الگوی ابتکار صلح هرمز می تواند برای مبارزه با تهدیدات بیولوژیکی به کار آید

نویسنده: رضا رسالت، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: درک نادرست از مناسبات موجود و ناتوانی در تحلیل واقعیت های منطقه، موضوعی است که برخی از حکام حاشیه خلیج فارس مدت هاست با آن مواجه هستند. بخش معظَمی از این ادراک غلط زاییده شبهاتی است که آمریکایی ها همواره درصدد القای آن بوده اند. آمریکایی ها با دامن زدن به همین مدعیات واهی بود که پایگاه های نظامی خود را در حاشیه خلیج فارس مستقر ساختند و سالیان مدیدی است که حضور نظامی خود را به بهانه دفع خطر محتمل جنگ در منطقه توجیه می کنند.

این در حالی است که سازوکارهایی برای تامین امنیت منطقه به دست کشورهای منطقه فراهم است. برای نمونه، شورای امنیت سازمان ملل ذیل بند هشتم قطعنامه 598، دبیر کل را مکلف می کند که از طریق مشورت با طرفین درگیر در جنگ و کشورهای منطقه، سازوکارهای ایجاد ثبات و امنیت را فراهم آورد. جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 40 ساله بعد از پیروزی انقلاب همواره بر امنیت خلیج فارس با همکاری کشورهای پیرامون آن تاکید داشته و حضور نیروهای خارجی در منطقه را مخل امنیت و اقدامی تنش آفرین برمی شمرده است. ابتکار صلح هرمز در همین راستا و با هدف احیای سنت گفت و گو و به حداکثر رسانی توجه بین المللی در خصوص مناسبات حاکم بر خلیج فارس توسط ایران تدوین و طراحی شد. بر این اساس قرار است گفتمان امنیتی و هژمون محور در منطقه خلیج فارس به یک راهبرد شراکت محور تغییر یابد و ابتنای این همکاری بر تعاملات تجاری و اقتصادی و حتی بهداشتی تمرکز پیدا کند.

این ایده به دنبال منطقه ای قوی تر به جای کشوری قوی تر طراحی شده و درصدد گفت و گوهای جمعی و اعتماد ساز است. طبق این الگو، گفت و گو با یکدیگر به جای گفت و گو علیه یکدیگر صورت می پذیرد و هدف از گفت و گو مفاهمه و هم افزایی است و نه تفهیم یک مطلب به دیگران و دیکته کردن منویات یک گروه خاص به سایر کنشگران. بر همین مبنا معماری همکاری های جدید منطقه ای سامان می یابد، ائتلاف سازی های تقابلی جای خود را به مجامع گفت و گو محور می دهند و در این قحطی گفت و گو باردیگر توقعات طرفین نسبت به منافع یکدیگر تنظیم می شود.

در همین راستا دکتر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان خواستار همکاری منطقه‌ای برای مقابله با ویروس کرونا شده است. او با انتشار توئیتی در این خصوص، اعلام کرده است: «همانند دیگر ویروس‌ها از جمله ویروس تروریسم، ویروس کووید ۱۹ نیز هیچ مرزی را نمی‌شناسد و هیچ تفاوتی میان قومیت‌ها و ادیان قائل نیست.» وی می افزاید: «ایران مطابق با طرح (صلح هرمز)، خواستار همکاری منطقه‌ای بیشتر، از جمله در تاسیس مرکز مشترک پیشگیری و کنترل بیماری‌هاست.»

عمومیت بخشی به ابتکار صلح هرمز که چندی پیش پیرامون آن اجلاسی در تهران برگزار شد، نمونه حائز اهمیتی از دیپلماسی چندوجهی است. این طرح می تواند با ایجاد اعتماد و ابتنای تعاملات سیاسی بر پایه حسن نیت نه تنها امنیت منطقه ای را فراهم کند، بلکه برای تهدیدات بیولوژیکی و بیماری های مسری نیز راهکار عملیاتی ارائه دهد. احیای سنت گفت و گو که ثمره ابتکار صلح هرمز به شمار می رود، می تواند در سایر ابعاد بشردوستانه و همکاری های بهداشتی نیز به کار آید. کشورهای منطقه به جای انسداد مرزها بر روی یکدیگر می توانند تجارب خود را در زمینه پیشگیری و کنترل ویروس کرونا به اشتراک بگذارند و به تلاش های دسته جمعی برای مهار این بیماری، ضریب بیشتری ببخشند.

الگوی مفاهمه و هم افزایی منطقه ای می تواند منطقه را از آسیب پذیری در مقابل ویروس کرونا مصون نگه دارد. شعار منطقه ای قوی تر در عوض کشوری قوی تر، دقیقا به دنبال تحقق همین هدف است که کشورهای منطقه در ابعاد مختلف یاری رسان همدیگر باشند. تهدید بیولوژیکی صورت تازه ای از تهدیدات امنیتی است که آحاد ملت های منطقه را در معرض خطر قرار می دهد. ابتکار صلح هرمز به جای نگاهی متصلبانه و سیاست بسته نگاه داشتن مرزها، در پی به حداکثر رساندن نفع جمعی و سلامت عمومی است.