مزایا و معایب شانگهای
روزنامه اعتماد در سرمقاله ای به قلم حسن بهشتی پور، آورده است: جمهوری اسلامی ایران چند سال بعد از تشکیل سازمان همکاری شانگهای، به عنوان عضو ناظر در این سازمان پذیرفته شد و از ١٠ سال پیش، تقاضای خود را برای عضویت کامل در این سازمان مطرح کرده است.
در داخل ایران نیز موضوع پیوستن به سازمان همکاری شانگهای منتقدانی دارد که عضویت کامل در این سازمان را در راستا منافع ملی و استقلال کشور نمی دانند. به اعتقاد من عضویت جمهوری اسلامی به عنوان ناظر در سازمان همکاری شانگهای، نسبت به عضویت دایم در این سازمان، ارجحیت دارد و از لحاظ منافع ملی، استقلال و تمامیت ارضی کشور، عضویت کامل و دایم در این سازمان، معایبی دارد که در ادامه به آن می پردازم.
عضویت ناظر در این سازمان، به ایران اجازه می دهد که در بالاترین سطح در جلسات سازمان چه در سطح کارشناسی، چه در سطح وزرا و چه در سطح رییس جمهور یا معاون اول، مشارکت کند. این مساله اجازه می دهد که ایران در جریان جزییات مباحث، موضع گیری ها و مصوبات قرار بگیرد. همزمان شرکت در بالاترین سطح در نشست های سازمان، فرصتی است که رییس جمهور، معاون اول او و وزیر امورخارجه با همتایان خود در منطقه دیدار، گفت وگو و رایزنی داشته باشند، همانطور که در سفر اخیر رییس جمهور اسلامی ایران به چین، دیدارها دو جانبه با رهبران روسیه و پاکستان برگزار شد و نشست سه جانبه ای با روسای جمهوری چین و روسیه برای بررسی شرایط برجام پس از خروج امریکا از این توافق برگزار می شود. اینها فرصت ها و مزایایی است که عضویت ناظر در سازمان همکاری شانگهای برای ایران فراهم می آورد.
سازمان همکاری شانگهای، یک پیمان فراگیر است که در زمینه های مختلف چه سیاسی، اقتصادی و مالی و چه نظامی و امنیتی برای اعضای دایم خود تعهداتی را ایجاد می کند. ٣٢ ماده منشور سازمان همکاری شانگهای، موارد متعددی در خود جای داده است که منافی استقلال کشور است. تعهدات اعضای دایم در مسائل نظامی و امنیتی، بسیار سطح بالا هستند در حالی که عملا نمی توان نفعی در پذیرفتن این تعهدات برای ایران دید. باید دقت داشته باشیم که بنیان اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران طی چهار دهه گذشته، استقلال و سیاست نه شرقی-نه غربی بود. جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده تا هیچ وابستگی را به خارج از هر نوعی و به هر قدرتی رد کند.
اگر قرار بود که جمهوری اسلامی ایران، وارد معادلات وابستگی به قدرت های خارجی شود، کلا مسیر حرکت و رفتار تهران، کاملا متفاوت از امروز بود. اما افتخار جمهوری اسلامی ایران و یکی از مبانی تشکیل آن، استقلال در سیاست خارجی، در عین داشتن روابط متوازن با همه کشورهای جهان بود. این استقلال قطعا نباید نافی کار جمعی باشد، همان گونه که ایران در قالب سازمانی مانند اکو یا سازمان همکاری اسلامی از منافع چندجانبه گرایی و همکاری های گروهی استفاده می کند. اما سازمان همکاری شانگهای عملا یک سازمان تحت اختیار دو قدرت جهانی است که در آن، روسیه و چین قدرت های فائقه هستند و دیگر اعضا محورها و بازوهای دو قدرت گرداننده میدان هستند.
ایران در صورت عضویت دایم در این پیمان، در شرایطی که نمی تواند به عنوان یک قدرت جهانی یک محور سوم را تشکیل دهد، مجبور می شود تحت قیمومیت یکی از دو قدرت اصلی این سازمان قرار بگیرد. درست است که اخیرا دو قدرت بزرگ منطقه جنوب آسیا یعنی هند و پاکستان نیز به عضویت دایم سازمان درآمده اند، اما همین عضویت هم زیر سایه دو قدرت اصلی در سازمان قرار می گیرد. پاکستان که روابط بسیار نزدیک و دوستانه ای با چین دارد، به اصرار چین به سازمان وارد شد و در برابر، هندوستان به عنوان دوست مسکو و کشوری که اختلافات جدی ارضی و سیاسی با چین دارد به اصرار روسیه، وارد این سازمان شده است تا عملا عضویت آنها زیر سایه رقابت های مسکو و پکن قرار بگیرد.
همین رقابت ها یکی از معایب دیگر سازمان همکاری شانگهای است، که اعضا را مجبور به انتخاب جبهه بین قطب های اصلی دعوا می کند. هندوستان و پاکستان، به عنوان دو دشمن دیرینه، اختلاف نظرهای جدی با یکدیگر دارند و همزمان، مسکو و پکن برای تسلط بر شؤون سازمان همکاری شانگهای با یکدیگر رقابت می کنند.
مشکل دیگر سازمان همکاری شانگهای، سابقه بی عملی آن در شرایط حساس و بزنگاه های بین المللی برای اعضا است. حتی برای روسیه که به عنوان یک قدرت جهانی عضو برجسته این سازمان محسوب می شود، در دوران بحران اوکراین و ضمیمه کردن شبه جزیره کریمه، سازمان همکاری شانگهای حاضر به موضع گیری به نفع عضو بنیانگذار خود نشد. چین، قزاقستان و ازبکستان از هرگونه موضع گیری به نفع روسیه خودداری کردند. هر چند ممکن است عملکرد روسیه در قبال بحران اوکراین به لحاظ کارشناسی یا اخلاقی قابل دفاع نباشد، اما با توجه به تعهدات سنگین نظامی و امنیتی که در قالب سازمان همکاری شانگهای از اعضا خواسته می شود، کمترین انتظار، موضع گیری های حمایت گرایانه در چنین بزنگاه های مهم است. وقتی با روسیه چنین می کنند، مشخص است که در صورت عضویت دایم، رویکرد سازمان به حمایت از جمهوری اسلامی ایران در بزنگاه های مهم بین المللی چگونه خواهدبود.
نکته دیگر در مورد سازمان همکاری شانگهای این است که عضویت ایران در این سازمان، طی ١٠ سال گذشته هر سال مطرح شده و هر بار به بهانه ای با بن بست مواجه شده است. جدیدترین مانع در برابر عضویت دایم ایران، بعد از رفع تحریم های بین المللی و لغو قطعنامه های شورای امنیت، تاجیکستان است که طی دو سال گذشته، به دلیل سردی در روابط با تهران، جلوی عضویت ایران در این سازمان را گرفته است. اصل بهانه جویی یک دهه ای برای پذیرفتن عضویت ایران، در کنار اینکه یکی از اعضا به بهانه های ساده دوجانبه می تواند اینگونه علیه خواست ایران عرض اندام کند، باعث می شود که دورنمای عضویت در چنین سازمانی از ابتدا تیره و ناخوشایند به نظر برسد.
وقتی تمامی این قطعات را در کنار هم قرار می دهیم، متوجه می شویم که معایب عضویت در سازمان همکاری شانگهای، نسبت به مزایای آن بیشتر است. من شخصا موافق پیوستن ایران به پیمان های منطقه ای و چندجانبه گرایی و همکاری های بین المللی هستم، چرا که قطعا کارآمدی چند کشور، به مراتب از توانایی یک کشور بیشتر است. اما معتقدم که برای مشارکت در توافق ها و پیمان های منطقه ای و بین المللی پیش از هر چیز باید مزایا و منافع چنین عضویتی را بر اساس منافع کشور، امنیت ملی و مبانی اصولی سیاست خارجی مورد ارزیابی کارشناسانه قرار داد. معایب عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای را می توان در سه نکته خلاصه کرد:
١- تعهدات سنگین نظامی و امنیتی که می تواند استقلال کشور را مخدوش کند و بخش هایی از امنیت کشور را تحت تسلط کشورهای خارجی در بیاورد یا تصمیم های مهم امنیتی و سیاسی کشور را پیرو خواست دیگران کند.
٢- اختلاف های درونی و قطب بندی های درون سازمان که باعث می شود جمهوری اسلامی ایران مجبور به انتخاب جبهه در رقابت های قدرت های شرقی شود، که ممکن است انتخاب یک جناح به روابط با جناح دیگر لطمه وارد کند.
٣- تسلط چین و روسیه بر شؤون سازمان، که باعث می شود کشورها عملا به بازو و مجری خواست این دو قدرت بدل شوند.
٤- بی عملی و کم خاصیت بودن سازمان در بزنگاه های بین المللی.
امروز شاهدیم حتی روسیه به عنوان یکی از بنیانگذاران پیمان شانگهای و یکی از دو قدرت مسلط در این سازمان، به دلیل اینکه احساس می کند چنین سازمانی به اندازه کافی منافع روسیه را تامین نمی کند، در حال تلاش برای ایجاد یک پیمان تازه منطقه ای است که به جای رویکرد فراگیر، فقط رویکرد اقتصادی و تجاری، بدون تعهدات نظامی و امنیتی داشته باشد. به همین دلیل روسیه سرمایه گذاری بیشتری روی تاسیس اتحادیه اوراسیا کرده است که به تازگی ایران هم به عضویت در آن پذیرفته شد.
نظر شما :