تاثیر کاهش و افزایش صادرات نفت و گاز ایران بر قیمت ارز

نویسنده: محمد حسین ادیب، اقتصاددان و استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: این مقاله دیدگاه چهار نفر از تیم تحقیق محمد حسین ادیب است.

دیدگاه اول

ماحصل دیدگاه تیم چهار نفره:

نرخ دلار به ازای اختلاف تورم ایران با جهان دیر یا زود گران می شود، نسبت به سال ۱۳۷۱ با کسر تورم ایران و جهان می طلبد دلار ۹۷۰۰ تومان باشد. در تاریخ ۱۶ مرداد ۹۷ ، دلار ۹۴۰۰ تومان بود. اخبار بد می تواند این ظرفیت را آزاد کند، لذا اخبار بد توانست نرخ دلار را به آسانی به ۹۷۰۰ تومان در تاریخ ۱۶ مرداد ۹۷ نزدیک کند.

افزایش نرخ ارز تا ۹۷۰۰ تومان ارتباطی به تحریم های آمریکا نداشت و حتی اگر تحریم های آمریکا اتفاق نیفتاده بود دلار تا این نرخ افزایش می یافت البته فقط کمی دیرتر. تحریم های آمریکا تا ۹۷۰۰ تومان فقط افزایش نرخ دلار را تسریع کرد؛ لاغیر.

از ۱۶ مرداد تا دوم مهر ۹۷ که دلار از ۹۴۰۰ تومان به ۱۹۲۰۰ تومان افزایش یافت علت افزایش انتشار اخبار بد بود. در دوم مهر ۹۷، صادرات نفت و میعانات گازی ایران کاملا عادی بود و ایران 2.6 میلیون بشکه نفت و میعانات صادر می کرد، در روزی که صادرات نفت و میعانات ایران کاملا عادی بود رسیدن دلار به ۱۹۲۰۰ تومان ناشی از قدرت مانور اخبار بد بود. اما دلار از دوم مهر به بعد به شدت سقوط کرد و به حدود ۱۰ هزار تومان رسید.

این نشان می دهد قدرت مانور اخبار بد، در بالا نگه داشتن دلار، مازاد بر ظرفیت واقعی اقتصاد ایران برای افزایش ۴۵ روز است. اخبار بد می تواند ۴۵ روز دلار را بالا ببرد و بعد اثر اخبار بد حذف می شود و نرخ دلار بر اساس واقعیت های اقتصادی تعیین می شود. 

اینکه دلار به آسانی به ۹۷۰۰ تومان رسید به سبب وجود ظرفیت واقعی در اقتصاد برای افزایش تا این نرخ بود و اخبار بد فقط این ظرفیت را آزاد کرد. اما افزایش نرخ دلار مازاد بر ۹۷۰۰ تومان با اخبار بد ممکن است؛ اما پایدار نیست و پایدار بودن آن بستگی به ظرفیت در اقتصاد برای افزایش آن است.

دومین عاملی که بر نرخ ارز موثر است صادرات نفت و میعانات است. صادرات نفت و میعانات در شهریور ۹۷ روزانه 2.6 میلیون بشکه بوده و اکنون به گزارش دبیرخانه اوپک ۴۰۰ هزار بشکه است و این می تواند بر نرخ ارز مازاد بر ۹۷۰۰ تومان موثر باشد.

اما ایران می تواند با استفاده از ذخائر ارزی خود، کاهش درآمد ناشی از صادرات نفت و میعانات را خنثی کند. اگر ایران از ذخائر ارزی خود استفاده کند و به میزانی که استفاده می کند اثر کاهش صادرات نفت و میعانات خنثی می شود. یکی از علل کاهش نرخ ارز استفاده از ذخائر ارزی است لذا تا زمانی که ایران از ذخائر استفاده می کند و به میزانی که استفاده می کند اثر این عامل در نرخ ارز تعدیل می شود. لطفا این جمله فراموش نشود تا زمانی که استفاده می کند و به میزانی که استفاده می شود افزایش نرخ ارز مازاد بر ۹۷۰۰ تومان تحت تاثیر قرار می گیرد.

تیم ۴ نفره، افزایش قیمت دلار تا ۹۷۰۰ تومان را به سبب اختلاف تورم ایران و خارج و مازاد بر آن را به علت کاهش صادرات نفت و میعانات از 2.6 میلیون بشکه در روز به ۴۰۰ هزار بشکه در روز می داند، اخبار بد می تواند حداکثر ۴۵ روز باعث تغییر این معادله شود و تزریق بانک مرکزی از محل ذخائر ارزی نیز به میزانی که انجام می شود و تا زمانی که انجام می شود اثر کاهش صادرات نفت را خنثی می کند.

کاهش نرخ ارز در تیر ماه ۹۸ (ماه جاری ) تا ۱۱۲۰۰ تومان به سبب تزریق دلار به بازار به وسیله بانک مرکزی از محل ذخائر ارزی بود و افزایش بعدی نرخ دلار به علت توقف تزریق ارز از محل ذخائر ارزی بانک مرکزی بود. وقتی ۴ روز متوالی بانک مرکزی دلار به بازار تزریق نکرد دلار از ۱۱۲۰۰ تومان فاصله گرفت.

دیدگاه دوم

ماحصل دیدگاه تیم پنج نفره:

ایران از کشوری «نفت محور» به کشوری «گاز محور» تبدیل شده و تیم ۴ نفره این نکته را نمی بیند. 

افزایش تولید گاز نسبت به سال ۲۰۰۵

در همه دنیا شاخص های تولید را با سال ۲۰۰۵ مقایسه می کنند، شاخص قیمتی بلومبرگ نیز سال ۲۰۰۵ را سال پایه قرار می دهد. هزار متر مکعب گاز معادل ۶.۱۶ بشکه نفت، ارزش حرارتی دارد لذا می شود تولید گاز را بر اساس ارزش حرارتی نفت به بشکه نفت محاسبه کرد. 

در سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) در ایران معادل یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه ارزش حرارتی نفت، گاز تولید شد. در اسفند ۹۷، معادل ۴.۸ میلیون بشکه ارزش حرارتی نفت، گاز تولید شد. در وضعیت موجود نسبت به سال ۸۴، معادل سه میلیون بشکه نفت در روز، گاز بیشتر تولید می شود. 

خوانندگان عزیز لطفا توجه کنند روزی سه میلیون بشکه در روز دارد گاز بیشتر تولید می شود اما گروه چهار نفره می گویند روزانه ۱.۷ میلیون بشکه نفت کمتر تولید می شود. اگر جمع تولید گاز و نفت محاسبه شود نسبت به سال پایه ۲۰۰۵ در کشور یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه، انرژی بیشتر تولید می شود. کاهش تولید نفت با افزایش تولید گاز جبران شده و یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه هم بیشتر جبران شده است.

ما این قسمت از مطالب تیم چهار نفره که افزایش نرخ دلار تا ۹۷۰۰ تومان به سبب اختلاف تورم ایران و خارج بود و ربطی به تحریم نداشت را قبول داریم اما در خصوص افزایش مازاد بر ۹۷۰۰ تومان ، به گونه دیگر فکر می کنیم

تیم ۴ نفره علت افزایش قیمت دلار مازاد بر ۹۷۰۰ تومان را کاهش صادرات نفت و میعانات از 2.6 میلیون بشکه به ۴۰۰ هزار بشکه به گزارش دبیر خانه اوپک می دانند در حالی که این کاهش با افزایش تولید گاز نه تنها خنثی شده بلکه یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نیز گاز بیشتر تولید می شود؛ تیم چهار نفره باید می گفتند کاهش صادرات نفت از 2.6 میلیون بشکه به ۴۰۰ هزار بشکه می توانست به افزایش بیشتر قیمت دلار منجر شود اما بخشی از آن با تزریق ذخائر ارزی، بخشی از آن با جایگزینی گاز به جای نفت و بخشی از آن با افزایش نرخ دلار، جبران شده است (نگاهی سه گانه).

حرف ما در مخالفت با دیدگاه تیم چهارنفره این است که اگر تولید گاز سه میلیون بشکه افزایش نیافته بود، اما تولید نفت یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه کاهش یافته بود قیمت دلار اکنون قیمت موجود نبود و در نقطه ای بسیار بالاتر می نشست.

در هر نوع وزن کشی در عوامل موثر بر نرخ دلار نباید تبدیل ایران از کشوری «نفت پایه» به کشوری «گاز پایه» را نادیده گرفت.