از اروپا انتظار اقدام خاصی درباره توافق نداشته باشیم

دیپلماسی ایرانی: مقارن با ساعت 2 بعدازظهر سه شنبه به وقت واشنگتن و ۲۲:۳۰ به وقت تهران دونالد ترامپ در رادیکال ترین موضع در قبال توافق هسته ای ضمن خروج از برجام و امضای فوری فرمان بازگشت تحریم های هسته ای آمریکا علیه ایران اعلام کرد که هر کشوری که در زمینه تولید و ساخت سلاح هسته ای به ایران کمک کند مورد شدیدترین تحریم ها قرار خواهد داد. اما در آن سوی ماجرا حسن روحانی با اعلام متعهد ماندن تهران در برجام صراحتا از توافق هسته ای منهای آمریکا گفت؛ به خصوص این که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم بعد از اعلام خروج ترامپ تاکید داشت که طرف های اروپایی به تعهدات برجامی خود پایبند خواهند بود. اما در سایه اتفاقات شب گذشته آینده برجام چه اقتضائاتی را پیدا خواهد کرد؟ واکنش کشورهای اروپایی نسبت به رفتارهای کاخ سفید چیست؟ شرایط ایالات متحده در سایه خروج از برجام چگونه خواهد بود؟ «دیپلماسی ایرانی» پاسخ به این سوالات را در گفت وگویی با علی بیگدلی، استاد دانشگاه شهید بهشتی، محقق و کارشناس مسائل اروپا و مولف آثاری چون "تاریخ اروپا در قرن جدید" ، "تاریخ اندیشه های سیاسی غرب"، "تاریخ فرهنگ وهنر اروپا در قرن جدید"، "کرونولوژی مسیحیت و قرون وسطی" و "تاریخ اروپا در قرون وسطی"  پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

در راستای مصاحبه های پیش شما با «دیپلماسی ایرانی» پیش بینی خروج آمریکا از برجام را ماه ها پیش داشتید؛ در بستر سخنان دیشب ترامپ ارزیابی شما از این اقدام کاخ سفید در قبال توافق هسته ای چیست؟

چنانی که اشاره داشتید من در مصاحبه های پیشین خود با «دیپلماسی ایرانی» از تهدید برجام و خروج قطعی آمریکا از توافق هسته ای در پایان وعده 120 روزه ترامپ سخن گفتم. اما کلمات، لحن و اتهامات بی پایه و اساس دیشب ترامپ به دور از باور و پیش بینی من بود. انتظار داشتم که خروج شب گذشته ترامپ دو مرحله ای باشد. در این راستا من معتقد بودم که دیشب تنها ترامپ از برجام خارج شود و در مرحله دوم برنامه بازگشت تحریم ها در یک بازه زمانی 180 روزه یا حداقل سه ماهه انجام شود. اما او پس از خروج از برجام به فاصله چند دقیقه فرمان بازگشت تحریم های ایران را صادر کرد. این سخنان و اقدام دیشب ترامپ نهایت سخت گیری علیه ایران و توافق هسته ای بود که یقینا ناشی از سایه سنگین فشارها و قدرت های لابی یهودی در آمریکا به همراه مواضع تند عربستان سعودی است که انجام قرارداد تسلیحاتی 480 میلیارد دلاری خود را منوط به خروج آمریکا از برجام کرده است.  

تحلیل شما از مواضع سران و مقامات اروپایی به خصوص واکنش خانم موگرینی چیست؛ آیا می توان به برجام نهای آمریکا و حضور اروپا نظر داشت؟

اگرچه خانم موگرینی به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا رسما از برجام دفاع کرد اما نمی توان به این ادعاها چندان امیدوار بود. یقینا در سایه این سخنان و اقدام ترامپ اتحادیه اروپا دست به اقدامی نخواهد زد، حداقل تا زمانی که از التهابات دیپلماتیک عرصه بین الملل ناشی از اقدام ترامپ قدری کاسته شود. آن زمان با بررسی تحولات و اقتضائات واکنش مناسب را نشان خواهند داد. لذا بستر بسیار سختی در مقابل شرکای اروپایی آمریکا و حتی شرکای غیراروپایی واشنگتن قرار دارد که ضمن همسویی با کاخ سفید بتوانند از توافق هسته ای حمایت کنند.

مساله شرکای غیراروپایی در سایه این اقدام می تواند دستخوش چه تحولاتی شود؟

یقینا کشورهایی مانند هند، کره جنوبی و ژاپن اکنون با امضای فرمان بازگشت تحریم ها علیه ایران در مراودات مالی، بیمه ای، کشتی رانی، نقل و انتقال ارز و حتی در خرید نفت و گاز از ایران با مشکلات عدیده ای روبه رو خواهند بود.     

اما کشورهای اروپایی می توانند علیرغم میل کاخ سفید در برجام حضور داشته باشند؛ واکنش شرکت های اروپایی در قبال همکاری با ایران چه خواهد بود ؟

کارزار پیچیده ای در عرصه دیپلماتیک شکل گرفته است که هنوز هم کشور های جهان من جمله اعضای 1+5 با آن درگیر هستند. یقینا این بازی سیاسی باز هم ادامه دارد. نکته مهمی که در اظهارات دیشب ترامپ بود تاکید او بر همراهی واشنگتن با کشورهای اروپایی ضمن خروج از برجام به منظور عدم دستیابی ایران به سلاح هسته ای بود. به عبارت دیگر جریان فشار بر اروپا از جانب ترامپ ادامه خواهد داشت. لذا از هم اکنون پیش بینی رفتار اروپا، آن هم در بستر پیچیده و متشتتی که روی داده کار دشواری است و باید منتظر تحولات بعدی بود. در این رابطه هم دونالد توسک، رئیس شورای اروپا گفت رهبران اتحادیه اروپا درباره تصمیم دونالد ترامپ درباره ایران هفته آینده گفت وگو خواهند کرد تا این اتحادیه رویه واحدی را در پیش بگیرد. اما در خصوص واکنش شرکت ها و بانک های اروپایی هم باید گفت که دیشب جان بولتون، مشارو امنیت ملی دونالد ترامپ اعلام داشت که شرکت های اروپایی برای خروج از ایران ماه ها وقت خواهند داشت. در همین راستا نیز شرکت هواپیماسازی ایرباس اعلام کرد که تصمیم آقای ترامپ را بررسی خواهد کرد اما این کار زمان خواهد برد. پس همه این مواضع و اتقاقات پیش رو در گرو تحولات بعدی خواهد بود. اما اگر ظرف چند ماه آینده اروپا نتواند به تصمیم واحدی برسد، یقینا با خروج جدی شرکت ها و بانک ها اروپایی از انجام همکاری با ایران روبه رو خواهیم بود.  

نکته مهم دیگری که در سخنان دیشب ترامپ بود تحریم سایر کشورهایی بود که در آینده در زمینه هسته ای به ایران کمک می کنند. این اولتیماتوم ترامپ به جهان تا چه اندازه می تواند جدی باشد؟

همان دیشب زمانی که به فاصله چند دقیقه فرمان بازگشت تحریم های هسته ای علیه ایران مجددا صادر شد، می توان فهمید که این برنامه ترامپ تا چه اندازه جدی است.

اما مرز فعالیت صلح آمیز فناوری هسته ای و دست یابی به سلاح هسته ای برای آمریکا کجاست؛ اساسا در سایه نگاه های سلیقه ای کاخ سفید چه تمییزی میان این دو حوزه وجود دارد؟

متاسفانه ترامپ دیشب به گونه ای سخن گفت که گویی ایران از هم اکنون 200 کلاهک هسته ای در اختیار دارد. پس یقینا مرزی میان این دو حوزه فعالیت هسته ای ایران از دید آمریکا وجود ندارد. لذا هر کشوری که بخواهد با ایران در زمینه توسعه فناوری صلح امیز هسته ای همکاری کند باید احتمال تحریم آمریکا ناشی از نگاه سلیقه ای کاخ سفید را در خصوص همکاری هسته ای با ایران قبول کند. چون که با سخنان دیشب هیچ تضمینی برای تمییز این دو حوزه از دید ترامپ وجود ندارد.

سخنان دیشب اقای روحانی را چگونه دیدید؟

من امیدوار بودم که دیشب آقای روحانی بعد از خروج ترامپ از برجام سخنرانی نکند، اما در هر حال مواضع منطقی و خوبی از جانب ایشان گرفته شد. علیرغم برخی مواضع روزهای گذشته تهران از واکنش و اقدام متقابل مانند خروج از برجام و حتی ان پی تی، اما شب گذشته تهران با یک منطق به جنگ با بی منطقی و بدعهدی رفت. در ادامه هم این منطق مورد نیاز است. چرا که در سایه برخی تندروی ها بستر شکل گیری اجماع جهانی علیه ایران میسر خواهد شد. هر چند که یقینا تیم دولت از امروز آماج حمله ها قرار می گیرد و برخی از طیف های سیاسی اتفاق دیشب را چماقی بر سر حامیان توافق هسته ای می کنند. اما واکنش تهران می تواند در کاستن و یا برعکس متشنج کردن فضا حتی تا مرز بحران آفرینی موثر باشد. پس مواضع مبتنی بر عقلانیت سیاسی و فارغ از هر شعارزدگی اکنون بیش از هر چیزی می تواند کارایی داشته باشد. در این راستا نباید دستور بازگشت به فعالیت های هسته ای به سرعت در دستور کار تهران قرار گیرد. تحلیل شرایط باید مقدم بر هر اقدامی باشد.

واکنش بازار جهانی نفت و بازار داخلی ارز در سایه خروج ترامپ از برجام دچار چه نوسانات و شوک های قیمتی خواهد شد؟

خوب اوایل هفته جاری که التهابات داخلی بازار ارزی بسیار شدید بوده که هنوز هم تدوام دارد. با این اوصاف خروج از برجام بدون تاثیر نخواهد بود. اما نمی توان گفت که این شوک چگونه و تا چه نرخی خواهد بود. در خصوص بازار جهانی نفت هم باید گفت که از همان اواخر وقت دیروز و ساعت های منتهی به خروج ترامپ از برجام شاهد نوسان جهانی قیمت نفت تا مرز 10 دلار هم بودیم. اکنون با این امضای فرمان خروج از برجام و بازگشت سریع تحریم ها باید دید بازار نفت تا چه اندازه می تواند بدون سهمیه ایران به فعالیت خود اداهم دهد.

یعنی شما معتقدید که سهمیه اوپک ایران به دوران تحریم ها باز خواهد گشت؟

وقتی مکرون از ترامپ فرصتی 3 ماهه برای یافتن بازار جدید انرژی برای فرانسه اروپا خواست یک معنی بیشتر نمی دهد؛ کاهش شدید سهم تولید و فروش نفت ایران در اوپک. 

انتشار اولیه: چهارشنبه 19 اردیبهشت 1397 / انتشار مجدد: سه شنبه 25 اردیبهشت 1397