ناامیدی مقامات دولت روحانی و «فهرست سیاه» اف ای تی اف

نویسنده: اسفندیار باتمانقلیچ

دیپلماسی ایرانی: کارگروه ویژه اقدام مالی (اف ای تی اف)، نهاد جهانی تعیین کننده معیارها برای مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم، در پی عدم موفقیت سیاست گذاران ایرانی در تصویب دو لایحه کلیدی مرتبط با برنامه اقدام تعیین شده در سال 2016، ایران را مجددا در فهرست سیاه خود قرار داد. 

در بیانیه «اف ای تی اف» که روز جمعه در پایان آخرین جلسه عمومی این نهاد منتشر شد، از اعضا خواسته شده «به دنبال خودداری ایران از اجرای کنوانسیون های پالرمو و تامین مالی تروریسم»، مطابق با استانداردهای «اف ای تی اف» اقدامات متقابل موثر را به کار بگیرند. این اقدامات متقابل افزایش نظارت، گزارش دهی و حسابرسی معاملات مالی مرتبط با ایران برای کلیه موسسات مالی در سراسر جهان را شامل می شود. اگرچه این اعضا هستند که درباره چگونگی اجرای مجدد اقدامات متقابل تصمیم می گیرند، تصمیمی که «اف ای تی اف» گرفته نوعی اعتبار خارجی بر ادعاهای دولت ترامپ مبنی بر اینکه نظام مالی ایران به طور منظم برای تسهیل پولشویی و تامین مالی تروریسم در مقیاس گسترده استفاده می شود، به شمار می رود. این ادعای دولت ترامپ توجیه اصلی پشت کارزار تحریمی «اعمال فشار حداکثری» بوده و مقامات ایالات متحده «اف ای تی اف» را برای اعلام پایان «مهلت» روند اصلاحات ایران تحت فشار گذاشته اند.

تصمیم «اف ای تی اف» بسیاری از مقامات دولت روحانی را که تلاش برای پیشبرد قوانین لازم سرمایه گذاری گسترده کرده بودند و از چهار لایحه تنها موفق به تصویب دو لایحه شدند، بسیار ناامید کننده است. اصولگرایان و محافظه کاران با این لوایح به شدت مخالف بودند و موضوع «اف ای تی اف» را با بحران پیرامون توافق هسته ای و کارزار تحریمی دولت ترامپ مرتبط می دانستند. همانطور که تام کیتینگز، رئیس مرکز جزائم مالی و مطالعات امنیتی اخیرا گفته، سیاسی سازی اصلاحات برنامه اقدام مالی هم در تهران و هم در واشنگتن احتمالا در تاریخ بی سابقه بوده و کارگروه ویژه را در یک موقعیت دشوار قرار داده است.

تصمیم «اف ای تی اف» می تواند تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد ایران بگذارد، اما این تاثیر غیرمستقیم خواهد بود. آن دسته از مقامات ایرانی که طرفدار اجرای برنامه اقدام بودند، بارها تاکید کردند که خودداری از تصویب لوایح مربوطه باعث می شود بانک های بین المللی از جمله بانک های روسیه و چین، روابط خود را با ایران قطع کنند. به بیان دقیق تر، اعمال مجدد اقدامات متقابل به معنای دشواری بیشتر بازگشایی کانال های مالی فرامرزی جدید برای ایران خواهد بود. اما اقدامات متقابلی که «اف ای تی اف» اعضای خود را به اجرای آنها ترغیب کرده، از جمله نظارت دقیق تر و الزام گزارش دهی نهادهای مالی درباره معاملات با ایران، منعکس کننده سطحی از نظارت است که پیشتر توسط معدود موسسات مالی جهانی در تعامل با ایران اتخاذ شده. به عنوان مثال، مقامات اروپایی انتظار ندارند که تصمیم «اف ای تی اف» با عملیات سازوکار «اینستکس»، مکانیزم اروپایی در حمایت از تجارت با ایران، تداخلی داشته باشد. احتمال محدود شدن کانال های بانکی موجود به دلیل بازگشت ایران به فهرست سیاه کم است و در عین حال، تصمیم «اف ای تی اف» نمی تواند بهانه ای برای متوقف کردن رسیدگی به پرداخت های مربوط به ایران توسط برخی بانک ها باشد.

آنچه در رابطه با تصمیم «اف ای تی اف» به اقتصاد ایران آسیب می زند، اعمال فشار گسترده برای اصلاحات شفافیت مالی در ایران است که همه چیز از شفافیت مالی بیشتر تا اتخاذ استانداردهای بین المللی برای حسابداری را شامل می شود. این کارزار به ویژه تحت تاثیر «جنگ مالی» دولت ترامپ آسیب دیده است. اگرچه همانطور که یکی از قانونگذاران اصلاح طلب در مجلس پیشین ایران گفته، «شفافیت به یک گفتمان و نیاز مداوم» در ایران تبدیل شده، اما پارانویای فراگیر مانع از اصلاحات از جمله موارد مورد نیاز «اف ای تی اف» شده است. بسیاری از ایرانی ها به طور فزاینده نگران این مساله هستند که در شرایط اعمال تهاجمی تحریم ها، هرگونه افزایش شفافیت مالی به مثابه «افشای محل یک زیرساخت مهم و آسیب پذیر کردن آن در برابر حملات» باشد. دولت ترامپ از طریق پیام های علنی و تحریم ها و تعیین مجازات ها برای تحریک بیشتر این پارانویا تلاش کرد و باعث بروز اختلافات جدی بین ایران و مقامات اروپایی که درگیر گفت و گوهای فنی با دولت روحانی درباره روند اصلاحات بودند، شد.

درباره تاثیرات اقتصادی و خسارات ناشی از اقدامات متقابل مسائل زیادی هنوز مجهول است. اما مساله آشکار این است که ترامپ خیلی ساده توانست در فعالیت غیرسیاسی «اف ای تی اف» مداخله کند و به روند شکننده اصلاحات شفافیت مالی در ایران آسیب برساند؛ اگرچه این روند تا اندازه زیادی به دلیل نگرانی های ایرانی ها درباره فساد سیستماتیک هدایت می شد.

از این نظر، تجربه «اف ای تی اف» یک داستان هشدار دهنده است. اینکه توافق هسته ای فعلی هر اندازه هم که در برابر فشار حداکثری دولت ترامپ و عقب نشینی ایران از تعهداتش دوام بیاورد و اینکه هر اندازه درباره توافق جدید احتمالی محکم کاری شود تا بحران کنونی مجدد رخ ندهد، هرگونه مناسبات مجدد دیپلماتیک با ایران نیازمند حفاظت بیشتر از بی شمار فرآیندهای فنی اتصال مجدد و اصلاحات لازم برای اطمینان از تحقق وعده ها خواهد بود. به ایران وعده یک فرصت داده شد و آنهایی که سعی داشتند از این فرصت به بهترین نحو استفاده کنند، ناامید شدند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت (دولتداری مسئولانه) / مترجم: طلا تسلیمی