آمریکا ناگزیر از دائمی کردن معافیت تحریمی عراق است

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – ایالات متحده به مدت 90 روز معافیت کشور عراق از تحریم های ضد ایرانی را تمدید کرد. 20 ماه دسامبر (29 آذر) منابع دولتی عراق که در مذاکرات با آمریکا حضور داشتند، اعلام کردند که هیات اعزامی بغداد توانسته است تمدید 90 روزه معافیت از تحریم‌های ایران را به دست آورد. دیپلماسی ایرانی نیز برای بررسی این مسئله و تاثیر آن بر مناسبات تجاری دو کشور، گفت وگویی را با محمد کهن دل، استاد دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل اقتصاد بین الملل صورت داده است که در ادامه می‌خوانید:

بعد از پایان ضرب الاجل ۴۵ روزه وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا برای قطع واردات گاز و برق عراق از ایران، اکنون واشنگتن این ضرب الاجل را ۹۰ روز دیگر تمدید کرد؛ به اعتقاد شما آیا اساسا می توان گفت در این فرجه های زمانی نیازهای عراق نسبت به واردات گاز و برق از ایران برطرف خواهد شد یا باید پس از پایان این ۹۰ روز هم شاهد تمدید های مکرر و یا حتی لغو تحریم آمریکا علیه ایران از طریق عراق باشیم؟

من در مصاحبه پیشین با دیپلماسی ایرانی عنوان کردم که با توجه به شدت نیاز عراق به گاز و برق ایران نمی توان در کوتاه مدت نسبت به رفع نیاز بغداد به تهران اندیشید. لذا باید  اذعان داشت که نه در پایان مهلت ۴۵ روزه و نه حتی در پایان تمدید سه ماهه این ضرب الاجل نمی توان نسبت به کاهش نیاز عراق به ایران گام‌های جدی بر داشت. در حال حاضر خطوط لوله عراق تا 28 میلیون مترمکعب گاز روزانه از ایران دریافت می کند و همچنین به طور مستقیم تا 1300 مگاوات برق از ایران وارد عراق می شود. از این رو یقیناً شرایط عراق باعث خواهد شد که ایالات متحده آمریکا و وزارت خزانه داری این کشور نسبت به اعمال تحریم علیه ایران از طریق عراق، تجدید نظر جدی داشته باشند. به عبارت دیگر احتمالا ما شاهد دائمی شدن معافیت تحریمی عراق خواهیم بود. 
اکنون شرایط خاورمیانه نیز به گونه‌ای رقم خورده که اقدامات ایالات متحده آمریکا برای این کشور بسیار پرهزینه بوده است. در همین روزهای اخیر آقای ترامپ مواضعی در خصوص خروج نیروهایش از سوریه و افغانستان اتخاذ کرد. این سخنان به روشنی نشان از این دارد که هزینه‌های ایالات متحده آمریکا در قبال رفتارها و اقداماتش بسیار بالا بوده است. پس کاخ سفید اکنون به دنبال کاهش هزینه‌های خود است. از طرف دیگر این اقدامات و رفتارهای واشنگتن هزینه‌های جدی هم برای کشورهای حاضر در منطقه دارد. چون که یقیناً قطع روابط تجاری ایران با عراق و دیگر همسایگانش، بیش و پیش از آن که برای ایران ضرر داشته باشد، این کشور های همسایه هستند که متضرر خواهند شد. لذا مطمئناً ایالات متحده آمریکا در پیشبرد تحریم ایران از طریق همسایگان ناموفق خواهد بود. در این راستا اخیراً شاهد سفر آقای دکتر روحانی به ترکیه و انعقاد قراردادهای تجاری و اقتصادی بودیم. این مسئله حکایت از این واقعیت دارد که برخی از همسایگان نه تنها همسو با مواضع و تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه ایران نیستند، حتی علیه آن اقدامات جدی خواهند داشت. 

در مصاحبه پیشین شما به نیروهای سیاسی و نظامی امنیتی همسو با ایران در عراق اشاره کردید که تهران می‌تواند از آنها به عنوان اهرم هایی در راستای حفظ منافع ایران استفاده کند اما برخی معتقدند که تهران اگر دست به این اقدام بزند شرایط را برای خود در کشور عراق بغرنج خواهد کرد. آیا شما هنوز به این سخنان خود اعتقاد دارید؟

استفاده از نیروهای سیاسی و امنیتی همسو با ما در کشورهای همسایه مانند عراق به این معنا نیست که ما بخواهیم به طور مستقیم با آنها وارد مبادلات تجاری و اقتصادی شویم. این مسئله اساسا نشدنی نیست، بلکه بدان معناست که باید تهران برای کسب، حفظ و تداوم منافع تجاری و اقتصادی خود در دیگر کشورها از طریق دیپلماسی و به خصوص دیپلماسی اقتصادی فعالیت‌های بیشتری انجام دهد و در این مسیر یقیناً نیروهای همسو با تهران در دیگر کشورها مانند عراق بسیار کارآمد خواهند بود. ما باید بپذیریم که اگر اکنون آمریکا در برخی از موارد توانسته تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کند به این دلیل است که بسترهای آن، هم در داخل کشور و هم در برخی از همسایگان شکل گرفته است. لذا تهران باید از مسیر دیپلماسی و فعال کردن دیپلماسی اقتصادی، این کاستی و کمبود ها را رفع کند. اگر چنین مسئله ا‌ی تحقق پیدا کند، در صورت تداوم تحریم از طرف ایالات متحده آمریکا، هیچ‌گونه توفیقی برای کاخ سفید به دست نخواهد آمد. از این منظر است که می توان به جایگاه و نفوذ نیروهای همسو با خود در برخی از همسایگان نگاه داشت. 

بنا بر گزارش‌ها اعلام شده در سایه فشارهای آمریکا صادرات ایران به عراق در شش ماهه سال جاری 31 درصد افزایش یافته است، به طوری که براساس آمار موجود در این مدت 4 میلیارد و 165 میلیون دلار کالا از ایران به این کشور صادر شده است، در حالی که این رقم در مدت مشابه سال قبل 3 میلیارد و 100 میلیون دلار بود که این رقم در تاریخ مناسبات تجاری دو کشور بی سابقه است. اما از آن سو بسیاری از کارشناسان، تجار و فعالین از مشکلات پولی و بانکی برای نقل و انتقال سرمایه میان دو کشور ایران و عراق سخن گفته اند. آیا عدم تصویب قوانین و لوایح FATF مصداق همان بسترهای داخلی مد نظر شما برای تاثیر تحریم های آمریکا نیست؟

در این راستا من معتقدم که برخی از قوانین و معاهدات پولی و بانکی باید با دقت نظر بیشتری مورد بررسی و کند و کاو قرار گیرد. چرا که پیش از این ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورهای غربی از طریق سازمان ها و ارگان های بین المللی مانند سازمان تجارت جهانی اهداف و منافع خود را در دیگر کشورها پی می‌گرفتند. اکنون با کم رنگ شدن توان و نفوذ این موسسات کاخ سفید بنا دارد از طریق این معاهدات و کنوانسیون ها فشارهای خود را بر ایران و کشورهایی نظیر ما داشته باشد. لذا باید با دیده تردید به این معاهدات نگریست.

اما در آن سو عراق این معاهدات را پذیرفته است؟ 

بله. شرایط کنونی عراق چاره ای جز پذیرفتن این معاهدات و کنوانسیون ها را برای این کشور نگذاشته است. در حال حاضر حضور مستقیم نیروهای تروریستی و البته محدود داعش سبب شد تا مسائل سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی عراق تحت الشعاع قرار بگیرد، لذا این کشور ناچار است برای شفاف سازی مالی خود هم که شده این کنوانسیون ها را بپذیرد. یقیناً مناسبات و شرایط و اقتضائات ایران با عراق و دیگر کشورها متفاوت است.

اما با عدم تصویب این لوایح مناسبات تجاری و اقتصادی عراق و ایران تحت شعاع قرار می‌گیرد؟ 

ایران چه این لوایح را بپذیرد و چه نپذیرد، مورد تحریم ایالات متحده آمریکا قرار گرفته است. لذا تصویب این لوایح تنها شرایط را برای قدرت عمل ایران کاهش می دهد. چون در این صورت بستر برای کنترل و نفوذ غرب بر مناسبات مالی ما شکل خواهد گرفت. از شما می پرسم سرانجام پذیرفتن برجام و  N.P.T برای ایران چه بود؛ آیا جز فشار بیشتر بر کشور؟ پس لوایح مورد نظر هم چنین شرایطی را برای ایران رقم خواهد زد.

راهکار چیست؟ 

نیاز ارزی ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها بسیار ناچیز است. مثلا کشور همسایه ای مانند ترکیه معادل ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلیش به ارز برای واردات نیاز دارد و از آن طرف حدود ۳۷ درصد کسری تراز پرداخت نیز دارد. خوب در این شرایط یقیناً ترکیه  وضعیتی به مراتب پیچیده تر از ایران را در نیاز به ارز برای واردات دارد. این شرایط باعث خواهد شد که ایران اتکای کمتری به ارزهای دیگر داشته باشد و می تواند نیاز و وابستگی کشور را به ارزهایی مانند دلار کم کند. با این وضع ایران می‌تواند از پتانسیل ریال ایران و دینار عراق برای مناسبات خود استفاده کند. در این صورت شرایط ما برای افزایش صادرات بیشتر خواهد شد. اگر ایران بتواند در کنار این مسئله برخی از کالاهای مد نظر خود را که اکنون وارد می کند، تولید کند، شرایط به مراتب بهتر خواهد شد. ایران نزدیک به ۱۵ همسایه دارد، یعنی ۱۵ فرصت برای افزایش مناسبات اقتصادی. چنین پتانسیلی اجازه تاثیر تحریم را به ما نمی‌دهد؛ مسئله مرزهای دریایی هم که بماند. در همین چند ماه گذشته که ارز نرخ نجومی پیدا کرد باز شاهد بودیم که تجار کشورهایی مانند عراق حتی به صورت چمدانی هم که شده کالاهای ایرانی را به عراق انتقال می دادند. در این راستا مرزهای دو کشوری مانند ایران و عراق با پول رایج دو کشور می‌توانند به صورت غیررسمی مبادلات را انجام دهند.

اما به نظر شما شرایط کشور تا چه زمانی اجازه می‌دهد که مناسبات ما با همسایگان از طریق تجارت چمدانی ادامه یابد؟ 

راهکار تجارت چمدانی یک راهکار ثابت نیست. ما باید بپذیریم که در یک شرایط عادی قرار نداریم. تحریم های آمریکا یک جنگ تمام عیار اقتصادی را علیه ایران به راه انداخته است. لذا ما باید از هر فرصتی برای تداوم و افزایش مناسبات اقتصادی خود با همسایگانمان استفاده کنیم. این یک راهکار موقت می‌تواند تلقی شود تا شرایط کشور بهبود پیدا کند. اگر این راهکار ادامه پیدا کند یقینا تاثیر تحریم‌ها کاهش پیدا خواهد کرد و تهران به یک قدرت در دفع تحریم ها خواهد رسید؛ پس راهکار یک راهکار نیست که همیشه از طرف ایران مورد استفاده قرار گیرد. اکنون کشور در مسیر یک خیز اقتصادی قرار دارد و این مسئله را آمریکا فهمیده است.

خیز اقتصادی در شرایط رکود تورمی حاکم بر کشور؟

ببینید بخش کوچکی از رکود تورمی کشور به تحریم باز می گردد. در صورتی که مثلا افزایش نرخ ارز به سفته بازی در کشور مربوط می شود. اگر دولت همت جدی برای تولید داشته باشد و از آن سو بسترهای سفته بازی را محدود کند یقینا شرایط برای تولید و افزایش مناسبات ما با همسایگانمان ایجاد خواهد شد. به خصوص که ایران یک چشم انداز جدی برای مناسبات تجاری خود با عراق و ترکیه دارد. این شراط یقینا تحریم ها را بی اثر می کند. نشانه دیگر به خود کاهش قیمت ارز باز می گردد. مگر ترامپ اعلام نکرد بعد از 13 آبان ماه اقتصاد ایران زمین گیر خواهد شد. اتفاقا بعد از 13 آبان ماه قیمت دلار به شدت افت پیدا کرد. پس بسترها وجود دارد، فقط ما باید برنامه ریزی دقیقی داشته باشیم.