صنعت پوشاک در اقتصاد ایران و ترکیه

 آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد که در حدود سه دهه گذشته روند رشد صنعت نساجی ایران و ترکیه معکوس بوده است؛ درحالی که سهم 20 درصدی نساجی از اقتصاد کشورمان در سال 1991 به حدود 3 درصد در سال‌های اخیر رسیده، این رقم برای ترکیه حرکت از 15 به 27 درصد بوده است.

به گزارش ایرنا، امروزه‌، نساجی و پوشاک یکی از بخش‌­های عمده صنعت است که در زمینه اشتغال، درآمدزایی و ارزآوری می­‌تواند به اقتصاد همه کشورها و از جمله ایران کمک فراوانی بکند. شاید بی‌دلیل نبوده ‌است که اولین اقدام «امیرکبیر» در زمینه صنعتی کردن و پیشرفت ایران احداث کارخانه­‌های نساجی بود.

چرا صنعت نساجی مهم است؟

واقعیت این است که صنعت نساجی و پوشاک در تمام دنیا از اهمیت خاصی برخوردار بوده و عامل توسعه اقتصادی در کشورهای  چون هند، ویتنام، بنگلادش و پاکستان بوده است؛ تجربه موفقی که در کشورهای آسیایی ژاپن، کره جنوبی، تایوان و چین نیز تکرار شده است.

صنعت نساجی و پوشاک به دلیل جایگاه خاص آن و اهمیتش برای فرد و اینکه پوشاک یکی از نیازهای اساسی انسان است، توان تاثیرگذاری بالایی بر نرخ رشد، اشتغال و تولید را دارد. اهمیت صنعت نساجی و پوشاک به حدی است که چین از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۸ بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب شده را به صنعت نساجی و پوشاک اختصاص داده است. همچنین،  صنعت نساجی بیش از ۴۰ درصد اشتغال صنعتی و صادرات پاکستان و ۴۸ درصد از صادرات تایوان را شامل می­‌شود.

ایران و ترکیه در چشم‌انداز صنعت نساجی

این صنعت برای کشوری مانند ترکیه بسیار حیاتی است. در واقع از اوایل سال‌های ۱۹۸۰ و در ادامه تا سال ۱۹۹۰ میلادی ۴۰ درصد از درآمد ارزی صادراتی ترکیه را صنعت پوشاک تامین کرده است. مجموع صادرات منسوجات و پوشاک ترکیه در سال­‌های ۲۰۱۱، ۲۰۱۲، و ۲۰۱۳ به ترتیب ۲۵، ۲۷ و ۳۰ میلیارد دلار بوده و  نساجی و پوشاک سهمی در حدود ۱۸ درصد از کل سهم صادرات این کشور را در سال ۲۰۱۳ تصاحب کرده است. در حال حاضر نیز اولین بخش اقتصادی تامین کننده خالص درآمد ارزی این کشور است.صنعت نساجی و پوشاک، یک سوم شغل­‌های کشور ترکیه را به خود اختصاص داده و تاثیر زیادی بر رشد اقتصادی و اشتغال در این کشور گذاشته است.

بر اساس آمار بانک جهانی تا سال ۲۰۱۴ میزان رشد اقتصادی و سهم از اقتصاد صنعت نساجی و پوشاک ایران و ترکیه روند معکوسی را طی کرده ‌است. در سال ۱۹۹۱ صنعت پوشاک و نساجی حدود ۲۰ درصد از اقتصاد ایران است و در همان سال این مقدار برای ترکیه حدود ۱۵ درصد بوده است. اما با گذشت زمان این سهم برای ایران روند نزولی داشته و در سال ۲۰۰۹ به حدود ۳ درصد رسیده است، در حالی که این مقدار برای ترکیه در یک بازه زمانی روند رشد زیادی داشته و در سال ۲۰۰۳ ، ۲۷ درصد بوده است. اما در سال ۲۰۰۹ این مقدار سهم از اقتصاد در حدود ۱۷ درصد است.

 ترکیه و ایران به عنوان دو کشور بزرگ منطقه‌­ای تلاش فراوانی برای دست‌یابی به جایگاه مطلوبی در بازارهای جهانی و از جمله خاورمیانه  داشته و دارند. صنعت نساجی و پوشاک یکی از مهمترین بخش­‌های است که دو کشور می‌توانند در آن به رقابت بپردازند و بخشی از اشتغال، درآمد و منابع ارزی حاصل از  صادرات را از طریق آن به دست بیاورند.

هدف ترکیه در سند راهبردی‌اش این است که تا سال ۲۰۲۳ به صادرات ۵۴۵ میلیارد دلار برسد، که ۱۰۰ میلیارد دلار آن در حوزه نساجی و پوشاک است. اما، بر اساس گفته­‌های مدیران دفتر صنایع نساجی و پوشاک، میزان صادرات ایران در حدود یک میلیارد دلار بوده است. میزان واردات نساجی و پوشاک در حدود یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار است. میزان شاغلین در بخش صنایع نساجی، پوشاک و چرم در سال ۱۳۸۸ ، ۱۱۰ هزار و ۷۱۳ نفر بوده و از لحاظ میزان افراد شاغل این صنعت در بین صنایع ایران به رده پنجم تنزل کرده است.

هرچند در سال‌های اخیر میزان شاغلین در این بخش افزایش یافته است و مقدار شاغلین در بخش نساجی در سال 1397 به حدود ۲۵۰ هزار نفر رسیده است. بر اساس سند چشم انداز 1404 باید مقدار شاغلین در صنعت نساجی و پوشاک به 500 هزار نفر افزایش ­ و سهم ارزش افزوده آن به 3 یا 4 درصد ارتقا یابد.

اما در مقابل میزان نیروی کار جذب شده در صنعت نساجی، پوشاک و چرم ترکیه در سال ۲۰۰۸ ، ۸۲۵۶۱۷ نفر بوده است. مقدار صادرات محصولات نساجی و پوشاک ترکیه در سال 2018، 26/1 میلیارد دلار بوده و انتظار می­‌رود در سال 2019 این مقدار به یک میلیارد دلار برسد.همچنین، شاغلین در صنعت نساجی در سال 2018 حدود 600 هزار نفر بوده است و برآوردها در صنعت نساجی و پوشاک نشان دهنده اشتغال بیشتر از 3 میلیون نفر است.

کشور ترکیه در سال­ ۲۰۱۰ تا 2018 حدود ۴ درصد از مجموع ۲۳۴/۵۵ میلیارد دلار صادرات نساجی و پوشاک جهان را در اختیار داشته و یکی از ۱۰ کشور اول در زمینه صادرات نساجی و پوشاک بوده است. در بین این کشورها چین با سهم ۳۴/۱۷ درصدی خود رده اول را دارا بوده است و توانسته بخش بسیار زیادی از صادرات جهان در زمینه نساجی و پوشاک را در اختیار خود داشته باشد. در این زمینه ترکیه توانسته با کشوری مانند آمریکا رقابت نماید و بالاتر از کشورهایی مانند تایوان، ویتنام و بنگلادش که سرمایه‌­گذاری زیادی در زمینه نساجی و پوشاک انجام داده‌­اند، قرار بگیرد. ارزش افزوده صنایع نساجی، پوشاک و چرم ترکیه در سال ۲۰۰۸ در حدود ۱۷۳۴۳.۱۴۶۴میلیون دلار بوده و میزان ارزش افزوده برای همین صنایع در سال ۱۳۸۶ در ایران حدود ۱۳.۹۸۳ میلیارد ریال است.

این آمار و ارقام توان و قدرت صنعتی ترکیه را در زمینه صنعت نساجی و پوشاک نشان می­‌دهد. از مهمترین عامل­‌های تاثیرگذار بر رشد تولید، صادرات و فروش پوشاک در ترکیه استفاده از تبلیغات و برندسازی است.

در ایران به دلیل محدودیت تبلیغات بصری در صنعت پوشاک، تبلیغات این محصول و یافتن بازار فروش آن عموما به صورت محدود و غیر متمرکز از طریق کانال‌­های غیر رسمی انجام شده است. در حالی که  ترکیه به دلیل عدم برخی محدودیت‌ها و تاکید بر تبلیغات توانسته است، در زمینه برندسازی موفق باشد و چندین برند مطرح ترکیه­‌ای در حال حاضر در عرصه پوشاک و لباس با برندهای مطرح دنیا رقابت می­‌کنند.

بدون شک تبلیغات رسانه‌ای ترکیه در بازاریابی این کشور در خاورمیانه و برخی دیگر از نقاط جهان بی‌تأثیر نبوده است. برای نمونه، سریال‌­ها و فیلم‌­های ترکیه‌­ای یکی از مزیت‌­های که برای ترکیه و صنایع ترکیه داشته‌­اند، این است که توانسته‌­اند برندهای خاص لباس، جواهرات و کالاهای لوکس ترکیه‌­ای را در کشورهای خاورمیانه و مشتریان این فیلم­‌ها بشناسانند.

این در حالی است که به دلیل قوانین و مقررات موجود، توان تبلیغات و مانور تبلیغاتی در حوزه پوشاک در ایران محدود است و نبود تبلیغات مناسب با شرایط و نوع سلیقه مشتری به عنوان عامل تحریک کننده مصرف، صنعت ایران در زمینه صادرات این محصول را محدود کرده است. ایران در دهه ۷۰ برندهای پوشاک معتبری چون پوشاک «آرین جین» و کارخانه «جامگان» و «جامه­گران» داشت که صادر کننده کالاهای معتبر به اروپا بودند. در حالی که در حال حاضر برندهای چون «زارا»، «H&M»، «تاپ شاپ» و «مانگو» از برندهای مطرح پوشاک جهانی­اند که شعب تولیدی در ترکیه دارند. بعلاوه، در زمینه طراحی لباس، طراحان مطرحی در سطح جهان ترکیه­‌ای هستند.

ترکیه علاوه بر صنعت تبلیغات رسانه‌­ای از طریق توریسم و برگزاری شوهای مختلف لباس و فستیوال­‌های خرید، توانسته بخشی از فروش صنعت پوشاک خود را از طریق گردشگرانی انجام دهد که برای تفریح، خرید و سرگرمی به این کشور مسافرت می‌کنند.

به طور کل مقایسه وضعیت پوشاک کشورمان با ترکیه به عنوان یکی از کشورهای تأثیرگذار منطقه نشان می‌دهد که ما با چشم‌انداز تبدیل شدن به کشور اول اقتصادی در منطقه فاصله بسیاری داریم. واقعیت این است که با وجود بیش از 80 میلیون جمعیت و رابطه و همکاری خوبی که با کشورهای همسایه داریم این هدف دور از دسترس نبوده و چنین ظرفیتی در حوزه پوشاک و نساجی در کشور وجود دارد.  

منابع:

-مقایسه تطبیقی سیر تحول صنایع نساجی و پوشاک در ایران و ترکیه. دفتر مطالعات راهبردی انجمن صنایع نساجی ایران.

-آینده پژوهی صنعت پوشاک ایران. اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران. پاییز ۱۳۹۳.

-مقایسه نساجی ایران با برخی کشورها/چرا ۶۰درصد ظرفیت کارخانجات پوشاک خالی است؟. خبرگزاری فارس ۱۳۹۷. www.farsnews.com/news/۱۳۹۷۰۶۰۳۰۰۰۴۵۵

- آمار بانک جهانی سال ۲۰۱۴.

-صادرات نساجی ۴۰ درصد افزایش یافت.