خصومت میان ایران و افغانستان به ضرر منطقه و دنیا است

فاطمه امان

دیپلماسی ایرانی: پیوندها میان ایران و افغانستان عمیقا ریشه در زبان، فرهنگ و تاریخ این دو کشور دارد، بر خلاف کشورهای منطقه، ایران و افغانستان هیچ مشاجره ای بر سر قلمرو ندارند و درگیر جنگ با یکدیگر نبوده اند. هر چند هر دو کشور بر سر آب های مرزی روخانه هیرمند مناقشه دارند. این مناقشه به قرن نوزدهم باز می گردد، زمانی که افغانستان تحت الحمایه بریتانیا بود و مرز ایران و افغانستان در امتداد رودخانه هیرمند تعیین شده بود.

با وجود تمام فراز و نشیب ها اما دو کشور توانسته اند روابط نزدیک خود را حفظ کنند. به دلیل بارش مناسب باران این منافشه برای سال ها مساله قابل ملاحظه ای نبود. هر چند در سال هایی که باران کم بود این نزاع دوباره مطرح می شود، به ویژه اینک که خشکسالی بزرگی منطقه را تحت الشعاع قرار داده است. هر دو طرف یکدیگر را متهم می کنند که بیش از سهم شان که طبق قرارداد 1973 تعیین شده آب برداشت می کنند. به گفته کارشناسان به نظر می رسد هر دو طرف مبالغه می کنند، چرا که از زمانی که شوروی سیستمی که دولت ایالات متحده در دهه 1970 ایجاد کرده بود ویران کرد هیچ ابزار دقیقی برای میزان بهره برداری از هیرمند وجود نداشته است.

متاسفانه این مناقشه در حال ورود به فاز تازه ای است چرا که مساله تقسیم آب به شدت به مساله ای سیاسی در هر دو کشور تبدیل شده است. سخنرانی پرزیدنت حسن روحانی، 3 جولای در کنفرانس "نبرد با طوفان شن و خاک" بلوایی در افغانستان به پا کرد. روحانی هشدار داد ساختن "سد بدون بررسی جنبه های زیست محیط به منطقه آسیب وارد می کند" و خواستار همکاری منطقه ای و بین المللی برای حفظ محیط زیست شد. او همچنین گفت که نهادهای منطقه ای و بین المللی "نباید به صدمات زیست محیطی در ایران و عراق که علت اش سدسازی توسط کشورهای همسایه است بی تفاوت باشند."

با توجه به حساسیت موضوع، احتمالا بهتر بود که روحانی در انتخاب کلمات محتاط تر می بود. هر چند کاملا از حرف های او سوءتعبیر شد، به این معنا که اظهارات روحانی تهدید به تلافی جویی در صورت ساخت سدهای بیشتر در افغانستان است. مقامات افغانستان و اعضای پارلمان به شدت به سخنرانی روحانی تاختند و طوفانی در شبکه های اجتماعی به پا شد. در برخی شهرهای افغانستان هم تظاهرات به پا شد. هیچ کس هم به حرف های محمدرضا بهرامی، سفیر ایران در افغانستان که تلاش کرد این سوء تفاهم را برطرف کند گوش نداد.

ایران مدت هاست خواستار خروج نیروهای نظامی ایالات متحده از افغانستان است و تاکید دارد که حضور ایالات متحده باعث عدم امنیت است. این مواضع پیش از ظهور داعش بود. اینک هم ایران و هم روسیه نگران هستند که کاهش نیروهای ایالات متحده باعث خلاء امنیتی شود و داعش از آن بهره ببرد. در نتیجه روسیه و ایران ارتباطات خود را با طالبان به عنوان تنها قدرتی که می تواند داعش را شکست دهد افزایش داده اند. این اصلا به این معنی نیست که ایران و روسیه می خواهند طالبان به قدرت بازگردد.

ایران در منظقه ای که تحت تسلط مسلمانان سنی است مرزهای نفوذ پذیری با افغانستان و پاکستان دارد. تهران به طور سنتی به سنی ها اعتماد ندارد، به ویژه به رهبران مذهبی آنها، و نگران گرایش های جدایی طلبانه در این منطقه است. در نتیجه ایران به شدت از ناتوانی آشکار دولت افغانستان و بی علاقگی ایالات متحده برای نبرد با ظهور احتمالی تروریست های داعش در ورودی ایران ناراحت است. داعش با حملات بی رحمانه خود و هدف قرار دادن اقلیت های مذهبی و کارمندان دولتی در افغانستان در حال تبدیل به تهدیدی است که افغانستان را به عراق و سوریه ای دیگر بدل کند.

ایران و افغانستان به دوره ای بسیار حساس و دشوار در تاریخ خود پا می گذارند، و هر دو بیش از هر زمانی به دوست نیاز دارند. بی ثباتی در افغانستان بر ایران اثر می گذارد و چالش های امنیتی ایران، افغانستان را تحت تاثیر قرار می دهد. مساله آب و چالش های زیست محیطی می بایست به صورت جمعی حل و فصل شود. هر دو کشور همچون قدیم می بایست مذاکرات را گسترش دهند تا برای اختلاف نظرها و منازعات خود چاره جویی کنند. پروژه های اقتصادی مانند توسعه چابهار که هر دو کشور را درگیر می کند می تواند امنیت را در منطقه برقرار کند. خصومت میان این دو کشور فقط مساله ای محلی نیست بلکه تهدیدی برای امنیت منطقه ای و جهانی است.

منبع : لوبلاگ / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33