چرا تهران و قاهره دوست نمی شوند؟

احمد القاعود 

دیپلماسی ایرانی: هیچ علت موجهی برای ادامه قطع روابط مصر و ایران وجود ندارد. روابطی منطقی و طبیعی میان دو کشور بزرگ که در یک منطقه به سر می برند. هم ایران هم مصر کشورهایی بزرگ با تمدن و وزنه جمعیتی و استراتژیک بالا و نفوذ گسترده در منطقه اند. اما چه چیزی باعث می شود که بی هیچ منطق روشنی قطع روابط میان آنها چند دهه ادامه پیدا کند؟

انقلاب اسلامی ایران در چهار دهه پیش، در کشورهای عربی واکنشی منفی در پی داشت که می ترسیدند این خیزش انقلابی به کشورهای آنان نیز کشیده شود. در رأس این کشورها عربستان سعودی و عراق بودند. اولی متصدی تبلیغات مذهبی و پرداخت اموال شد و دومی وارد فاز نظامی و جنگ با جمهوری اسلامی ایران شد و نتیجه آن هزاران قربانی از هر دو کشور و ویرانی اقتصادی در منطقه بود. تا اینکه «محمد انور سادات»، رئیس جمهور مصر، ترور شد و جمهوری اسلامی ایران ضمن ابراز خرسندی از این ترور نام قاتل وی را بر یکی از خیابان های تهران نهاد. این گونه بود که قطع کامل ارتباطات میان دو کشور پیش آمد، اما ادامه آن توجیهی نداشت.

بازبینی در روابط بین المللی مصر ضرورتی حتمی است که شرایط متغیر منطقه و همکاری های منطقه ای و بین المللی و نقش های متبادل کشورها آن را تحمیل می کند. با هیچ منطقی قابل قبول نیست که کشوری به بزرگی مصر پشت کشورهای نفتی خلیج فارس بایستد یا سیاست خارجی خود را بر اساس مواضع این کشورها تعیین کند یا به درخواست آنها خود را کنار بکشد. مثلاً امارات روابط گسترده اقتصادی و بازرگانی با ایران دارد و هزاران شهروند ایرانی در امارات مشغول فعالیت اقتصادی اند بی آنکه کسی خواستار توقف این همکاری ها باشد.

شاید بتوان موضع مصر در محاصره اقتصادی قطر و تحریم این کشور را در چارچوب حمایت قطر از حکومت «محمد مرسی» رئیس جمهور برکنار شده مصر و مخالفتش با کودتای نظامی به فرماندهی «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور فعلی این کشور قرار داد اما  همچنان قطع روابط قاهره با ایران هیچ توجیه معقولی ندارد.

مصر با مشکلات اقتصادی شدیدی دست و پنجه نرم می کند و بانک جهانی لزوم اجرای اصلاحات اقتصادی گسترده ای را به مصر تحمیل کرده که در نتیجه آن باید یارانه سوخت کاملا قطع شود و هزینه حمل و نقل افزایش یابد و این باعث افزایش شدید قیمت ها و تورم در ماه های آینده خواهد شد. در این وضعیت مصر باید به دنبال فرصت های تازه ای برای تقویت اقتصاد شکننده خود باشد و سرمایه هایی را که به جاهای دیگر می رود به سوی خود جلب کند. در این وضعیت بازار بزرگ ایران بسیار مهم و حیاتی خواهد بود.

ایران نیز صرف نظر از اختلافات اساسی با جهت گیری سیاسی و منطقه ای مصر به این کشور نیازمند است. ایران توانسته حوزه نفوذ خود را به کشورهایی خارج از مرزهایش بکشاند در حالی که مصر از جای خود تکان نخورده و تقریباً در سیاست های منطقه ای غایب است و به انزوای درونی فرورفته است. اما تحریم های امریکا علیه ایران باعث می شود که ایران در پی فرصت های تازه سرمایه گذاری باشد و مصر می تواند گزینه مناسبی برای جذب و تأمین این سرمایه ها باشد.

ازسرگیری روابط دو کشور فواید بسیاری برای ملت های آنان نیز دارد. ترکیه که امروز خود را سرکرده جهان اهل سنت می شمرد روابط بسیار خوبی با ایران شیعی دارد و حجم مبادلات مالی آنها به ده ها میلیارد دلار در سال می رسد. با اینکه ترکیه همپیمان امریکاست، اما هیچ کشوری نمی تواند درباره روابط خارجی برای ترکیه تعیین تکلیف کند. در نتیجه به روابط تجاری گسترده خود با ایران ادامه داده و خود را در برابر رفتارهای امریکا نیز ایمن ساخته است.

ایران در دهه های گذشته پیشرفت های چشمگیری در عرصه صنعتی و پزشکی داشته که این کشور را در بسیاری عرصه ها خودکفا ساخته است. مصر می تواند با گشایش افق های همکاری و تبادل تجارب، نسل تازه ای از بازرگانان را تربیت کند که می توانند وارد پروژه های مشترکی در راستای منافع دو ملت شوند. ایران باید به شریک تجاری مصر تبدیل شود و در این باره کمتر از اسرائیل نیست ــ چه تشبیه غم انگیزی! ــ که قاهره با آن همکاری اقتصادی گسترده دارد و اسرائیل از حساب ملت مصر سودهای کلان به جیب می زند.

ازسرگیری روابط دو کشور ضرورتی جدی است. مصر امروز وضعیت جالبی ندارد و مجبور است تابع اراده منطقه ای کشورهای حاشیه خلیج فارس یا ایالات متحده باشد. امروز توپ در زمین تهران است که می تواند به صراحت خواستار ازسرگیری روابط طبیعی با مصر شود و نمایندگی سیاسی خود در مصر را تا حد سفیر بالا ببرد و پروازهای هوایی میان دو کشور را برقرار کند و راه ایران را برای گردشگران مصری باز کند. اقدامی که می تواند به بهبود وضعیت نامناسب گردشگری در مصر نیز کمک بسیار کند.

در آن صورت توپ به زمین قاهره می افتد و آن وقت برای پاسخ دادن به پیشنهاد تهران دربرابر افکار عمومی داخلی و منطقه ای قرار می گیرد و اگر این پیشنهاد را نپذیرد باید توضیح دهد که تصمیمش بر چه مبنایی بوده است.

در حال حاضر، هر شهروند مصری که بخواهد برای گردشگری یا فعالیت بازرگانی یا آموزش به ایران سفر کند باید از دولت مصر مجوز بگیرد. مجوزی که معمولا هم صادر نمی شود. این ترتیبات قانونی بیش از آنکه به ضرر ایران باشد به ضرر خود شهروندان مصری است. بسیاری از دانشجویان مصری نتوانسته اند به تحصیلات خود در ایران ادامه دهند یا بورسیه هاشان قطع شده صرفاً به خاطر اینکه از سفر به ایران منع شده اند.

در این راستا نقش کانال های دیپلماتیک نیز حائز اهمیت است. «ناصر کنعانی» نماینده جدید ایران در قاهره که کارشناس جهان عرب است باید با جدیت برای برقراری ارتباط میان نخبگان و نویسندگان دو کشور بکوشد و راه را برای بازرگانان باز کند و فرصت های اقتصادی را به آنان نشان دهد. چه بسا بتوان مرکزی فرهنگی تأسیس کرد تا جوانان دو کشور را به هم نزدیک کند.

منبع: رای الیوم / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11