ایران در نشست فردا طلبکار برجامی است، نه بدهکار

دیپلماسی ایرانی – در حالی امروز دوشنبه سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه تهران را به مقصد وین به منظور شرکت در نشست کمیسیون مشترک برجام که قرار است فردا سه شنبه اول سپتامبر برگزار شود، ترک کرد که نشست قبلی کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان و مدیران سیاسی ایران و گروه ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) به ریاست سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران و هلگا اشمید، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هفتم اسفند ماه ۱۳۹۸ در شهر وین برگزار شد. اعضای حاضر در آن نشست ضمن حمایت از روسیه برای تداوم اجرای پروژه ایزوتوپ‌های پایدار در ایران، تاثیر تحریم‌های آمریکا در ممانعت از بهره‌مندی ایران از منافع برجام را مورد اذعان قرار دادند. مضافا نگرانی جدی پیرامون گام‌های ایران در خصوص تعهدات هسته‌ای ذیل برجام ابراز شد. اعضا همچنین تصدیق کردند که وضع مجدد تحریم‌های آمریکا، مانع بهره‌مندی کامل ایران از منافع ناشی از رفع تحریم‌ها شده است. قبل از آن نیز کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزارت خارجه‌های ایران و گروه ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) ۱۵ آذرماه سال گذشته (۱۳۹۸) در محل نمایندگی اتحادیه اروپا در وین برگزار و در آن نشست اعضای حاضر بار دیگر بر تلاش برای حفظ برجام تأکید کردند. اما این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام به دلیل همزمانی با تلاش‌های آمریکا برای کردن مکانیسم ماشه در شورای امنیت و همچنین تصویب قطعنامه شورای حکام در سی ام خردادماه ذیل بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی از اهمیت بی سابقه برخوردار است. برای بررسی ابعاد اهمیت نشست کمیسیون مشترک برجام که فردا سه شنبه در وین برگزار می شود. دیپلماسی ایرانی گفت وگویی را با محمد جواد جمالی نوبندگانی، نماینده مجلس و نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی دوره دهم ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

امروز دوشنبه سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه تهران را به مقصد وین به منظور شرکت در نشست کمیسیون مشترک برجام که قرار است فردا سه شنبه اول سپتامبر برگزار شود، ترک کرد؛ نشستی که طبق اخبار واصله قرار است به روال گذشته به ریاست سیدعباس عراقچی و هلگا اشمید، مدیرکل سرویس روابط خارجی اتحادیه اروپا و معاون جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شود. از نگاه شما اهمیت این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام، آن هم در این شرایط حساس در نزدیک کردن مواضع ایران و اعضای ۴ +۱ چیست؟

همانگونه که به درستی اشاره کردید این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام که قرار است فردا سه شنبه در وین برگزار شود به دلیل همزمانی با تلاش های دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا در شورای امنیت به منظور فعال کردن مکانیسم ماشه و بازگرداندن قطعنامه ها و تحریم های این شورا علیه ایران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار شده است. چرا که خروجی این نشست می تواند وضعیت ایران، برجام و شورای امنیت را به شدت تغییر دهد. لذا اگر ما بتوانیم در این نشست به سمت گفت‌وگو، مذاکره و رایزنی با طرف های برجامی و تعامل هر چه بیشتر در خصوص تداوم توافق هسته‌ای گام برداریم یقیناً به تبع آن حمایت آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه از برجام در برابر فشارهای ایالات متحده آمریکا نیز بیشتر خواهد شد. در این خروجی نشست فردا سه شنبه کمیسیون مشترک برجام می تواند بار دیگر باعث انزوای پررنگ‌تر آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل شود. آن هم در شرایطی که ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در وضعیت نامطلوب و شکننده ای به سر می برد. پیرو این مسئله نشست کمیسیون مشترک برجام در شرایطی برگزار می‌شود که در این مدت آمریکا تلاش‌های زیادی را در راستای اعمال فشار بیشتر بر ایران را در دستور کار قرار داد. از ارائه قطعنامه اصلاحی ضد ایرانی به شورای امنیت برای تمدید محدودیت‌های هسته‌ای که ناکام ماند تا ارائه درخواست به شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه و بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران.

در بحبوحه این ناکامی های پشت سر هم واشنگتن است که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در یک فرار رو به جلو اعلام کرده که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران از نیمه شب ۲۰ سپتامبر به وقت گرینویچ باز خواهد گشت تا بدین وسیله باعث به انحراف کشاندن افکار عمومی داخلی در آمریکا و نیز افکار عمومی درسطح جهانی در خصوص انزوای ایالات متحده شود. از این رو باید دستگاه دیپلماسی بهترین استفاده و بهره لازم سیاسی و دیپلماتیک را از نشست فردا سه‌شنبه کمیسیون مشترک برجام در نزدیک کردن مواضع اروپایی‌ها به همراه چین و روسیه با جمهوری اسلامی ایران در خصوص برجام و پرونده فعالیت هسته ای ایران را داشته باشد تا به تبع آن آمریکا با یک اجماع جهانی و بین‌المللی در برابر خود مواجه شود. البته این نکته بسیار مهم را هم باید یادآور شد که وضعیت مطلوب دیپلماتیک امروز ایران در برابر ایالات متحده آمریکا نتیجه «صبر استراتژیکی» است که تهران بعد از خروج دونالد ترامپ از برجام از خود نشان داد. چراکه در برابر خروج ایالات متحده آمریکا از توافق هسته ای، ایران تنها به دنبال مذاکره با طرف های باقی مانده در برجام برای حفظ توافق هسته ای بود؛ اقدامی سبب شد که اکنون اروپایی ها به همراه روسیه و چین در حمایت از برجام و جمهوری اسلامی ایران گام بردارند. اگر ما در همان روزها و در واکنش به خروج دونالد ترامپ از برجام از توافق هسته ای خارج می شدیم اکنون شرایط برای کشور به مراتب پیچیده تر، بغرنج تر و سخت تر بود. پس ما امروز نتیجه، میوه و ثمره آن «صبر استراتژیک» را برداشت می کنیم. در این شرایط اعضای حاضر در برجام می‌توانند به راحتی ادعا کنند که ایران تمام تعهدات برجامی خود را انجام داده است. بنابراین در شرایطی که فردا سه شنبه نشست کمیسیون مشترک برجام در شرایط حساس کنونی دیپلماتیک برگزار می‌شود ایران دست برتر حقوقی و سیاسی را دارد.

حال با این دست برتر حقوقی و سیاسی به نظر شما مواضع و واکنش‌های تهران باید در این دوره از نشست کمیسیون مشترک برجام چه باشد؛ آیا به دلیل حساسیت کنونی ذیل تحرکات و تلاش های دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا در شورای امنیت به منظور فعال کردن مکانیسم ماشه و احیای قطعنامه‌های شورای امنیت و نیز قبل تر از آن تصویب قطعنامه شورای حکام در سی‌ام خردادماه در سایه بیانیه تروئیکای اروپایی باید تهران با قدری مدارا و از موضع منعطف سخن بگوید و یا این که به واسطه بدعهدی های اروپا در عمل به تعهدات ۱۱ گانه خود ذیل توافق هسته‌ای باید انتقادات صریح، شفاف و روشن جمهوری اسلامی ایران و نیز انتظارات ما از طرف های برجامی مطرح شود، اگرچه برخی از کارشناسان و ناظران این نگرانی را دارند که مطرح کردن این انتظارات و انتقادات به حق جمهوری اسلامی ایران در این شرایط چندان مفید و کارساز نیست چراکه باعث ایجاد گسل میان ایران و اروپایی ها در شرایط حساس کنونی خواهد شد؟

خیر. من معتقدم که جمهوری اسلامی ایران می تواند با یک هوشمندی و انعطاف سیاسی و دیپلماتیک می تواند هر دو موضع خود را در نشست کمیسیون مشترک برجام مطرح کند. یعنی علاوه بر آنکه ما باید به دنبال کاهش تنش و رفع اختلافات و سوء ظن ها در خصوص فعالیت های هسته ای باشیم و به تبع آن باعث نزدیکتر شدن اروپایی ها به همراه چین و روسیه با ایران در خصوص برجام شویم از آن سو باید انتظارات و انتقادات خود را نسبت به بدعهدی های اروپا در عمل به تعهدات برجامی شان را هم مطرح کنیم. قرار نیست به واسطه حساسیت شرایط کنونی دیپلماتیک ذیل فشارهای آمریکا در شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه ما از حق خود در توافق هسته‌ای چشم‌پوشی کنیم. ما باید بین این دو موضع یک توازن سیاسی و دیپلماتیک ایجاد کنیم تا به موازات آن که اروپایی ها را به خودمان نزدیک تر می کنیم از آن طرف به حقوق خود در برجام هم برسیم. پس باید ضمن نزدیک کردن مواضع طرف های برجامی، شرایطی را به وجود آوریم که از حقوق برجامی هم منتفع شویم، به خصوص در حوزه تجاری و اقتصادی. ما در عین حالی که توانستیم در برابر بدعهدی اروپایی ها در عمل به تعهدات برجامی و نیز سیاست فشار حداکثری آمریکا برنامه کاهش تعهدات برجامی را پیش بگیریم، اما با شفافیت عملکرد مانع از آن شدیم که بهانه ای به دست آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها داده شود که بتوانند فشاری بر تهران تحمیل کنند. بنابراین با هوشمندی که جمهوری اسلامی ایران تاکنون از خود نشان داده است و نیز دور اندیشی، انعطاف و وزانت سیاسی، ما دست برتر را در نشست فردا خواهیم داشت. بنابراین باید انتظارات و انتقادات خود را هم از طرف های برجامی داشته باشیم. اتفاقاً با همین عملکرد شفاف و هوشمندی سیاسی بود که امروز اروپایی ها برخلاف گذشته در برابر آمریکا قرار گرفته اند و ما توانستیم دست برتر را داشته باشیم. البته این نکته را هم باید گفت که اگر حتی شرایط بر خلاف واقعیات و اقتضائات امروز هم بود ایران گزینه‌های خود را برای مقابله با فشارها داشته و دارند. ایران در نشست فردا طلبکار برجامی است، نه بدهکار.

همزمان با این تحولات  نشست فردا پس از آن برگزار می‌شود که ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هفته‌ گذشته در تهران و با سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به توافقی درباره دسترسی آژانس به دو مکان مورد نظر دست یافتند؛ توافقی که در یک بیانیه مشترک مطرح شد. براساس توافق ایران و آژانس، ایران داوطلبانه به دو مکان مدنظر (یکی در اطراف شهرضای اصفهان و دیگری در حومه تهران) اجازه دسترسی داده و فعالیت‌های راستی آزمایی آژانس را برای حل و فصل این موضوعات تسهیل می‌کند و بعد از تجزیه و تحلیل اطلاعات، آژانس هیچ سوال دیگری از ایران و هیچ درخواستی برای دسترسی به مکان‌های فراتر از آنچه ایران اظهار کرده، ندارد. این در حالی است که پیش از این آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای حکام به واسطه حاشیه‌سازی و اتهام‌پراکنی اسرائیل در خصوص دومکان ادعایی (تورقوزآباد و آباده) اقدام به تصویب قطعنامه ای علیه ایران در شورای حکام داشتند. آیا با این توافق ایران تلویحا چراغ سبز و اجازه زیاده‌خواهی بیشتر را به آژانس و شورای حکام در دسترسی به مکان های بعدی داده است و یا این که به باور برخی توافق اخیر تهران و آژانس در سفر رافائل گروسی می تواند دست برتر حقوقی و سیاسی ادعایی شما در نشست کمیسیون مشترک برجام را پررنگ تر کند؟

همانگونه که در گفت وگوهای پیشین با دیپلماسی ایرانی مطرح کردم به نظر می رسد شخصیت سیاسی رافائل گروسی، دبیر فعلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حکایت از آن دارد که وی وابستگی بیشتری به آمریکایی‌ها، صهیونیست‌ها و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در فشار به ایران دارد. بنابراین در وضعیت حساس کنونی بهترین راه این بود که به دعوت رسمی ایران و حضور گروسی در تهران تمام اتهام زنی ها، اختلافات و زیاده خواهی های آژانس بین المللی انرژی اتمی یک بار برای همیشه رفع شود تا محلی برای اتهام‌پراکنی و حاشیه سازی در خصوص فعالیت های صلح آمیز هسته‌ای ایران وجود نداشته باشد. به واسطه همین اتهام‌پراکنی های صهیونیست ها شاهد افزایش فشارهای آمریکایی‌ها و حتی اروپایی ها ذیل مواضع گروسی بودیم به گونه‌ای که خود اروپایی‌ها با یک بیانیه باعث تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس شدند. پس بهترین راه این بود که ما با یک اقدام پیش دستانه برخی اجازه دسترسی ها به آژانس صادر کنیم تا دیگر شانتاژهای صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها برای حساس کردن، امنیتی کردن و سیاسی کردن پرونده فعالیت های هسته ای ایران در شورای حکام و به تبع آن ارجاع آن به شورای امنیت به کلی از بین رود. اتفاقا با این توافق اخیر تهران و آژانس در سفر رافائل گروسی به ایران دست برتر سیاسی و دیپلماتیک ما در نشست فردا در وین پررنگ‌تر خواهد شد. اتفاقا در همین خصوص هلگا اشمید، دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و معاون مسئول سیاست خارجی این اتحادیه در پی بیانیه مشترک ایران و اژانس در توئیتی نوشت: «خبری خوب از تهران در خصوص همکاری بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. اتحادیه اروپا به نقش غیرجانبدارانه و منصفانه آژانس اعتماد دارد. همزمان، ما به تلاشمان برای حفظ برجام در جلسه هفته آینده کمیسیون مشترک ادامه می‌دهیم. من از طرف جوزپ بورل ریاست این جلسه را به عهده خواهم داشت». این مواضع نشان می دهد که توافق اخیر ما با آژانس می تواند به حقانیت و شفافیت عملکرد ما در پرونده هسته ای و برجام صحه بگذارد و از آن سو به محلی برای حمایت پررنگ تر اروپایی ها از توافق هسته ای بینجامد. از طرف دیگر و در پاسخ به احتمال زیاده خواهی های بعدی آژانس بعد از چراغ سبز ایران برای بازرسی از دو مکان در اطراف شهرضای اصفهان و حومه تهران هم باید گفت که اگر چه در داخل اجازه دسترسی به بازرسان آژانس داده شد و تهران فعالیت‌های راستی آزمایی آژانس را برای حل و فصل این موضوعات تسهیل می‌کند، اما بعد از تجزیه و تحلیل اطلاعات دیگر آژانس حق هیچ سوال دیگری از ایران و هیچ درخواستی برای دسترسی به مکان‌های فراتر از آنچه ایران اظهار کرده، ندارد. خود شما هم در سوالتان به این مسئله اشاره کردید.

اما با توافق اخیر ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر اجازه تهران برای دسترسی به دو مکان مد نظر این آژانس در اطراف شهرضای اصفهان و حومه تهران برخی معتقدند امکان ایجاد برخی مسائل و حواشی امنیتی نیز وجود دارد کا این که ما اخیرا شاهد حوادثی در نطنز بودیم؟

در راستای نگرانی شما قطعاً باید به این مسئله اشاره کرد که ما همچنان که پیشتر شاهد تلاش های مخرب صهیونیست ها، آمریکایی ها و برخی کشورهای منطقه ای از جاسوسی گرفته تا خرابکاری و انتشار ویروس بوده‌ایم، امکان دارد در آینده نیز این اتفاقات تکرار شود. البته این مسائل از سوی ایران در گفت وگو با آقای گروسی مطرح شد. اما قطعاً ایران باید هوشمندی خود را بالاتر ببرد. چرا که تضمین های آژانس برای پایان دادن به خرابکاری ها در خصوص فعالیت های هسته ای ایران کافی نخواهد بود. ما باید ضمن افزایش توان هسته‌ای خود از هوشمندی لازم برای عدم تکرار حوادثی مانند نطنز نیز نهایت بهره را ببریم.