همکاری عمان با تحریم‌های آمریکا علیه ایران بعید است!

نویسنده: میرجواد میرگلوی‌بیات، دانشجوی دکتری مطالعات منطقه‌ای گرایش خاورمیانه و شمال آفریقا در دانشگاه تهران

دیپلماسی ایرانی: پس از سفر وزیر امور خارجه آمریکا به عمان و دیدار او با سلطان قابوس و مواضع پمپئو در عمان این سوال پیش می‌آید که عمان تا چه اندازه با تحریم‌های آمریکا علیه ایران همراهی دارد؟ برای جواب به این سوال باید کنش‌گری عمان را در سطح داخلی این کشور، سطح منطقه‌ای و در سطح تعامل با قدرت‌های جهانی تحلیل کرد.

عمان در شبه جزیره عربستان انزوای جغرافیایی، مذهبی دارد. این کشور فقط از ناحیه غربی خود مرز خاکی دارد و سه کشور امارات متحده عربی، عربستان و یمن همسایه‌های این کشور هستند. از سوی دیگر اکثریت مذهب اباضی این کشور موجب انزوای مذهبی این کشور در جهان اسلام شده و وهابیت از زمان پیدایش خود چندین بار وارد نزاع و درگیری با پیروان این مذهب شده است و هنوز هم اباضیان را از فرق منحرف جهان اسلام می‌داند و بعضا اباضیه را نیز تکفیر می‌کند.

عمان اقتصادی نسبتا ضعیف و وابسته به نفت و جهان خارج (از نیروی کار تا تکنولوژی تا مواد غذایی و اولیه) دارد. نرخ بیکاران در میان جوانان این کشور به 47 درصد می‌رسد و در دهه اخیر به خصوص ماه‌های گذشته این مساله سبب اعتراضاتی در کشور عمان شده که به شدت سیاست‌مداران عمانی را ترسانده است. با توجه به حضور قدرتمند اقتصادی ایران در سال‌های اخیر در این کشور و ثبت شرکت‌های ایران در عمان در صورت چالش بین این دو کشور مشکل اقتصادی و بیکاری در عمان تشدید می‌شود این در حالی است که مراودات عمان با امریکا رقم بالایی نیست و بیشتر آن نیز در بخش تسلیحات نظامی است. بافت جمعیتی این کشور به خصوص جمعیت حدود 5 درصدی شیعه که قدرت و ثروت زیادی دارند به همراه بلوشی‌ها یا همان بلوچی‌ها که سال‌ها پیش از ایران به عمان سفر کرده‌اند عملا وضعیتی را ایجاد کرده که دولت عمان نخواهد روابط خود را با ایران متلاطم کند، اگر این مساله را در کنار نفوذ وهابیت در جمعیت اهل سنت عمانی تحلیل کنیم اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد.

در کنار مواردی که ذکر شد و سایر مسائل دخیل، نگاه مثبت تاریخی سیاست‌مداران عمانی در وقایع قرن 50 سال گذشته به ایران دلیل دیگری بر همراهی نخبگان سیاسی و فکری این کشور با ایران است و گمان نمی‌رود به راحتی این تجربیات داخلی در تصمیم‌سازی آنها کنار گذاشته شود. نشانه‌های زیادی در یک سال اخیر وجود دارد که عمان از حضور ایران در این کشور استقبال می‌کند، حذف ویزا و صدور ویزای فرودگاهی، دعوت از ایران در پروژه‌هایی همانند، نانو سیتی، شهر جدید و مدرن سندان، حضور شرکت‌های ایرانی در مناطق آزاد این کشور، حضور علمی ایران در حوزه‌های مختلف، سفر عمانی‌ها به ایران برای درمان و یا در نظر گرفتن بنادری مانند بندر السویق برای مبادلات تجاری با ایران همه نشان می‌دهد که عمانی‌ها روی ایران برای پیش‌برد سیاست‌های خود حساب ویژه‌ای باز کردند. افزایش 106 درصدی صادرات ایران به عمان نسبت به سال گذشته گواه خوبی برای این ادعاست.

عمان از طریق برون‌بوم مسندم همسایه جنوبی دریایی ایران در تنگه هرمز است، مرز آبی مشترک در دریای عمان و پروژه‌های مختلف مانند خط لوله گازی در این محدوده جغرافیایی و همکاری نظامی مشترک و ... اهمیت همسایه شمالی عمان را برای دولت‌مردان این کشور نشان می‌دهد. جنگ داخلی یمن و نفوذ ایران در یمن باعث شده که عمانی‌ها نظر مثبت ایران را برای امنیت مرزهای خود مهم بدانند، چرا که یمن از 50 سال قبل همواره موجب نگرانی سیاست‌مداران عمانی شده است. از سوی دیگر عمان با دو کشور همسایه خود یعنی امارات و عربستان مشکلات مرزی حل نشده زیادی دارد و در طول نیم قرن اخیر در چند نوبت درگیری‌های مختصر نظامی نیز داشته‌اند. عربستانی‌ها نسبت به استان سنی نشین ظفار چشم طمع داشته و این منطقه را مسیر دست‌یابی خود به آب‌های جنوبی شبه جزیره به حساب می‌آورند، در کنار این ادعاها و مطامع ارضی، علمای اباضی نسبت به وهابیت نگاه مثبتی ندارند و وهابیت نیز آنها را تکفیر می‌کنند و نخبگان سیاسی عمان از فعالیت‌های وهابیت در میان قبایل اهل سنت و چند قبیله وهابی احساس خطر می‌کنند.

لازم به ذکر است که سنی‌ها در عمان ادعا دارند که اکثریت شهروندان این کشور را تشکیل می‌دهند. عمان شورای همکاری خلیج فارس را از آن جهت مهم می‌داند که در قالب این همکاری بتواند علاوه بر مشکلات بیرونی از اعمال تجاوزکارانه عربستان جلوگیری کند، عمانی‌ها به خوبی از تاریخ دست‌اندازی عربستان به کشورهای همسایه خود مطلع هستند و به همین دلیل از بالانس قدرت به نفع عربستان خشنود نخواهند بود. عمان که در چشم اندازهای 2020 و 2040 خود به دنبال کاهش وابستگی به نفت و تنوع اقتصادی است از هر گونه چالش و درگیری در منطقه به شدت پرهیز می‌کند، چرا که ورود سرمایه، توریست و کالا و خدمات و نیروی انسانی به این کشور مستلزم امنیت و ثبات در منطقه است. آنها در راستای تقویت قطر در شورای همکاری خلیج فارس همکاری می‌کنند و تا جایی با آمریکا همکاری دارند که منویات خود آنها در منطقه تامین شود و چون تقویت قطر و رفع دشمنی عربستان و قطر در راستای منافع این کشور است و برای مهار عربستان ضروریست از همکاری با آمریکا استقبال می‌کنند. در جمع بندی این بخش می‌توان چنین گفت که عمان در منطقه به دنبال تعادل قدرت بوده و هست و به دلیل اینکه که در شبه جزیره عربستان قدرت عربستان با حمایت آمریکا به ضرر ایران و قطر در حال گسترش است عمان به دنبال تضعیف ایران نخواهد رفت.

شاید این سوال پیش بیاید که آیا عمان در سطح تعامل با قدرت‌های جهانی همچون آمریکا می‌تواند سیاست‌های مستقل اتخاذ کند؟ برای جواب به این سوال باید قدرت‌های جهانی دیگر مانند انگلستان در درجه اول، و هند و چین و اتحادیه اروپا را در درجه دوم وارد تحلیل کنیم. با تصمیم انگلیس برای بازگشت به خاورمیانه و به‌خصوص حضور فعال آنها در خلیج فارس ما شاهد رقابت نظم انگلیسی در مقابل نظم آمریکایی در منطقه بودیم. انگلیس که از دیر باز نفوذ همه جانبه‌ای در حیات و ممات سلطنت عمان داشته تا ابتدای هزاره سوم به طور علنی برخی از مناصب حیاتی عمان را از نیروهای انگلیسی انتخاب می‌کرد و هنوز هم در بسیاری از امور عمان دخالت دارد و در نقاط عطف تاریخی زیادی به عمان کمک همه جانبه کرده است. تاسیس پایگاه جدید انگلیس در عمان و برگزاری مانور مشترک و سفر متعدد مقامات انگلیسی به عمان و شواهد زیاد دیگر گواه توجه ویژه انگلیس به عمان است.

نظم انگلیسی منطقه در کشورهای مثل قطر و اردن هاشمی نیز نفوذ دارد و این دو کشور به خصوص قطر در چندین فقره نشان دادند که در مقابل افزایش نفوذ عربستان و امارات (شما بخوانید آمریکا) مقاومت می‌کنند. شواهدی از رقابت پنهان انگلیس و آمریکا در منطقه وجود دارد.

در قضیه قتل خاشقچی این روزنامه گاردین انگلیس و شبکه الجزیره بود که به شدت بر روی عربستان و آمریکا فشار آوردند، یا در نزاع بین قطر و عربستان این انگلیس بود که به طور همه جانبه از قطر حمایت کرد و به طرق مختلف در تضعیف عربستان کوشید.

اردن هاشمی نیز در چندین موارد همراهی خود با انگلیس را نشان داده است. از آنجایی که انگلیس در برجام تقریبا موضعی مخالف آمریکا دارد و اخیر به طور علنی به مخالفت با سیاست‌های آمریکا در خروج از برجام می‌پردازد لذا در تصمیم سازی عمانی¬ها در قبال تحریم‌ها به آنها آزادی عمل و استقلال رای بیشتری در مقابل آمریکا می‌دهند، همانند اردن هاشمی که دو شب پیش اعلام کرد که در تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا مشارکت نخواهد کرد انتظار می‌رود که عمان نیز با توجه به سطح مراودات گسترده‌تر با ایران و با توجه به توضیحاتی که داده شد وارد همکاری با آمریکا نشود و چه بسا از آمریکا معافیتهایی نیز درخواست کند.

هندی‌ها و چینی‌ها بزرگ‌ترین شرکای تجاری عمان هستند که نفوذ اقتصادی و حتی سیاسی زیادی در عمان دارند با توجه به روابط بسیار خوب ایران و هند، و رقابت چین و آمریکا در خاورمیانه انتظار می‌رود که این دو قدرت جهانی از عمان حمایت ویژه‌ای انجام دهند و عمان را معبری برای حضور اقتصادی خود در ایران قرار دهند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز در قضیه برجام فشاری بر روی عمان وارد نکرده‌اند و از هر فشاری بر روی عمان برای تحریم ایران می‌پرهیزند.

رابطه عمان با رژیم اشغال‌گر اسرائیل را نیز نباید به صورت تک علتی و مسائل مربوط به ایران تحلیل کرد، عمان پس از قرار داد کمپ دیوید روابط خود با مصر را قطع نکرد و از این قرار داد حمایت کرد، اسحاق رابین و شیمون پرز در دهه 1990 به عمان سفر داشتند و امروز عمان برای آنها واسطه‌ای برای میانجی‌گری میان کشورهای منطقه و نیروهای فلسطینی است.

با عنایت به سیاست‌های بی‌طرفانه عمان و میان‌جی‌گری آنها در پرونده‌های مختلف بعید است که عمان به دنبال چالش با ایران برود و بخواهد سطح روابط خود با ایران را به طور محسوسی کاهش دهد. خود غربی‌ها نیز عمان را یک کانال ارتباطی مهم و کارا در مذاکرات با ایران می‌دانند و از این مساله با خبر هستند که در صورت تخریب رابطه تهران-مسقط ایران عکس العمل شدید در مقابل انزوای سیاسی خود در منطقه نشان خواهد داد.