روابط برزیل و ایران با ریاست جمهوری بولسونارو را دوام می آورد؟

نویسنده: فاطمه امان

دیپلماسی ایرانی: مشارکت تجاری و اقتصادی بین ایران و برزیل در سال های اخیر گسترش داشته و به ویژه پس از حصول توافق هسته ای ایران در سال 2015، بیشتر هم شده است. با این حال، پیروزی ژایر بولسونارو در انتخابات اخیر برزیل شک و تردیدهایی را درباره این روابط ایجاد کرده است. برزیل، هفتمین شریک بزرگ تجاری ایران و مهمترین همکار اقتصادی آن در آمریکای جنوبی به شمار می رود.

در 15 نوامبر، یک کشتی برزیلی حامل 72 هزار تُن ذرت در بندر چابهار ایران کناره گرفت. سال گذشته نیز یک کشتی برزیلی دیگر با 66 هزار تُن شکر وارد بندر چابهار شده بود. به گفته بهروز آقایی، مدیر کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان، این محموله آخری برزیل بزرگترین محموله ای بوده که وارد بندر استراتژیک چابهار در جنوب ایران شده است. این بندر که هند برای توسعه آن سرمایه گذاری های زیادی کرده، از تحریم های آمریکا علیه ایران مستثنی شده و علت اصلی این اتفاق هم اهمیت آن برای افغانستان بوده است.

فرناندو کولور دی ملو سناتور و رئیس جمهوری پیشین برزیل، 10 نوامبر به علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران گفت که برزیل و دیگر کشورهای بریکس یعنی روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در مواجهه با تحریم های آمریکا در کنار ایران خواهند ایستاد. دی ملو که در حال حاضر ریاست کمیته امور خارجه و دفاع ملی در سنای برزیل را بر عهده دارد، به تحریم های ایالات متحده علیه سایر کشورهای آمریکای لاتین همچون کوبا و ونزوئلا اشاره کرد و گفت که چنین اقداماتی هرگز در حل مشکلات تاثیرگذار نخواهند بود.

رودریگو دی آزردو سانتوس، سفیر برزیل در تهران هم در ماه سپتامبر اعلام کرده بود که کشورش قصد دارد وامی 1.2 میلیارد دلاری برای شرکت های برزیلی در ارتباط با ایران تخصیص دهد. این حتی از طرح اتحادیه اروپا برای افزایش تجارت با ایران از طریق بسته کمک های مالی 18 میلیون دلاری هم سخاوتمندانه تر است. اما سرنوشت خط اعتباری برزیل که قرار بود توسط بانک توسعه برزیل افتتاح شود، در دولت جدید بولسونارو نامعلوم مانده است.
دولت ایران در ماه اکتبر پیروزی بولسونارو را تبریک گفت و ابراز امیدواری کرد که روابط بین دو کشور در همه زمینه های اقتصادی و سیاسی ادامه و گسترش یابد. اما احتمال اینکه بولسونارو در این روند تغییراتی ایجاد کند وجود دارد.

ارزش کلی صادرات کالاهای برزیلی به ایران در سال 2017 به بیش از 2 میلیارد دلار رسید و بدین ترتیب، این کشور پس از چین، هند و روسیه در زمره شرکای ارشد تجاری ایران در سال مالی گذشته قرار گرفت. ایران در نیمه دوم سال 2018، با شماری از کشورها از جمله برزیل درباره واردات مواد اولیه دارویی مذاکره کرد. گفت و گوهایی هم درباره سرمایه گذاری احتمالی برزیل در صنعت نفت ایران صورت گرفت.

اکنون با روی کار آمدن بولسونارو، این احتمال وجود دارد که برزیل موضعی خصمانه در قبال ایران اتخاذ کند. جان بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، اخیرا گفته که رئیس جمهوری جدید برزیل یک رهبر «دوست» با دولت ترامپ است. ارنستو آراوجو، نامزد بولسونارو برای وزارت امور خارجه سابقه بیان اظهارات خصمانه درباره ایران داشته است. ادواردو بولسونارو، پسر رئیس جمهوری منتخب هم پیش از انتخابات گفته بود که پیروزی پدرش به معنای پایان روابط دوستانه ایران و برزیل خواهد بود.

اما دولت جدید برزیل احتمالا تنها در برابر ایران نمی ایستد و انتظار می رود با اعلام تصمیم خود مبنی بر انتقال سفارت برزیل در اسرائیل به بیت المقدس، بسیاری از دوستان عرب برزیل را نیز خشمگین کند و فروش چند میلیارد دلاری گوشت و مرغ حلال را به کشورهای مسلمان کاهش دهد. مصر پیشتر ناامیدی خود را از دولت جدید برزیل اعلام کرده و سفر از پیش برنامه ریزی شده هیات برزیلی به مصر هم ماه گذشته لغو شده که احتمالا واکنشی به مساله تغییر مکان سفارت در فلسطین اشغالی بوده است.

بولسونارو پیروزی در انتخابات را مدیون وعده های بهبود شرایط اقتصادی بوده، اما طبق داده های بانک جهانی اگر دولت نتواند کسری بودجه را در کوتاه ترین زمان ممکن کاهش دهد، برزیل احتمالا مجددا دچار بحران خواهد شد. در شرایط کنونی، اگر برزیل برای بهبود وضعیت اقتصادی به ادامه روابط با ایران نیاز داشته باشد، بولسونارو احتمالا نظر شخصی خود را در این زمینه نادیده خواهد گرفت و به این دوستی ادامه خواهد داد؛ به ویژه این احتمال وجود دارد که برزیل در صدد منفعت بردن از از موقعیت دشوار فعلی ایران برآید. یک سناریوی محتمل این است که دولت جدید برزیل روابط سیاسی با ایران را محدود کند، اما به تجارت با این کشور ادامه دهد.

بولسونارو پیشتر در واکنش به نگرانی ها درباره جا به جایی سفارت گفته بود که نمی گذارد به روابط برزیل با خاورمیانه آسیبی وارد شود، اما مشخص نیست که او ایران را نیز به عنوان بخشی از خاورمیانه در نظر گرفته است یا خیر.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34