جهانی شدن یعنی چه؟

نویسنده: مصطفی ملکیان، نویسنده و فیلسوف

دیپلماسی ایرانی: واقعا ما از «جهانی شدن» چه چیزی اراده می کنیم؟ تا جواب واضحی به این سوال ندهیم، چگونه می توانیم درباره ربط و نسبت چیزی به نام جهانی شدن با عرفان (یا هر امر دیگری) سخن بگویم؟

1- ممکن است مراد از جهانی شدن وصفی باشد که امروزه جهان بشری را می توان به آن متصف کرد، و آن این است که، به تعبیر مارشال مک لوهان، بشر امروزه به علت پیشرفت ارتباطات، در دهکده ای جهانی به سر می برد؛ یعنی همان طور که در یک دهکده هر چیزی که در جایی رخ دهد خبرش در سرتاسر دهکده منتشر می شود و هر واقعه ای که در یک بخش پیش آید اثرش در سایر بخش ها نیز ظاهر می شود، جهان بشری هم امروزه دستخوش چنین نزدیکی، همجواری و محدودیت مکانی و زمانی است و اجزای مختلفش با یکدیگر کنش و واکنش فراوان و در یکدیگر تأثیر و تأثر شدید دارند، و حال آنکه در گذشته چنین نبود و نژادها، اقوام، ملل، کشورها و شهرها و محلات گوناگون در قیاس با وضع امروزه از یکدیگر بی خبر و در یکدیگر بی تأثیر بودند. 

2- و ممکن است مراد از جهانی شدن این باشد که برخلاف گذشته که هر نژاد، قوم، ملت، کشور، شهر یا محله ای شیوه زندگی خاصی خود داشت که می شد مظاهر آن را در نهادهای خانواده، اقتصاد، آموزش و پرورش، سیاست، دین و مذهب او دید، امروزه یک شیوه زندگی در حال حذف و نفی سایر شیوه ها و در نتیجه در کار جهانی شدن است. این شیوه زندگی، چه یکی از همان شیوه های بسیار عدیده ای باشد که قبلا همزیستی داشتند و چه شیوه نوظهور و بدیعی باشد که عامل تأثیر و تأثر متقابل جمیع شیوه های گذشته و به این اعتبار، فرزند همه آنهاست، به هر حال، طارد همه شیوه های دیگر است و با هیچ یک از آنها جمع نمی شود. 

به این معنا،«جهانی شدن» وصف جهانی بشری نیست، بلکه وصف یک شیوه زندگی خاص است که همه پدیده های انسانی را، اعم از پدیده های فردی و پدیده های جمعی، در بر می گیرد و خود را در همه جا و همه چیز، از سلیقه غذایی و مد لباس گرفته تا نظام اقتصادی و رژیم سیاسی، نشان می دهد.

درباره این شیوه زندگی جهانگستر سوالات فراوانی قابل طرح است: آیا واقعا چنین شیوه ای از زندگی وجود دارد یا در حال به وجود آمدن هست یا نه؟ اگر بلی، آیا این شیوه زندگی بر اثر تصمیم و فعالیت عالمانه و عامدانه کسان یا گروه هایی در کار جهانگستری است یا بدون اینکه کسی با گروهی خود آگاهانه و خود خواسته در این جهت بکوشد به صورت طبیعی و جبری در حال جهانی شدن است؟ آیا می توان در برابر این روند جهانی شدن ایستاد؟ آیا مقاومت در برابر این روند، اگر ممکن باشد، مطلوب هم هست یا نه؟ این روند، روی هم رفته، به سود بشریت است یا به زیان آن؟ و ممکن است جهانی شدن، به معنا یا معانی دیگری هم فهم و اراده شده باشد.