شاهزاده سعودی نخبگان رو شوکه کرده است

استفن هرتوگ

دیپلماسی ایرانی: عربستان سعودی تحت رهبری شاهزاده محمد بن سلمان از ثبات سیاسی به سمت اقدامات سریع حرکت کرده است. او برنامه های اصلاحات اقتصادی بلندپروازانه ی متعددی را مطرح کرده است. از جمله اولین برنامه تعدیل مالی چند ساله ی پادشاهی، طرح گسترده خصوصی سازی، طرحی برای عرضه سهام شرکت ملی نفت عربستان آرمکو و برنامه های متعددی برای سرمایه گذاری های دولتی در صنایع جدید.

او به پاکسازی گسترده فساد اداری پرداخته است؛ مانند سرمایه گذاران غربی، نخبگان پادشاهی از نظم جدید در اقتصاد کشور مردد هستند. رهبری جدید عربستان سعودی فرصت های جدیدی را ایجاد کرده، اما بسیاری از موانع ساختاری عمیق در زمینه اقتصادی همچنان باقی مانده است. بخش دولتی هنوز  بخش اصلی استخدام را تشکیل می دهد. بخش خصوصی کارگر خارجی ارزان تحت سلطه خود قرار گرفته و فعالیت اقتصادی بخش خصوصی عمیقا وابسته به کمک های دولتی است. رسیدگی به این چالش ها می تواند یک نسل طول بکشد.

عربستان سعودی در سه سال گذشته شاهد تغییر کامل حکمفرمایان بوده است. در گذشته گروهی از برادران آل سعود به طور مشترک با شاه به اداره ی کشور می پرداختند. تصمیم گیری ها اکنون روی یک نفر متمرکز شده است. محمد بن سلمان با تغییر مجدد کابینه و سرکوب ناگهانی فساد اداری، خانواده حاکم و نخبگان اقتصادی کشور را شوکه کرده است. چنین پاکسازی جامعی بی سابقه است.

اقتصاد عربستان با چالش های جدی ساختاری مواجه است، از جمله کسری بودجه شدید به دلیل کاهش قیمت نفت و نیاز جدی بخش خصوصی به تنوع. تحت رهبری بن سلمان، عربستان سعودی اصلاحات مالی را با شدت بیشتری آغاز کرده است. طرح بی سابقه مالیاتی که شامل 5 درصد مالیات بر ارزش افزوده، وصول مالیات جدید از کارگران خارجی و افزایش قیمت سوخت های الکتریکی و حمل و نقل از جمله اقدامات بن سلمان است. در حال حاضر دولت روی بخش های غیر نفتی از جمله فناوری اطلاعات و صنایع دفاعی کار می کند.

همچنین سیاست های محدود کننده اجتماعی تلطیف شده است و زنان قادر به رانندگی خواهند بود. با کم کردن کنترل های مذهبی در حوزه عمومی، شاهزاده به دنبال جذب سرمایه گذاری خارجی بیشتر و کمک به تنوع گردشگری و سرگرمی است.

اما دولت هنوز راهبردی برای سایر موضوعات مهم اقتصادی ارائه نکرده است. یک محدودیت اصلی، فقدان نیروی متخصص اجرایی در کشور است. سیاست ها و برنامه های جدید دولت دائماً اعلام می شود درحالی که بوروکراسی ضعیف عربستان سعودی همچنان ادامه دارد. به نظر می رسد دولت هیچ استراتژی روشن برای اصلاح این بوروکراسی ندارد. علاوه بر این، تقریباً تمام فعالیت های اقتصادی در عربستان عمیقاً به دولت وابسته است.

برای چند دهه، پادشاهان عربستان انرژی ارزان برای کسب وکارها و خانوارها به عنوان ابزاری برای به اشتراک گذاشتن ثروت فراهم کرده اند. اما اکنون دولت متعهد شده است که به تدریج این کمک های دولتی را متوقف خواهد کرد. تطبیق با این شرایط برای صنایع عربستان دردآور است. مشاوران اقتصادی داخلی ترس از این دارند که اکثر شرکت های پتروشیمی خصوصی با افزایش قیمت گاز طبیعی ورشکست شوند.

کارگر خارجی ارزان قیمت در بخش خصوصی مشغول به کار است. درنتیجه تورم خنثی است و صاحبان کسب وکار راضی هستند. وابستگی به کارگر خارجی غیرمتخصص، موجب بازدهی کم و به کارگیری ناچیز فن آوری پیشرفته در اکثر بخش ها شده است؛ اما هزینه تولید در عربستان بالاتر از سایر اقتصادهای نوظهور است که کالاهای اساسی تولید می کنند. این دلایل سبب می شود عربستان سعودی در بازارهای بین المللی به سختی بتواند رقابت کند. درنتیجه، صادرات غیرنفتی آن بسیار ناچیز است.

مهم تر از همه، استخدام بخش دولتی همچنان یکی از ابزارهای اصلی درآمد شهروندان سعودی است. از هر سه شغل شهروندان سعودی تقریباً دو شغل دولتی است. تقریباً نیمی از کل هزینه های دولت را دستمزد بخش دولتی شامل می شود که در میان بیشترین میزان جهان قرار دارد.

استخدام دولت از سال 2015 تا حد زیادی متوقف شده است. باوجود محدودیت در اشتغال دولتی، جوانان سعودی هیچ گزینه ای ندارند بلکه باید به دنبال مشاغل خصوصی باشند؛ اما آنها در بازار کار خصوصی که در آن کارفرمایان عادت به استخدام کارگران کم دستمزد از کشورهای فقیر عربی و آسیایی دارند، با رقابت سختی مواجه خواهند شد.

در حال حاضر، از آنجایی که دولت از سال 2015 به دلیل کاهش قیمت نفت و کسری بودجه برنامه ریاضتی را دنبال می کند، ایجاد فرصت های شغلی در بخش خصوصی متوقف شده است.

منبع : فارین پالیسی / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33