روابط سیاسی - حمایتی امریکا و عربستان

نویسنده: مصطفی مطهری؛ دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل شبه جزیره

دیپلماسی ایرانی: عربستان سعودی به عنوان ستون اصلی سیاست های منطقه ای ایالات متحده آمریکا در منطقه مورد توجه مقامات  واشنگتن است؛ به عبارتی نقش و جایگاه عربستان سعودی در سیاست و راهبردهای منطقه ای ایالات متحده آمریکا نقشی ویژه و قابل توجه دارد.

واقعیت این است که عربستان در شرایط کنونی در بخش اعظمی از سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا به عنوان یک متغیر کلیدی محسوب می شود. به طوری که اتحاد استراتژیک میان این دو کشور و برقراری ارتباط میان واشنگتن و ریاض از جنس حامی – پیرو موجب شد تمامی تحولات رخدادی پیرامون عربستان سعودی در دو عرصه دوگانه داخلی و خارجی با تایید و چراغ سبز آمریکا عملیاتی شده و قابلیت اجرا پیدا می کنند. در واقع هر آنچه در ذیل اصلاحات سیاسی - اقتصادی در عرصه داخلی با مدیریت و رهبری محمد بن سلمان در حال انجام است و بلندپروازی های غیر معقولانه و سراب گونه این ولیعهد کوچک و جویای نام سعودی ها برای بزرگی کردن در منطقه  را شامل می شود نیز با حمایت و پشتیبانی واشنگتن به انجام می رسد؛ به بیانی ساده تر اینکه محمد بن سلمان با قرار گرفتن در پشت ایالات متحده آمریکا به دنبال عملیاتی کردن اهداف و برنامه های داخلی و منطقه ای خود برای تضمین جایگاه متزلزل خود در داخل در میان شاهزادگان سعودی است. 

از جمله موارد و یا حتی ویژه ترین موردی که موجب شده آمریکا با جدیت تمام از محمد بن سلمان و رویکردهای راهبردی وی در منطقه حمایت کند اتخاذ مسیری است که ولیعهد سعودی در ضدیت با ایران در پیش گرفته است. به عبارتی روند متحول سازی در پیش گرفته شده از مدرنیزه کردن سعودی و تاکید بر متغیرهایی از ملی گرایی به جای هویت سنتی بر گرفته از وهابیت در جریان اصلاحات فرمایشی و از بالای ولیعهد عربستان از یک سو و اتخاذ سیاست خارجی تهاجمی در منطقه از تجاوز به یمن، تحریم قطر تا اتهام زنی به ایران از سوی دیگر در زمان کنونی، موجب شده است تا وی از تمام منابع و امکانات داخلی و خارجی خود در این زمینه استفاده کند؛ به طوری که تبدیل شدن رابطه میان سعودی و آمریکا به شرکای راهبردی با توجه به وسعت و حدود چشم انداز موجود از تغییرات در بخش های مختلف اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی – امنیتی، سیاست خارجی و منطقه ای از جمله مهمترین برآیند برشمرده در این باره است.   

در واقع واکنش سریع و مثبت ایالات متحده آمریکا به تحولات در عربستان سعودی گرچه ماهیتاً در ذیل منافع واشنگتن از موضوعات اقتصادی، سیاسی و منطقه ای قابل بررسی است اما از حیث تحلیلی و از زوایه عربستان سعودی نیز حامل و حاوی منافعی حیاتی قابل توجهی است؛ واقعیت امر این است که تلاش واشنگتن در این باره حول سیاست راهبردی دور کردن بازیگران منطقه ای از ایران و منزوی سازی ایران است که به تبع آن به رویکرد نزدیک سازی این کشورها به سعودی از یک سو و افزایش دامنه و حدود فعالیت سعودی در منطقه از سوی دیگر منتج می شود؛ که این به نوعی به معنای قوام گرفتن برنامه ها و اهداف ایالات متحده آمریکا در منطقه نیز محسوب می شود. به عبارتی عربستان سعودی در مقام یک متحد راهبردی در اجرای سیاست های منطقه ای و استراتژی امنیتی واشنگتن در حصول به اهداف و برنامه هایش نقش قابل اعتنایی را دارا است.

در واقع با توجه به آنچه گفته شد چیدمان روشی و منشی استراتژی امنیتی آمریکا بیش از پیش بر حضور این کشور در خاورمیانه برنامه ریزی شده است؛ به طوری که با توجه به تحولات رخ داده در سالهای اخیر در خاورمیانه مانند آنچه در سوریه روی داده و از آن با نام بحران یاد می شود از یک سو به کاهش دامنه نفوذ واشنگتن در خاورمیانه انجامیده و از سوی دیگر این بحران در سوریه موجب افزایش نقش و شدت نفوذ روسیه به عنوان یک قدرت فرامنطقه ای و ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای در خاورمیانه شده و با توجه به دشمن قلمداد کردن این دو کشور از سوی واشنگتن، موجبات نگرانی کاخ سفید را از دوگانه افزایش نفوذ آنها و کاهش نفوذ واشنگتن در آینده منطقه را فراهم کرده است.

واقعیت امر این است که نگاه سیاستگذاری شده واشنگتن در ارتباط با خاورمیانه، در مجموع به مهار ایران و جلوگیری افزایش روز افزون نقش و نفوذ مسکو در منطقه تمرکز دارد و به تبع این سیاست، انزواسازی ایران، کمک به سعودی برای گستراندن باورهای و ایده های هدف گذاری شده آنها در مقابله با ایران در منطقه و ایجاد موانع جدی در برابر گسترش حوزه و حدود نفوذ منطقه ای تهران، اصول استراتژی نوین ایالات متحده آمریکا در منطقه خاورمیانه را شامل می شود.

در مجموع باید گفت که برای محمد بن سلمان جوان و بلند پرواز غلبه بر موانع داخلی و خارجی با کمک واشنگتن و ایجاد یک تصویر موفق از خود، ایران هراسی ترویجی – تبلیغی و ایران ستیزی رویکردی – راهبردی که مورد تایید کاخ سفید نیز هست، دارای جایگاه مهمی است؛ به عبارتی از نظر محمد بن سلمان ایران شیعی که همواره عربستان برای برتری منطقه ای نیز با آن رقابت داشته است، دشمن ایده آلی نه تنها برای تضمین موقعیت فعلی وی به عنوان ولیعهد در مهار و مدیرت بحران های داخلی (مخالفت های کانون های سنتی قدرت در سعودی با وی و برنامه هایش) است، بلکه در جهت حصول به اهداف منطقه ای وی از برقراری ارتباط و روابط دو جانبه با رژیم اسرائیل کمک شایانی خواهد کرد. از این رو عربستان سعودی در مقام یکی از شرکای راهبردی آمریکا در خاورمیانه با توجه به آنچه گفته شد می تواند از طریق برجسته سازی اختلافات و تعارضاتش با ایران هم مقاصد و نیات واشنگتن را در منطقه برآورده کند و هم می تواند به ولیعهد سعودی در جهت ایفای نقش مدیریتی و رهبری خود در داخل و خارج کمک ویژه و قابل توجهی کند.