چالش های سخت تجارت ایران و کردستان

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی: با تنگ تر شدن دایره فشارها و تحریم های ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران بیش از هر چیزی مناسبات تجاری ایران با کشورهای جهان به ویژه همسایگان تحت الشعاع قرار گرفته است. البته در این میان همسایگانی نظیر عراق و ترکیه به دلیل سقف بالای میزان روابط تجاری از اهمیت خاصی برای تهران برخوردارند که از آن سو به همین واسطه هم مورد توجه ویژه کاخ سفید هستند. حال باید دید که در این کشمکش و رقابت تهران – واشنگتن آینده روابط تجاری ایران با این همسایگان به خصوص عراق و اقلیم کردستان چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟! حتی اگر فرض را بر قطع روابط عراق و اقلیم کردستان با ایران در سایه تاثیر تحریم ها بگذاریم، در آن صورت آیا آمریکا قادر و حاضر به جبران خسارت و ضرری خواهد بود که در نتیجه این تصمیم به اقتصاد عراق و اقلیم کردستان وارد می شود؟ آیا کاخ سفید خواهد توانست خلاء سهم حضور ایران را در بازارهای عراق و کردستان پر کند؟ آیا آلترناتیوهای جایگزینی برای محصولات و خدمات ایرانی در عراق هست؟

چالش با تحریم در سایه عدم تشکیل دولت

با افزایش فشارهای آمریکا به بغداد و اربیل برای پایبندی به تحریم ها علیه ایران، به نظر می رسد که اقلیم کردستان و عراق باید دوره متفاوتی از مناسبات تجاری با ایران را شکل دهند.  چرا که از یک سو پایبندی به این تحریم ها از سوی عراق و اقلیم کردستان قابلیت اجرایی ندارد. اما از سوی دیگر نمی توان میزان فشارهای آمریکا در این راستا را نادیده گرفت. البته در این میان سایه سنگین عدم تشکیل دولت فدرال در اقلیم کردستان هم مزید بر علت شده است تا اربیل سیاست منسجم و روشنی را در قبال تحریم های امریکا اتخاذ نکند و صرفا به برخی مواضع سیاسی و دیپلماتیک دل خوش کند که خود به چالشی جدی برای این منطقه از عراق بدل شده است که می تواند تحرکات سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادیش را با ایران تحت الشعاع قرار دهد؟ 

با وجود این نگرانی ها و تهدیداتی که واشنگتن برای کاهش مناسبات تجاری ایران با عراق، ذیل تحریم ها ایجاد کرده است اکنون نمایندگی های سیاسی و بازرگانی ایران در عراق و اقلیم کردستان از جمله سرکنسولگری ایران در سلیمانیه با برنامه ریزی دقیق و متمرکز، افزایش 20 درصدی مبادلات تجاری با اقلیم کردستان را در دستور کار خود قرار داده اند. البته این گونه به نظر می رسد که این تحرکات دیپلماتیک با رنگ و بوی اقتصادی بعد از سفر حسن روحانی به عراق شدت گرفته باشد، چون فعال تر شدن تجار ایرانی و اقلیم کردستان برای افزایش مراودات بازرگانی نیز نتیجه اجرایی کردن دستاوردها و برنامه های حضور رئیس جمهوری ایران در عراق است.

البته ناگفته نماند که اکنون برخی چالش ها مانند اعمال برخی ممنوعیت های صادرات کالا به عراق از جانب این کشور می تواند در کنار تحریم ها، تداوم مناسبات ایران با عراق و اقلیم را با کندی بیشتری همراه کند. لذا این توقع و انتظار از طرف تهران وجود دارد که بغداد و اربیل رفع ممنوعیت صادرات برخی از کالاهای اساسی مورد نیاز مردم از جمله نهاده های دامی، آفات کشاورزی، برخی محصولات پتروشیمی و موارد مشابه را در دستور کار قرار دهند.

مضافا این که اگر چه توافق بر سر ویزای رایگان میان ایران و عراق، در سفر اسفند ماه حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران به عراق صورت گرفت و به تبع آن سرکنسولگری های جمهوری اسلامی در اقلیم کردستان به موازات دیگر نمایندگی های ایران در عراق از روز دوشنبه 12 فروردین 1398 نسبت به صدور روادید رایگان اقدام کردند و انواع روادید از جمله ویزای گردشگری، زیارتی، تحصیلی، کار، درمانی، خانواده و غیره با رعایت قوانین مرتبط، برای شهروندان اقلیم و عراق، مشمول لغو هزینه شد که می تواند بستر مناسبی برای افزایش حضور تجار دو طرف باشد، اما تاکنون اقلیم کردستان این توافق را اجرایی نکرده است و از شهروندان ایرانی هنگام صدور ویزای اقلیم، مبلغ 25 هزار دینار اخذ می کند. این دست از اقدامات تا کنون بسترهای حداقلی تداوم مناسات تجاری کنونی را هم با اما و اگر های جدی روبه و کرده است.

البته در این میان نباید تحرکات برخی از هیات های سیاسی و تجاری آمریکا و کشورهای عربی را برای برخی اقدامات این چنینی نادیده گرفت؛ به خصوص که شرکت های داناگاز و کرسنت پترولیوم که عمده شرکت های صاحب کنسرسیوم پرل پترولیوم را در ابوظبی تشکیل می دهند اخیرا اعلام کرده اند بین 300 تا 400 میلیون دلار دیگر در حوزه نفت و گاز اقلیم کردستان، به ویژه استخراج گاز طبیعی سرمایه گذاری خواهند کرد. 

در کنار آن، انتشار اوراق قرضه در اقلیم برای جذب سرمایه های این منطقه از عراق دیگر اقدام این شرکت هاست تا بتوانند مسیر سرمایه های اقلیم را به جای بازارهای هدفی چون ایران به سمت کشورهای عربی تغییر دهند. به نظر می رسد که اکنون سرمایه گذاری در اقلیم کردستان بعد از گذار این منطقه از بحران وارد مرحله سوددهی شده است و شرکت های عربی می خواهند از این فرصت برای کسب سود بیشتر و نیز افزایش فشار بیشتر بر ایران در راستای تحریم ها نهایت استفاده را ببرند. حال باید دید در این میان این همسایه غربی ایران چه سیاستی را اتخاذ خواهد کرد؟