نزدیکی اسرائیل و کشورهای عربی به بهانه منافع اقتصادی

نویسنده: یگال چازان

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد «معامله قرن» دونالد ترامپ محکوم به شکست است و روند صلح اسرائیلی-فلسطینی مثل همیشه به بن بست خورده، اما ظاهرا این مساله اسرائیل و همسایگان عرب آن را از حرکت به سمت همکاری های پنهانی در پروژه های اقتصادی مبتنی بر منابع باز نداشته است. 

تلاش برای تحقق منافع سبب شده که اسرائیل و اعراب در بخش های انرژی و آب به سطوح قابل توجهی از همکاری برسند و باتوجه به آسیب پذیری شدید این همکاری ها در برابر تنش های امنیتی و سیاسی، احتمال وابستگی متقابل بیشتر بین اسرائیل و همسایگانش وجود دارد که این مساله چشم انداز بروز درگیری های جدید را بین آنها کاهش خواهد داد.

ذخایر گاز طبیعی عظیم در شرق دریای مدیترانه برای اقتصادهای این منطقه یک موهبت به شمار می رود. مصر و اسرائیل به طور چشمگیری همکاری های خود را افزایش دادند تا منافع مشترک را به بیشترین حد برسانند. مصر با داشتن ترمینال های گاز طبیعی مایع، امیدوار است که بتواند به یک بندر صادراتی تبدیل شود و این در حالی است که برنامه ها برای ساخت یک خط لوله که تولیدکنندگان منطقه را به بازارهای اروپایی مرتبط می کند، همچنان به دلیل هزینه ها و نگرانی های مهندسی با مشکلاتی مواجه است. اسرائیل هم که می تواند از عرضه گاز طبیعی مایع در مصر سود زیادی ببرد، در ماه فوریه 2018 یک قرارداد 15 میلیارد دلاری برای تامین گاز بسته است. آن زمان عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر، گفت که این توافق به او در تحقق رویایش برای تبدیل مصر به یک مرکز انرژی منطقه ای، کمک خواهد کرد. اولین محموله های اسرائیلی که ابتدا برای تامین بازار داخلی مصر مورد استفاده قرار خواهد گرفت، احتمالا امسال از طریق خط لوله ای در صحرای سینای ارسال خواهد شد.

اما این تنها قرارداد اسرائیل با اعراب در زمینه انرژی نیست و انتظار می رود به زودی یک قرارداد 10 میلیارد دلاری با اردن داشته باشد؛ اگرچه پارلمان اردن همچنان در برابر این قرارداد مقاومت می کند. قانون گذاران اردنی نگران هستند که این توافق امنیت انرژی کشورشان را به مخاطره اندازد و اسرائیل از آن برای جلب حمایت از کنترل خود بر کرانه باختری استفاده کند. این مساله هم مطرح شده که از سرگیری تامین گاز اردن توسط مصر نیاز این کشور را به گاز اسرائیلی کاهش می دهد. با این حال، تا اواخر ماه آوریل گفته می شد که برنامه ها برای تحویل گاز تا پایان سال جاری میلادی بدون تغییر باقی مانده است.

مساله قابل توجه دیگر تلاش های لبنان و اسرائیل با میانجی گری آمریکا برای حل مناقشات دریایی است. این مناقشه با مالکیت یک میدان گازی مربوط می شود که در سال گذشته در نتیجه تصمیم بیروت به برگزاری یک مناقصه اکتشافی آغاز شد. این پروژه یک جنگ لفظی بین جنبش نظامی-سیاسی حزب الله تحت حمایت ایران را با اسرائیل در پی داشت که گفت به هر طریقی از «حقوق نفتی و گازی» کشورش دفاع می کند. لبنان خواستار حل و فصل سریع مساله است، چرا که می خواهد زودتر گاز را استخراج و اقتصاد بدهکار و بی پول خود را تامین مالی کند. حزب الله که خود هدف تحریم هاست و کمک های مالی کمتری از ایران دریافت می کند نیز احتمالا از جاری شدن درآمد به لبنان سود خواهد برد. احتمالا به همین دلیل است که دشمن قسم خورده اسرائیل در لبنان تا کنون کاری برای بر هم زدن روند مصالحه انجام نداده است.

همزمان با پروژه ها در بخش انرژی، اردن احتمالا می تواند برای رفع کمبود شدید آب شیرین خود از توانایی های اسرائیل در نمک زدایی و تولید آب شیرین استفاده کند. اسرائیل طبق بخشی از قرارداد صلح سال 1994 آب آشامیدنی مورد نیاز اردن را تامین می کند، اما در نتیجه پروژه های اسرائیل در افزایش ظرفیت نمک زدایی احتمالا پمپاژ آب به اردن نیز افزایش خواهد یافت. یک برنامه دیگر اسرائیل-اردن هم ساخت تاسیسات نمک زدایی در بندر اردن در دریای سرخ است که بانک جهانی از آن حمایت می کند. این تاسیسات می تواند آب شرب مورد نیاز هر دو طرف را تامین کند و آب شوری هم که در این روند باقی می ماند به دریاچه نمک 200 کیلومتری موسوم به «دریای مرده» لوله کشی خواهد شد که می تواند به ارزش اقتصادی این پروژه از طریق گردشگری و استخراج نمک بیفزاید. طبق گزارش های منتشر شده، اسرائیل حاضر است برای بهبود روابطش با اردن، پروژه 10 میلیارد دلاری ساخت کانال از دریای سرخ تا دریای مرده را پیش ببرد. در اجرای این توافق امضا شده در سال 2015 در نتیجه درگیری های دیپلماتیک، نگرانی ها بر سر هزینه ها و آسیب های محیط زیستی احتمالی، وقفه افتاده است. برخی دانشمندان هشدار داده اند که ریختن آب شور تاسیسات نمک زدایی در دریای مرده می تواند اکوسیستم شکننده آن را تهدید کند. احتمال آسیب دیدن خط لوله آب شور در نتیجه لرزه های زلزله هم وجود دارد که کشاورزی محلی را به خطر می اندازد.

اگر چه پروژه های انرژی و آب عمدتا اقتصادی و عملی هستند، اما تنش های امنیتی و سیاسی می تواند این پروژه ها را به تعویق اندازد یا به کلی از بین ببرد. با این حال، این پروژه ها نشان دهنده تمایل اسرائیل و همسایگان عرب آن به پیشروی در روابط به رغم حل نشده باقی مانده مساله فلسطین هستند. این لزوما منعکس کننده پذیرش تدریجی اسرائیل نیست؛ بیشتر حاکی از درک کشورهای عربی از این مساله است که اقتصادهای آنها دشمنی با اسرائیل را دوام نمی آورد. در طرف دیگر ماجرا، فلسطینی ها هم به دنبال فرصت های تجاری هستند؛ اما نمی خواهند که این فرصت ها را به عنوان جایگزینی برای راه حل سیاسی شرایط فعلی خود در نظر بگیرند و دلیل رد معامله قرن ترامپ از سوی فلسطین هم همین بوده است. شاید ایجاد اعتماد از طریق انگیزه های اقتصادی بتواند محیطی را فراهم آورد که به حل و فصل این درگیری دیرینه منجر شود، اما در نظر گیری آنها به عنوان چیزی بیش از ابزار مصالحه اشتباه خواهد بود.

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی