گسترش نفوذ و هزینه های ایران در منطقه

نویسنده: علی آلفونه

دیپلماسی ایرانی: امپراطوری ایران از عراق تا لبنان به شدت دچار آشوب شده است. با گسترش تظاهرات ضد دولتی در منطقه که متحدان و گروه های تحت حمایت جمهوری اسلامی را تهدید می کند، آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، با یک گزینه دشوار مواجه شده است: اینکه ایران که خود تحت فشار شدید اقتصادی تحریم هاست، باید از منابع محدودش برای تثبیت موقعیت متحدان و گروه های تحت حمایتش در منطقه استفاده کند.

اظهارات فرماندهان سپاه حاکی از آن است که ترجیح می دهند از متحدان خود حمایت کنند و اولین اظهارات رهبر ایران هم نشان می داد که تمایلات مشابهی دارد. همچنین به نظر می رسد که او در حال بازنگری در نقش ارتش برای تطبیق آن با تغییرات در تهدیدهای محیطی است. آیت الله خامنه ای با شرایطی مواجه شده که می توان آن را نفوذ بیش از اندازه امپراطوری ایران خواند؛ شرایطی که می تواند ایران را به سمت فروپاشی اقتصادی پیش ببرد.

عراق از اول اکتبر صحنه تظاهرات اعتراض آمیز به فساد و بیکاری بود، اما فریادها خیلی زود به درخواست برای برکناری دولت و پایان مداخله ایران در امور داخلی این کشور تبدیل شدند. وعده های دولت به استخدام بیشتر و تلاش ها برای سرکوب تظاهرات کنندگان هیچ یک معترضان را به ترک خیابان ها ترغیب نکردند. اینکه نهایتا تحقق وعده عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، به استعفا به آرام شدن جو کمکی می کند یا خیر، هنوز معلوم نیست.

در لبنان هم اعتراض ها از 17 اکتبر و در پی چندین ماه نارضایتی از بودجه ریاضتی سعد حریری، نخست وزیر این کشور، آغاز و در پی پیشنهاد دولت مبنی بر اعمال مالیات بر پیام رسان های عمومی و سرویس صوتی «واتس اپ» شدت گرفت. حریری برخلاف خواسته های حزب الله در یک سخنرانی تلویزیونی استعفای خود را اعلام کرد؛ اما اعتراض ها همچنان ادامه یافت. این تحولات نگرانی های زیادی برای ایران ایجاد کرد.

فرماندهان سپاه پاسداران قدرت های خارجی را به دست داشتن در اعتراض ها در لبنان و عراق متهم کرده اند. سردار اسماعیل کوثری گفته: در لبنان و در عراق مردم خواسته های مشروعی دارند، اما عربستان سعودی، ایالات متحده و رژیم صهیونیستی افراد خودشان را در میان تظاهرات کنندگان دارند که به دنبال تحقق خواسته های خودشان هستند.» حسین امیر عبداللهیان، مشاور امور بین المللی رئیس مجلس ایران، هم این تحولات را به جنگ داخلی یمن تشبیه و ایالات متحده و عربستان سعودی را به «تروریسم سیاسی» متهم کرده است. اظهارات اولیه رهبر ایران هم چندان متفاوت نبود. او 30 اکتبر گفت: «مردم این کشورها باید بدانند که دشمن سعی دارد با ایجاد اختلال در ساختار قانونی آنها یک خلاء به وجود آورد. تنها راه برای مردم برای دستیابی به خواسته های مشروعشان دنبال کردن آنها از طریق ساختارهای قانونی است.» او در ادامه به تجربه ایران از تظاهرات سیاسی اشاره کرد و افزود: «دشمنان برای ایران عزیز هم نقشه های مشابهی داشتند، اما خوشبختانه ملت هوشیار به موقع وارد میدان شدند. نیروهای مسلح هم آماده بودند و توطئه خنثی شد.» 

جدای از این اظهارات، ایران در شرایط کنونی با یک واقعیت اقتصادی دشوار مواجه است. طبق برآوردهای اسرائیل، 7 سال جنگ داخلی سوریه برای ایران 16 میلیارد دلار هزینه در برداشته است. با توجه به اینکه اوضاع اقتصادی ایران در پی کمپین اعمال فشار حداکثری ایالات متحده وخیم تر شده، اکنون این سوال وجود دارد که جمهوری اسلامی دقیقا چقدر می تواند برای آرام کردن درگیری های جدید در عراق یا لبنان هزینه کند؟ هر یک دلاری که برای خاموش کردن آتش اعتراض ها در عراق و لبنان خرج شود، یک دلاری است که از منابع مورد نیاز برای اداره ایران در این شرایط دشوار کم می شود.

با این حال، همچنان این احتمال وجود دارد که جمهوری اسلامی از منابع اندک و با ارزش خود برای آرام کردن شرایط در خارج از کشور استفاده کند و خطر مواجهه با ناآرامی های داخلی را به جان بخرد. به ادعای برخی گزارش ها، قاسم سلیمانی، فرمانده نیروهای قدس سپاه پاسداران، در عملیاتی برای جلوگیری از برکناری عبدالمهدی مشارکت داشته است و بدون شک، سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب الله، نیز از حمایت مشابهی برخوردار خواهد بود.

ایگور گیدار، کارشناس اقتصادی روس، درباره این مساله صحبت کرده که چطور رهبری اتحاد جماهیر شوروی مشکل سقوط قیمت نفت خام در دهه 1980 را نادیده گرفت در حالی که می توانست با برچیدن امپراطوری اروپای شرقی یا کاهش شدید هزینه ها در مجموعه نظامی-صنعتی به این مشکل رسیدگی کند. در حال حاضر به نظر می رسد که ایران هم همان مسیر نادیده گرفتن مشکلات اقتصادی را پیش گرفته است.

منبع: استرتفور / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34