال مانیتور گزارش دادند، وانگ و وایت در نتیجه تلاش مذاکره کنندگان خصوصی که حامل پیام های حساس بین مقامات ایرانی و وزارت دادگستری ایالات متحده بودند، آزاد شدند. تنها کاری که وزارت خارجه آمریکا کرد، ورود ب ماجرا در آخرین لحظه برای کسب اعتبار بود. اما داستان واقعی حتی از این هم بدتر است. یک مقام وزارت خارجه با مداخله در این مذاکرات خصوصی هر گونه تبادل زندانی ها در آینده را به خطر انداخته است. 

برایان هوک، نفر قبل از آبرامز، مذاکرات پنهانی برای آزادی شیو وانگ را به یک ماجرای عمومی تبدیل کرد و خشم وزارت دادگستری را برانگیخت و حتی به طرف ایرانی گفت حرف های مذاکره کنندگان خصوصی را نادیده بگیرد. بیل ریچاردسون، فرماندار سابق نیو مکزیکو و مذاکره کننده خصوصی، گفت: «مساله مایکل وایت هم مطرح بود و اینکه آنها سعی کردند اعتبار این کار را کسب کنند و ما را کنار بگذارند، می توانست آزادی او را به تعویق اندازد. برای هوک مساله کاملا سیاسی بود. اعتبار می خواست. و این، بازگشت مایکل وایت را به تعویق انداخت.»

از نظر ریچاردسون کسب اعتبار برای این کار مهم نبود و او از نزدیک با دولت ایالات متحده همکاری داشت. اما مساله فقط مجادله بر سر کسب اعتبار نبود. قرار بود تبادل زندانی ها اولین بخش از یک مبادله دو بخشی باشد و هوک بخش دوم را به خطر انداخت. وکلای شیو وانگ با جیم اسلاتری، از اعضای کنگره که از دوستان دوره کالج سفیر ایران در سازمان ملل و به نوعی میانجی تبادل زندانی ها بود، تماس برقرار کرده بودند. اسلاتری با ریچاردسون متحد شد تا به مذاکرات کمک کند. ظریف در دیداری در سازمان ملل متحد در سپتامبر 2019 به آنها گفت ایران آماده تبادل وانگ با مسعود سلیمانی است. پرونده سلیمانی آن زمان هنوز در وزارت دادگستری در جریان بود. اسلاتری گفت: «وزارت دادگستری به وضوح اعلام کرده بود اگر تمامیت آن زیر سوال برود، با تبادل زندانی مخالفت می کند.»

وزارت دادگستری می خواست مساله مسکوت بماند و وزارت خارجه با مذاکره با ایران مخالف بود. مایک پومپئو، وزیر خارجه، مصرانه «اعمال فشار حداکثری» علیه ایران را خواستار بود و طبق خاطرات جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی، پومپئو حتی تهدید کرده بود اگر ترامپ با ظریف دیدار کند، دولت او را ترک خواهد کرد. بولتون و رابرت اوبرایان، نفر پیش از او، با اعتبار شخصی خود از مذاکرات بر سر تبادل زندانی ها حمایت می کردند. میکی برگمان، یکی از اعضای ارشد گروه مذاکره کننده ریچاردسون، گفت: «برایان هوک چند روز پیش از مذاکرات متوجه شد که این اتفاق با یا بدون او رخ خواهد داد.» آن زمان بود که فشار برای متوقف کردن برنامه آغاز شد. برگمان به ریسپانسیبل استیت کرفت گفت: «هوک به طرف ایرانی پیام داده بود که با گروه ریچاردسون به مثابه نماینده رسمی برخورد نکند.» این اقدامات مقامات وزارت خارجه مشکلات زیادی در مسیر مذاکرات بر سر تبادل زندانی ها ایجاد کرد. 

در نهایت، وزارت دادگستری اتهامات علیه سلیمانی را رد کرد و ایالات متحد و ایران در نمایشی عمومی در فرودگاهی در سوئیس تبادل زندانی را انجام دادند.

دکتر دنیل گیلبرت، استادیار مطالعات نظامی و استراتژیک در دانشکده نیروی هوایی ایالات متحده، می گوید دولت ها معمولا در استفاده از «واسطه ها»یی مانند ریچاردسون در «دیپلماسی گروگان گیری» به توافق های بهتر و متوازن تری می رسند: «از یک سو، واسطه ها می توانند امتیازاتی را ارائه کنند که برای بازگرداندن یک زندانی خارجی به خانه بسیار اهمیت دارد؛ کاری که مقامات دولتی نمی توانند به صورت رسمی انجام دهند. از سوی دیگر، استفاده از واسطه ها یک مشکل دیگر ایجاد می کند: ممکن است آنها انگیزه های خاص خود را داشته باشند که با منافع و اولویت های ایالات متحده در مغایرت باشند.»

دولت ترامپ موفقیت دیپلماتیک ریچاردسون را با دیپلماسی دنبال نکرد و در مقابل، فشار اقتصادی بر ایران را افزایش داد. چند هفته بعد، نیروهای آمریکایی سردار ایرانی قاسم سلیمانی را در عراق ترور و جنگی را آغاز کردند که هر گونه مذاکرات بعدی را متوقف می کرد. در حقیقت، این همه گیری ویروس کرونا بود که امکان توافق بر سر آزادی مایکل وایت را فراهم آورد.

وایت در گذشته به سرطان مبتلا بوده و بهبود یافته است و بنابراین، گروه ریچاردسون از ایران خواست که او را به دلایل پزشکی آزاد کند. مقامات ایرانی با آزادی موقت او موافقت کردند و همان زمان بود که وایت مجبور شد در پی علائم کرونا به بیمارستان مراجعه کند. ایرانی ها به گروه ریچاردسون گفتند که در برابر وایت، دکتر سیروس عسگری را می خواهند که او نیز به کرونا مبتلا شده بود. این، یک تبادل متقابل دیگر آزادی پزشکی در برابر آزادی پزشکی بود.

اما مذاکرات در سمت ایالات متحده به بن بست خورده بود و از این رو، حامیان وایت سعی کردند روند کار را تسریع کنند. آن زمان بود که سخنگوی خانواده وایت در توئیتی نوشت که گروه ریچاردسون درخواست این خانواده را به طور مستقیم با مقامات ایرانی مطرح کرده اند.

آن زمان بود که ایران درخواست آزادی دکتر ماتئو طائری، مجید طاهری، را با گروه ریچاردسون مطرح کرد. ریچاردسون به سختی توانست دولت ترامپ را به توافق بر سر تبادلی دو در برابر یک راضی کند.

عسگری در تاریخ 3 ژوئن وارد ایران شد. مقامات آمریکایی انکار کردند که وی بخشی از مبادله زندانیان بود ، اما تهیری و وایت هر دو در تاریخ 8 ژوئن به کشورهای محل زندگی خود آزاد شدند. در سوم ژوئن که عسگری به ایران بازگشت، مقامات آمریکا اینکه او هم بخشی از توافق تبادل زندانی ها بود را رد کردند؛ اما طاهری و وایت در یک زمان آزاد شدند و به خانه بازگشتند.

هوک در آگوست 2020 وزارت خارجه را ترک کرد و آبرامز جایگزین او شد. ریچاردسون می گوید با او رابطه بسیار بهتری دارد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34