بحران تسلیحاتی خاورمیانه باید با گفت وگو حل شود

تیتی اِراستو

دیپلماسی ایرانی: برخی از مقامات اروپایی، علی رغم تلاش هایی که برای حفظ برجام دارند، فشارها را بر برنامه موشک های بالستیک ایران افزوده اند و همزمان هم خواستار مذاکره هستند و هم تهدید به تحریم می کنند. ایران – که موشک های بالستیک نقش مهمی در سیستم دفاعی این کشور دارد – با گفتن اینکه برنامه موشکی اش غیر قابل مذاکره است، به درخواست اروپایی ها واکنش نشان داد.

اگر چه توسعه و صادرات موشک های ایران یکی از دلایل اصلی خروج دولت پرزیدنت دونالد ترامپ از برجام بود، اما این موشک ها بخشی از توافق نیستند و ناقض هیچ گونه معاهده بین المللی چند جانبه ای نیستند. با این وجود، در قطعنامه 2231 شورا امنیت سازمان ملل، که در سال 2015 برجام را تایید کرده است، به موشک ها اشاره شده و از ایران خواسته شده است تا سال 2023، هیچ فعالیتی در رابطه با موشک های بالستیکی که قابلیت حمل کلاهک هسته ای را دارند، انجام ندهد. ایران مدعی است که موشک های متعارفش به منظور حمل سلاح هسته ای طراحی نشده – بر اساس گزارش ها، موشک هایی که ایران به یمن منتقل کرده ناقض تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه یمن است (قطعنامه 2216 شورا امنیت سازمان ملل).

تلاش های مقامات اروپایی برای حفظ برجام، قابل تحسین است اما رویکرد قهری فعلی شان در قبال موشک های ایران می تواند نتیجه عکس به همراه داشته باشد. 

رویکرد ایران

مقامات ایران در پاسخ به تندروهای غربی گفته اند توانایی نظامی شان غیر قابل مذاکره است و گفته اند که توسعه موشک هایشان را ادامه خواهند داد.

جای تعجبی هم نیست، از دهه 1980 که عراق به شهر های ایران حمله کرد، موشک ها نقش اصلی را در رویکرد امنیت ملی ایران بازی کرده اند. این موشک ها راهی برای مقابله با توانایی های نظامی پیشرفته دشمنان منطقه ای است (به ویژه اسرائیل، عربستان و امارات). از آنجایی که بر خلاف این دشمنان، نیروی هوایی فرسوده ایران، قدمتش به قبل از انقلاب اسلامی برمی گردد، ایران می خواهد در تولید موشک های بالستیک به خودکفایی برسد.

بنابراین حتی اگر شرایط سیاسی مساعد تری هم وجود داشت، باز هم ایرانی ها بر سر برنامه موشکی شان مذاکره نمی کردند. با خروج امریکا از برجام و راه اندازی کمپینی علیه ایران، شرایط به خاطر نبود اعتماد، دشوارتر شده است. آیت الله محمد امامی کاشانی، در مِی 2018، هشدار داد که دشمن دست از سر این کشور بر نمی دارد حتی اگر ایران تمام سلاح هایش را تحویل دهد و مانند فلسطینی ها فقط با سنگ از خودش دفاع کند.

با این حال، ایران اخیرا از آزمایش موشک های برد متوسطش خودداری کرده، اما موشک های کوتاه برد بالستیکش را آزمایش کرده است.

ابعاد منطقه ای

سپتامبر 2018 برایان هوک، مشاور ارشد سیاسی وزارت امور خارجه و رئیس گروه ویژه اقدام علیه ایران، برنامه موشکی ایران را یک تهدید همیشگی برای متحدان آمریکا از جمله اسرائیل خواند و موشک های هدایت شونده را مایه نگرانی منطقه دانست. هوک همچنین ایران را متهم به تامین موشکی گروه های نظامی منطقه کرد.

نیروی قدس سپاه در سوریه – به همراه روسیه و حزب الله – از دولت بشار اسد علیه داعش و سایر شورشیان حمایت کرده است. در مقابل ترکیه، آمریکا و بسیاری از کشورهای عربی از شورشیان حمایت کرده اند. اسرائیل نیز حملاتی هوایی علیه مواضع ایران در سوریه انجام داده است تا با حضور نظامی ایران در این کشور مقابله کند.

در حالیکه تامین تسلیحاتی ایران بدون دردسر نیست، اما ایران تنها کشوری نیست که از طرف های درگیری حمایت می کند و همچنین موشک های ایران مرگ بار ترین سلاح در منطقه نیست؛ به عنوان مثال، در یمن بیشترین آمار تلفات غیر نظامیان توسط حملات هوایی ائتلاف تحت رهبری عربستان رخ داده است.

نیاز به برقراری گفتگو برای کنترل سلاح و امنیت در منطقه

با توجه به مشکلات پیچیده خاورمیانه، ممنوعیت یک سیستم تسلیحاتی برای یک قدرت منطقه، راه حل ناکارآمدی خواهد بود. در عوض، اختلافات اساسی باید به عنوان بخشی از یک پروسه جامع کنترل تسلیحات و امنیت منطقه ای، مورد توجه قرار بگیرد.

در حالی که تحقق هر نوع گفت وگویی که تمام کشور های خاورمیانه عضو آن باشند، بیش از حد بلند پروازانه به نظر می رسد، تلاش برای رسیدن به چنین روندی، بی سابقه نیست.

پیش از روی کار آمدن ترامپ در سال 2016، بر اساس گزارش ها کشور های عرب حوزه خلیج فارس و ایران در حال بررسی امکان آغاز گفت وگو هایی پیرامون امنیت خلیج فارس بودند. جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، بارها به نیاز چنین گفت و گو هایی اشاره کرده است.

کاستن از نگرانی های بین المللی: نقشی برای اروپا

اروپا می تواند نقشی مهم در پرداختن به نگرانی های بین المللی در مورد موشک های ایران داشته باشد. با این حال، این امر از همه مهم تر، مستلزم تمایز قائل شدن بین جنبه های مختلف فعالیت های موشک های ایران است.

اگر فرانسه، آلمان، انگلیس و سایر کشورهای اروپایی می خواهند به ابعاد منطقه ای فعالیت های موشکی ایران بپردازند، با ترویج گفت و گو های امنیتی میان کشورهای خاورمیانه می توانند تاثیر قابل توجه تری ایجاد کنند.

همانطور که سرانجام برجام نشان می دهد، توجه نسبتا محدود اتحادیه اروپا به عدم گسترش سلاح هسته ای در خاورمیانه، کافی نیست. اگر چه توافق هسته ای باعث کاهش نگرانی ها پیرامون برنامه هسته ای ایران شد، اما ترس منطقه از سایر جنبه های اقدامات ایران باعث تضعیف آن شد. رویکردی قهری در قبال فعالیت های موشکی ایران این مشکل را حل نمی کند. در عوض، اروپا می تواند با ایجاد یک مکانیسم امنیتی منطقه ای در خاورمیانه شرایطی با ثبات تر برای اقدامات بعدی برای کنترل تسلیحات به وجود آورد. چنین رویکردی علاوه بر کنترل تسلیحات، می تواند صلح را ترویج دهد و مانع از وقوع درگیری ها شود و با رفع علل ریشه ای جنگ و موج پناهندگانی که از منطقه می آیند، در راستای منافع اروپا هم باشد.

منبع: لوبلاگ / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33