چرا تهران باید روابط خود را با اربیل حفظ کند؟

شیرین هانتر

دیپلماسی ایرانی: زمانی که مسأله همه پرسی در کردستان و استقلال آن از عراق مطرح شد، ایران در خصوص پیامدهای مخرب این اتفاق در عراق و کل منطقه ابراز نگرانی کرد. تهران به مقامات اربیل توصیه کرد از رفراندوم چشم پوشی کنند، اما کردستان نپذیرفت. پس از اینکه نتایج رای گیری در کردستان عراق، به سود جدایی این منطقه از عراق شد، ایران به نفع حفظ تمامیت ارضی عراق موضع گرفت. همچنین اعلام کرد که سیاست های خود را هم سو با سیاست های ترکیه در خصوص اربیل تنظیم خواهد کرد.

به دلایل مختلف، پاسخ ایران قابل درک است. ایران نزدیک به یک قرن است که با خاندان بارزانی روابط دشواری دارد. مصطفی بارزانی، پدر مسعود بارزانی، رهبر فعلی اقلیم کردستان، تمایلات کمونیستی داشت و به تشکیل جمهوری مهاباد کردستان از سوی کردهای ایران کمک کرد. بارزانی با کمک به جعفر پیشه وری، در تشکیل حکومت خودمختار آذربایجان نیز یاری رساند.

زمانی که ایران و ایالات متحده، پس از جنگ با رژیم صدام در دهه 1960 و اوایل دهه 1970، از حمایت کردها دست کشیدند، کردها خشمگین شدند و احتمال می رود بارزانی در سال های بعد با صدام حسین همکاری داشته است.

پس از جنگ خلیج فارس در سال 1991 و محاصره کردها در عراق، رابطه ایران با این موجودیت جدید همواره پیچیده بوده است. بارزانی بیشتر به عناصر ضد ایران در نظام سیاسی عراق نزدیک بود. او پس از سقوط صدام، روابط نزدیکی با کشورهای عربی خلیج فارس، به ویژه امارات متحده عربی تشکیل داد.

بارزانی که به خوبی می دانست نفوذ اسرائیل در واشنگتن می تواند در آمریکا باعث به وجود آوردن طرفداران استقلال کردستان شود، ارتباطات خود را با اسرائیل گسترش داد. در همین حال، بارزانی با وجود سابقه طولانی ترکیه در سرکوب کردها، روابط نزدیکی با ترکیه برقرار کرد. به علاوه دولت اربیل بارها از شورشیان کرد در برابر دولت ایران حمایت کرد.

بنابراین می توان گفت که نگرانی ایران از تاثیر استقلال کردستان عراق بر منافع امنیتی خود قابل توجیه است. ایران نگران این امر است که یکی دیگر از دول طرفدار اسرائیل در مجاورت این کشور، با جمهوری آذربایجان که آن نیز از طرفداران اسرائیل است، دست در دست هم داده و به همراه عناصر حمایت شده از سوی عربستان و امارات متحده در بلوچستان و خوزستان، باعث محاصره کامل این کشور شوند.

با این حال دولت ایران نباید از این موضوع هراس داشته باشد. به ویژه نباید منافع خود را به منافع عراق و علی الخصوص ترکیه ببیند. احتمال می رود ترکیه در نهایت به نحوی با استقلال کردستان کنار بیاید. دولت های غربی به کردستان پیشنهاد خواهند کرد با ترکیه به توافق رسیده و در امور کردهای این کشور دخالت نکند. عراق نیز به احتمال زیاد این دولت جدید را به  استقلال خواهد شناخت.

با این حال ایران داستان دیگری دارد. اگر برخی گزارش ها و بیانیه های مقامات اسرائیلی و حتی برخی سیاستمداران آمریکایی درست باشد، مسائل به وجود آمده در کردستان عراق بر ایران تاثیر خواهد داشت.

ایران جمعیت کرد قابل توجهی دارد. ایران نسبت به همه کشورهای منطقه دارای نزدیک ترین روابط قومی، فرهنگی، تاریخی و زبانی با کردهاست. بدین ترتیب، هر دولت کردی که به وجود بیاید، در نهایت به سوی ایران گرایش پیدا خواهد کرد. دیدگاه بارزانی نسبت به ایران نگرش تمام کردها را نشان نمی دهد.

به عنوان مثال، جلال طالبانی، رئیس جمهور پیشین کردستان و حامیانش که از منتقدین سیاست های بارزانی به شمار می آیند و نسبت به انگیزه های اصلی وی در به دست آوردن استقلال بدگمان هستند، دیدگاهی کم تر خصمانه نسبت به ایران دارند. با این حال، اگر ایران بر موضع افراطی کنونی خود پافشاری کند، این امر می تواند تغییر کند.

ایران باید درک کند که اربیل می تواند در استان کردستان ایران مشکلات فراوانی به وجود آورد. اگر چنین اتفاقی بیفتد، بغداد و آنکارا به کمک ایران نخواهند آمد. دیده شده است که هم ترکیه و هم دولت بغداد تمایل دارند از ایران در راستای اهداف خود استفاده کنند و سپس در موقع لازم ایران را تنها بگذارند. اگرچه ایران عراق را از دست داعش و دیگر شورشیان نجات داده است، اما حیدر العبادی، نخست وزیر عراق هر کاری می کند تا نشان دهد که تحت فرمان ایران نیست.

به طور خلاصه تهران باید به جای موضع کنونی به عنوان یک واسطه بی طرف و یک دوست در مقابل کردها ظاهر شود و در عین حال نظر خود را بیان و عنوان کند که منافع کردها با یکپارچکی عراق بهتر تامین خواهد شد.

منبع : لوبلاگ / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایران/33

انتشار اولیه: شنبه 15 مهر 1396 / انتشار مجدد: شنبه 29 مهر 1396