محافظت از دموکراسی در جهان پس از نظم غربی (بخش چهارم و پایانی)

  نویسنده: ریچارد یانگز (ریچارد یانگز کارشناس سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ویژه در زمینه حمایت از دموکراسی است.)

 دیپلماسی ایرانی: امروز بیشتر تحلیل گران از نگرانی درباره سیر قهقرایی دموکراسی و ظهور مجدد اقتدارگرایی دم می زنند. در این ابراز نگرانی ها هیچ حد فاصلی بین کشورهای غربی و غیر غربی وجود ندارد. در میانه عملکرد بی نظیر دموکراسی، حقوق لیبرال در همه نقاط جهان تحت محاصره قرار گرفته است.

سابقه ای از همکاری های محدود

به نظر می رسد که طرفداران دموکراسی در بسیاری از کشورهای غیر غربی که در سال های اخیر ابتکارعمل هایی در حمایت از دموکراسی به اجرا گذاشته بودند، در شرایط خوبی به سر نمی برند. طبق شاخص انواع دموکراسی در سال 2018، برزیل، هند، اندونزی و ترکیه در میان کشورهایی با بیشترین پسرفت در زمینه دموکراسی در جهان بوده اند. ترکیه به وضوح به سمت اقتدارگرایی پسرفت داشته، اما در این زمینه تنها نیست. ژایر بولسونارو رئیس جمهوری جدید برزیل آشکارا سلطه پیشین ارتش در این کشور را تحسین می کند و جدای از هر گونه تهدید شخصی بولسونارو برای دموکراسی، برزیل در پی یک سری پرونده های فساد که طبقه سیاسی آن را به شدت بی اعتبار کرده، غرق شده است. در آفریقای جنوبی هم کیفیت دموکراسی در برخی جبهه ها پایین آمده زیرا اختلافات داخلی در کنگره ملی بر سیاست گذاری در کشور سایه افکنده است. و در هند منتقدان دولت نخست وزیر ناراندرا مودی را به عدم تحمل و محدود کردن حقوق اقلیت ها متهم می کنند و در اندونزی هم روندی مشابه در حال وقوع است.

وقتی بحث درباره دموکراسی های غیر غربی شروع شد، ابتدا بر موفقیت های این کشورها و تمایل آنها به اصلاحات در سراسر جهان متمرکز بود. هنوز هم می توان به آنها به عنوان موفقیت های دموکراتیک در خارج از غرب اشاره کرد و بسیاری از قدرت های نوظهور هم به پیشرفتی آرام و به دور از توجه به سمت نظام های سیاسی متنوع تر ادامه می دهند؛ اما روند کلی سیاسی تغییر کرده است و امروز، بسیاری از تحلیل گران نگران پسرفت برخی از این کشورها هستند.

اما مشکلات دموکراسی در غرب وخیم تر است. طبق گزارش سال 2018 «خانه آزادی»، وضعیت دموکراسی در چندین کشور اروپایی نگران کننده است. شاخص دموکراسی واحد اطلاعات اکونومیست در سال 2018 نشان می دهد که از سال 2006 به بعد اروپای غرب و شرق اروپا هر دو بیشترین افت کیفیت دموکراسی در همه مناطق را شاهد بوده اند. در این شاخص همچنین موقعیت ایالات متحده از یک دموکراسی کامل به یک دموکراسی ناقص افت کرده است. کاملا واصخ است که این چالش های داخلی بر حمایت ها از دموکراسی در خارج نیز تاثیر می گذارند. نویسندگانی همچون جی. جان آیکنبری، جوزف نای و لری دایموند اخیرا به این مساله اشاره کرده اند که ارتباط بین ضعف داخلی دموکراسی های غربی و حمایت خارجی از دموکراسی به یک عامل غالب تبدیل شده است: از آنجایی که دموکراسی در غرب از پیشرفت باز ایستاده، نفوذ قدرت های غیر دموکراتیک در سطح بین الملل افزایش یافته و آنها توانسته اند عناصر نظم لیبرال را خنثی کنند.

این روندها به این معنی است که برخی کشورهای غیر غربی هم ارائه دهنده و هم گیرنده حمایت از دموکراسی هستند. یکی از مسائل ضمنی مربوط به دموکراسی های غیر غربی این است که در حالی که در ابتکارعمل های سیاست خارجی برنامه های کمک به روندهای سیاسی در خارج را به اجرا گذاشته اند، در برخی موارد خودشان هدف پشتیبانی های غرب از دموکراسی هستند. این پویایی مرتبط با دموکراسی تنها یک نمونه از ویژگی های گسترده نظم جهانی نوظهور است: کشورهای غیر غربی هم فاعل و هم مفعول سیاست گذاری های بین المللی هستند؛ حتی در شرایطی که در داخل شکننده و بی دوام باشند، از قدرت قابل توجه بین المللی برخوردار هستند.

با افزایش چالش ها برای دموکراسی در کشورهای غربی و غیر غربی، هماهنگی اندک بین این دو گروه بیشتر به چشم می آید. در حقیقت تلاش ها برای توسعه همکاری در حمایت از دموکراسی در سال های اخیر کاهش یافته است. دولت های غربی ایده همکاری با دموکراسی های غیر غربی را حدود یک دهه پیش مطرح کردند که البته با استقبال مواجه نشد. یکی از نگرانی های اولیه دموکراسی های غیر غربی در ارتباط با این تلاش ها این بود که تحت فشار کشورهای غربی مجبور به پذیرش مداخله خارجی منقشه برانگیز غرب شوند. آنها نمی خواستند در نهایت در شرایطی قرار بگیرند که مطابق خواسته های ژئواستراتژیک غرب اقدام کنند. بدیهی است که این کشورها تمایلی به اجرا سیاست هایی که در طراحی آن ایقای نقش نکرده اند، ندارند. بسیاری از سیاست گذاران در دموکراسی های غیر غربی همچنان روش های خود در حمایت از دموکراسی را متفاوت از رویکردهای غرب توصیف می کنند. این مساله از آن جهت اهمیت دارد که نشان می دهد این کشورها همچنان مجبورند دستورکار سیاست خارجی خود را برای مخاطبان داخلی ضد غربی یا دست کم غیر غربی توصیف کنند.

جای مباحثات درباره سیاست های حمایتی از دموکراسی هنوز در بسیاری از مجمع های بین المللی که کشورهای غربی و غیر غربی را پیوند می دهند، خالی است. ظاهرا هر دو طرف علاقه خود را به یافتن راه هایی برای همکاری سیستماتیک در حمایت از دموکراسی از دست داده اند. باتوجه به تفاوت ها بین دموکراسی های غربی و غیر غربی تعجبی ندارد که هنوز پیشرفت چندانی در امکان همکاری حاصل نشده است. حتی زمانی که دو طرف با چالش های مشابهی مواجه می شوند، باز هم تلاشی برای جلب همکاری عملی طرف مقابل نمی کنند.

نتیجه گیری

این تصور که سیاست گذاری های غربی به تنهایی برای حفاظت و ترویج دموکراسی در سطح جهان کافی هستند، تصوری نادرست و قضاوتی یک جانبه است. به رغم شیوه فکری متداول، سرنوشت دموکراسی با سرنوشت غرب یکی نیست. لازم است درک درستی از تغییر شکل پویایی دموکراسی به دست آید. برای نمونه، بسیاری از ناظران غربی عمدتا تلاش های غیر غرب را در حمایت از دموکراسی جهانی نادیده گرفته اند. اکنون شرایط داخلی قدرت های غربی و غیر غیربی و تاثیرگذاری آنها بر دموکراسی در داخل و بر تلاش های ترویج آن در خارج ایجاب می کند که شیوه خوانش از شرایط متفاوت از تصورات متداول مبنی بر تلاش های غرب برای حفظ نظم دموکرتیک در میانه تلاش های دیگر قدرت ها برای بی اثر کردن این تلاش ها باشد.

منبع: کارنگی یوروپ / مترجم: طلا تسلیمی