آیا ائتلاف عربستان به اهدافش رسیده است؟

نویسنده: ابراهیم جلال  

دیپلماسی ایرانی: در 26 مارس 2015 عادل الجبیر، سفیر سابق عربستان سعودی در آمریکا، برای محدودسازی نفوذ ایران در یمن، بازگرداندن رژیم رئیس جمهوری منصور هادی در صنعا و مقابله با تهدید حوثی های مورد حمایت ایران؛ شروع حملات نظامی به رهبری عربستان سعودی در یمن را اعلام کرد. پس از 5 سال، اهداف عملیات طوفان قاطع غیرقابل تحقق است و وضعیت میدانی به شدت بی ثبات است. در وضعیت میدانی؛ مداخلات ایران در حیات خلوت جنوبی عربستان سعودی افزایش یافته؛ شورشیان حوثی قدرت بیشتری پیدا کرده اند و هزینه های مداخله نظامی ریاض هم رو به افزایش است.

ائتلاف عرب شامل 10 کشور مسلمان سنی با حمایت استراتژیک آمریکا و انگلیس از بعد وسعت و قدرت به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. مشارکت حداقلی مصر (تنها حضور دریایی در دریای سرخ) و تردید پاکستان برای استقرار نیرو (به دلیل مخالفت پارلمان و نگرانی از تنش در روابط با ایران) نشانگر این است که سهم برخی از اعضای ائتلاف کاملا نمادین است. کویت و اردن هم بدون سرو صدا از نقش های نظامی محدود خود خارج شده اند و خودشان را تنها به عنوان تسهیل بخش صلح و مذاکرات بشردوستانه بین دولت و شورشیان حوثی نشان داده اند .

در ژوئن 2017 با خروج قطر از ائتلاف، نشانه های افول و کاهش قدرت نرم ائتلاف یعنی توانایی آنها در شکل دهی به گفتمان جهانی جنگ علیه یمن نمایان شد. از آن زمان، کانال تلوزیونی الجزیره قطر که دارای تاثیر منطقه ای و بین المللی قابل توجهی است، یک محور ضد ائتلاف در پوشش دهی به بحران یمن اتخاذ کرده و همچنین در کنار میزبانی از رهبران حوثی؛ برای مقابله با عربستان سعودی و امارات، منابع قابل ملاحظه ای را به شبه نظامیان حوثی اختصاص داده است. نه تنها تغییر موضع رسانه ای الجزیره بدون تردید تصویر و چهره عمومی بین المللی ائتلاف را تضعیف کرد بلکه همچنین بستری شد برای حوثی ها تا به صورت منظم دستورکار و دیدگاه های خود را بیان کنند. همراه با خروج مالزی و مراکش در سال 2018 و 2019 به ترتیب، امارات استراتژی خروج مرحله ای از بحران یمن را اتخاذ کرد و متعاقب آن عقب نشینی نظامی سودان به صورت قابل توجهی قدرت و مشروعیت بین المللی ائتلاف را کاهش داد. چنین تغییرات ساختاری نشان داد که احتمالا ادامه ائتلاف در مسیر رو به جلو با شکست روبه رو شود و از دست یافتن به اهداف مدنظر خود باز بماند.

شکاف در میان اعضای ائتلاف

در این جنگ طولانی مدت، اولا نه تنها ائتلاف در هدف اولیه خود یعنی احیای رژیم یمن در صنعا شکست خورد بلکه اکنون در حال جنگ برای بازگرداندن اقتدار آن در عدن (پایتخت موقت) است. ثانیا، به جای حضور نظامی کافی برای فشار به حوثی ها برای مذاکره در مورد توافق نامه صلح، در عوض فشارهای قابل ملاحظه ای بر دولت وارد شده تا توافق نامه بی نتیجه استکهلم و ریاض منعقد کند. ثالثا، اکنون به نظر می رسد که نبرد و جنگ ائتلاف برای احیای مشروعیت در یمن انجام می شود نه علیه حوثی ها یا ایران.

بر اساس گزارش کارشناسان پنل سازمان ملل (2018)؛ از سال دوم جنگ، امارات متحده عربی، مقاومت جنوب را تحت چندین نهاد که خارج از ساختار فرماندهی و کنترل یمن عمل می کرد را سازماندهی کرد. در حالی که این امر منجر به احیای جنبش جنوب شده شد و «اقتدار و مشروعیت دولت» را در سرزمین های آزاد شده تضعیف می کرد. تصرف کاخ ریاست جمهوری در عدن (ژانویه 2018)، فروپاشی تدارکات امنیتی دولت در عدن و همچنین فروپاشی نیروهای کمربندی امنیتی و نیروهای نخبه شبوانی، تلاش برای کنترل بر عتق، شبوه (ژوئن 2019) از جمله اقدامات مقاومت جنوب است. در حقیقت تشدید مداوم در چندین استان های جنوبی بخشی از تلاش های اقدامات شورای انتقالی جنوب برای ایفای نقش پدرخوانده در مسائل و امور جنوب است.

در مقابل، این تهدیدات امنیتی زیاد باعث شد تا دولت از جمله نخبگان اصلاح که از خروج عربستان هراس دارند به حفظ یک حضور نظامی قوی در استان های عدن و شبوه بپردازند تا مانع توسعه طلبی شورای انتقالی جنوب به سمت شرق شوند، درحالی که  این امر مناطق جنگی را برای حملات حوثی ها آسیب پذیرتر کرد. شورای انتقالی جنوب تمرکز دولت را از حوثی ها در شمال به جنوب تغییر داد و آنها از فرسایش بیشتر مشروعیت در استان های جنوبی و شرقی هراس داشتند. برای نمونه، حتی بعد از پیشروی های اخیر حوثی ها از شرق صنعا به جاف در شمال، دولت و شورای انتقالی جنوب به ابیان در جنوب نیروهای نظامی اعزام کردند و لفاظی های سیاسی خود را تا آن حد تشدید کردند که اکنون درگیری های مسلحانه طرفین پس از 5 ماه از توافق میانجی گری شده توسط عربستان در حال بازگشت است.

اخیرا، محمد الجابر سفیر عربستان در یمن گفت: «اکنون برای نیروهای وابسته به دولت که در ابیان قرار دارند این اقدام شورای انتقالی جنوب قابل پذیر نیست... در حالی که توافق نامه ریاض بر بازگشت دولت به عدن تاکید دارد... در حالی که ماریب، جاف و دیل تحت حملات حوثی قرار دارند». اظهارات الجابر در کنار تبادل اتهامات بین شورای انتقالی جنوب و دولت نشانگر این است که پادشاهی سعودی با وقوع مجموعه ای از نبردهای جزئی بین شرکای تحت حمایت ائتلاف دچار مشکل شده و تمرکز بر تلاش های نظامی بزرگتر علیه حوثی ها را از دست داده است. صرف نظر از این که چرا توافق نامه میانجی گری شده عربستان متوقف شده اما بحث اصلی این است: «شکاف در داخل نیروهای تحت حمایت ائتلاف تجارت ناتمام حوثی ها را برای کسب قلمرو ومنابع بیشتر را تسهیل می سازد.»

تهدید قدرتمندتر حوثی ها

بر خلاف فقدان استراتژی مشخص توسط ائتلاف، ایران از لحاظ استراتژیک حمایت های سیاسی آشکار و پشتیبانی نظامی و امنیتی پنهان خود از حوثی ها افزایش داده و این امر با انتقال جنگ توسط حوثی ها به داخل سرزمین عربستان؛ هزینه های مداخله گری نظامی ریاض را افزایش داده است. بین 2017 - 2018 حوثی ها در همکاری با پرسنل فنی مرتبط با تهران و متکی به تجهیزات نظامی قاچاق توسط ایران، موشک های بالستیک اصلاح شده، قایق های انفجاری کنترل از راه دور و هواپیمای بدون سرنشین دریافت کردند. چنین پیشرفت های تکنولوژیکی حوثی ها را قادر ساخت به صورت پراکنده به زیرساخت های حیاتی عربستان از جمله تاسیسات نفتی مانند آرامکو در ینبع، فردوگاه در ابحا، جیزان و نجران حمله کنند.

در حوزه سیاسی، آیت الله سید علی خامنه ای، رهبر معظم ایران به صورت علنی در آگوست 2019 از حوثی ها حمایت کرد و سطح همکاری را با استقبال از ابراهیم الدیلامی به عنوان نماینده حوثی ها در ایران افزایش داده است. در همین حال، حوثی ها از دستورکار بی ثبات سازی ایران در منطقه خلیج فارس حمایت می کنند و توانایی خود را برای تهدید امنیت دریایی در دریای سرخ را به نمایش گذاشتند، برای نمونه حمله به نفت کش های سعودی و سایر کشتی ها در سال 2018، حمله سپتامبر 2019 به تاسیسات نفتی آرامکو در بقیق و خریص، مصادره کشتی های کره جنوبی در دریای سرخ در نوامبر 2019 و حمله به چندین «اهداف حساس» عربستان سعودی در فوریه 2020 می توان اشاره کرد. بنابراین مداخله ائتلاف تنها به توسعه نفوذ تهران در یمن و همچنین وسعت تهدید حوثی ها به همسایگان نزدیک آنها کمک کرده است. بعد از 5 سال جنگ، ائتلاف علنا اعلام کرد که اهداف آن غیرقابل تحقق است. فقدان تفکر، برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک مانع از هر گونه کارزار نظامی شده که بتواند حوثی ها را به مذاکره صلح و ایجاد یک دولت کارآمد در سرزمین های آزاد شده مجبور کند.

منبع: میدل ایست اینستیتیوت / نویسنده: علیرضا علیپور