کمال خان، سدی که باعث دوری تهران و کابل شده است

نویسنده: استفانی گلینسکی (STEFANIE GLINSKI)

دیپلماسی ایرانی: در مرز خطرناک بین افغانستان و ایران که روزها شاهد جنگ بر سر خدا، مواد مخدر و بنزین بوده اکنون نشانه‌های بروز جنگ بر سر آب مشاهده می‌شود. قرار است که سد تقریبا تکمیل شده‌ کمال خان، واقع در استان نیمروز، آب مورد نیاز کشاورزان افغان در فصول خشک سال را تامین کند اما ایران که می گوید این سد می‌تواند تامین آب این کشور از پایین‌دست رودخانه را به شدت کاهش دهد به دنبال تضعیف این پروژه است.

به کشاورزان افغان گفته شده بود که سد در سال جاری تکمیل می شود و امکان آبرسانی از آن وجود خواهد داشت. اما آنها می‌گویند: «همسایه ما (ایران) قوی‌تر است و مانع (عملیاتی شدن سد) خواهد شد. آنها در حال حاضر آب ما را می‌دزدند (!) ما در حال جنگ بر سر آب هستیم و امید اندکی (به پیروزی) داریم.»

رودخانه هلمند (هیرمند)، شاهراه آبی افعانستان است که 40 درصد از آب‌های سطحی این کشور را شامل می‌شود. این رودخانه از استان نیمروز به ایران جاری می‌شود. گرچه ستیز آبی رویداد تازه‌ای نیست اما با تکمیل شدن سد کمال خان از سوی افغانستان این جدال هم تشدید شده است. طبق پیش‌بینی‌ها، این سد باید به 175 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی نیمروز آبرسانی و 8 مگاوات برق تولید کند. در حال حاضر برق مورد نیاز استان از ایران وارد می‌شود. ایران می‌گوید این سد به خشک شدن بیشتر دشت هامون خواهد انجامید.

آب همواره یکی از موضوعات منازعه بین دو کشور در ده‌هه‌های اخیر بوده است اما خشکسالی و دگرش‌های اقلیمی، شرایط خطرناکی را پدید آورده که می‌تواند دولت تحت حمایت آمریکا در افغانستان را تهدید کند. مقامات افغان، ایران را متهم کرده‌‌اند که برای به تعویق انداختن تکمیل ساخت سد به افغان‌ها رشوه داده است. یک فرمانده طالبان در سال 2011 مدعی شد که ایران برای منفجر کردن سد به او 50 هزار دلار پیشنهاد کرده است.

استاندار نیمروز می‌گوید: «ایران در نیمروز عوامل اطلاعاتی بسیاری دارد و آنها نگران کامل شدن سد هستند. جنگ در افغانستان باعث شده است تا ایران توافق آبی را نقض کند. آنها آب بیشتری برداشت می‌کنند. آنها می‌خواهند سد را تخریب کنند، اما اکنون صدها نیروی امنیتی از آن محافظت می‌کنند. چهارده سال خشکسالی، کشاورزی ما را نابود کرده است. سد امسال تکمیل خواهد شد و به کشاورزان نیمروز کمک خواهد کرد.»

به گفته یک کارشناس و مذاکره کننده افغان در امور آبی، ایران با سوءاستفاده از شرایط جنگی در افغانستان، توافق آبی دو کشور را تقض کرده است و با ساخت کانال‌های اضافی، آب بیشتری را از دشت‌های منطقه مرزی به دریاچه‌های مصنوعی خودش هدایت می‌کند. ایران حتی برای استخراج آب از بستر رودخانه در منطقه‌ای به وسعت 30 کیلومتر که مرز طبیعی بین دو کشور است از پمپ استفاده می‌کند.

عیسی بزرگ‌زاده، مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیرو می‌گوید که ایران فقط سه ماه از سال از سیلاب جاری در رودخانه بهره‌‌مند می‌شود و با وجودی که بعد از سیلاب باز هم به آب نیاز دارد، افغانستان توانایی تامین آب مورد نیاز ایران را ندارد. به باور او هر ساخت و سازی در بستر هلمند، توسط افغانستان یا ایران، باید با توجه به ظرفیت بوم‌شناختی، تاب‌آوری زیست‌محیطی و توسعه پایدار انجام شود.

سد کمال خان پس از تکمیل، حجم آب توافق شده را در اختیار ایران قرار خواهد داد اما حجم فراوانی از آب را به اراضی کشاورزی افغان هدایت کرده و از بازگشت آب به دشت های آبرفتی رودخانه پیشگیری خواهد کرد. افغانستان مدعی است که برداشت غیرقانونی آب توسط ایران باعث خشک شدن دشت‌های مناطق مرزی شده است. این در حالی است که ایران با انتقاد از افغانستان باور دارد که سدسازی بدون مطالعه جنبه‌های زیست محیطی برای منطقه آسیب‌زاست و اگر آب رودخانه خشک شود افغانستان نیز به مخاطره خواهد افتاد. این هراس با دگرش‌های اقلیمی و به راه‌افتادن طوفان‌های شنی و گردوغبار کشنده در هر دو طرف مرز همراه شده است.

منبع: لس آنجلس تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی