عواقب ده‌گانه حمله نظامی به سوریه

نویسنده: سیدحسین موسویان، پژوهشگر ارشد دانشگاه پرینستون

دیپلماسی ایرانی: یک هفته بعد از حمله موشکی ترامپ به سوریه، مایه تعجب نیست که حمله مذکور موجب افزایش تنش ها در بحران سوریه و جسورتر کردن نیروهای هرج و مرج طلب در این کشور شده است. اما هنوز باید منتظر عواقب بیشتر این اقدام ماند. تا اینجای کار، همه شواهد و قرائن حاکی از شانس بیشتر بی ثباتی و شانس کمتر دیپلماسی است، ضمن اینکه احتمال بروز یک جنگ فراگیر درخاورمیانه هم بیشتر شده است.

حمله به پایگاه نظامی در سوریه در مقطعی رخ داد که واشینگتن تحت فشار شدید متحدین منطفه ای خود برای مقابله با نفوذ ایران قرارگرفته، کنگره و سازمان امنیت داخلی آمریکا (اف.بی.آی) درحال رسیدگی به روابط احتمالی پشت پرده ترامپ و روسیه بودند، ایران به انتخابات ریاست جمهوری نزدیکتر می شد و دولت و معارضین سوریه برای اولین بار وارد مذاکرات مستقیم جهت یافتن راه حل سیاسی شده بودند.

حمله نظامی آمریکا دینامیک را به سمت تقابل بیشتر سوق داد. حمله ترامپ به سوریه می تواند منادی ۱۰ پیامد زیر باشد که همه این عواقب در یک مجموعه، می تواند شرایطی غامض تر از حمله آمریکا به عراق را پدید آورد.

1- تخریب امیدها به بهبود روابط آمریکا با روسیه و افزایش ریسک امنیت بین الملل

با روی کارآمدن ترامپ، امیدی برای بهبود روابط آمریکا و روسیه بوجود آمد که در صورت تحقق، می توانست عامل تعیین کننده ای در مدیریت بحران های منطقه همچون سوریه، افغانستان، یمن ومبارزه با تروریسم  باشد. تردیدی نیست که در سال های اخیر بحران های جاری خاورمیانه بخاطر تقابل دو قدرت بزرگ تشدید شده است. فشارهای داخلی به ترامپ در مورد وابستگی به روسیه، مانعی برای پیشرفت در روابط دو کشور شده است و یکی از عوامل حمله نظامی ترامپ به سوریه هم رفع این اتهام بود. فرزند ترامپ تصریح کرد که حمله به سوریه اگر هیچ خاصیتی نداشت، اثبات کرد که ما وابستگی به روسیه نداریم. باید منتظر نتایج گفتگوهای تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا در روسیه ماند. پوتین اظهار نمود که بی اعتمادی بین دوقدرت افزایش یافته و تیلرسون هم تصریح کرده که روابط به پایین ترین حد تنزل یافته است.  به هرصورت مطمئنا تکرار حمله به سوریه، شانس همکاری مسکو-واشینگتن را منتفی و اوضاع خاورمیانه را وخیم تر خواهد کرد.

2- زمینه چینی برای مداخلات خطرناک آمریکا با متهم کردن اسد

درسال 2013، پس از استفاده از سلاح شیمیایی درسوریه، فضای مشابه در آمریکا بوجود آمد و متحدین عرب آمریکا بویژه عربستان سعودی، فشار به اوباما آوردند که برای ساقط کردن اسد به سوریه حمله کند. اما اوباما تحت فشار قرار نگرفت تا اینکه جیمزکلاپر، مدیر سازمان اطلاعات ملی آمریکا و گزارش سازمان ملل، مقصر بودن دولت اسد را مورد تردید قرار دادند. این بار هم نه تنها روسیه و ایران، بلکه اسکات ریتر آمریکایی، افشاکننده عدم وجود تسلیحات کشتار جمعی درعراق نیز مقصر بودن اسد را مورد تردید قرار داده اند. اما در حادثه اخیر، ترامپ بلافاصله اسد را متهم و بلادرنگ به تاسیسات نظامی دولت سوریه حمله کرد. این رفتار ریسک تکرار جنایات مشابه را افزایش می دهد زیرا در صورت مقصر نبودن اسد، ترامپ پیامی به تروریست ها و کشورهای حامی آنها داد که با تکرار جنایت مشابه، می توانند آمریکا را برای تکرار حملات نظامی به سوریه به استخدام درآورند. پوتین نیز در همین مورد هشدار داده است. در چنین وضعیتی، آمریکا جنگ جدیدی به نمایندگی نیروهای شروری به راه خواهد انداخت که قادرند عملیات شرورانه ای با هزینه دیگران به راه بیاندازند.

3-فقدان مشروعیت حملات نظامی در غیاب هیئت مستقل حقیقت یاب

وزیر خارجه ایران در تماس های تلفنی با وزرای خارجه روسیه، عمان، الجزایر و موگرینی مسئول سیاست خارجی اروپا، خواستار تشکیل کمیته بین المللی حقیقت یاب برای تشخیص عامل جنایت و مجازات آن شده است. اکنون تهران بدنبال تشکیل کمیته حقیقت یاب است تا پشت پرده جنایت سلاح های شیمیایی در سوریه را برای جهانیان روشن نموده، اثبات کند که اقدام آمریکا، تجاوز غیرقانونی به یک کشور عضو سازمان ملل بوده و واشینگتن را در مقام پاسخگویی قراردهد. مسکو قبلا اقدام آمریکا را تجاوز خوانده، خواستار رسیدگی کامل توسط سازمان خلع شیمیایی شده و لذا در این مسیر با تهران متحد است. مخالفت آمریکا با تشکیل کمیته حقیقت یاب، اثبات ادعای تهران - مسکو تلقی و معلوم خواهد شد که دست واشینگتن از اسناد معتبر یرای اثبات مقصر بودن اسد، خالی است و حمله نظامی مشروعیت نداشته است.

4-ناکامی تلاش  برای احیاء سیاست یکجانبه گرایی آمریکا

یکجانبه گرایی آمریکا در حمله نظامی به افغانستان و عراق و نیز ناتو به لیبی، موجب هدر رفتن تریلیون ها دلار ثروت آمریکا، از دست رفتن جان هزاران آمریکایی و کشته و آواره شدن میلیون ها شهروند بیگناه در منطقه و مهمترین عامل بی ثباتی های اخیر منطقه و رشد تروریسم لجام گسیخته شد. این واقعیتی بود که ترامپ در دوران انتخاباتی و اخیرا تیلرسون وزیر خارجه آمریکا هم بیان کرد. اوباما نیز بدان واقف بود و لذا سعی کرد سیاست یکجانبه گرایی آمریکا را به چندجانبه گرایی سوق دهد که نمونه موفق آن حل بحران هسته ای ایران از طریق دیپلماسی چندجانبه گرایی بود. حمله نظامی اخیر ترامپ، اقدامی به سمت بازگشت به روند یکجانبه گرایی آمریکاست که موجب تکرار عواقب وحشتناک گذشته برای آمریکا و منطقه و جامعه جهانی خواهد بود.

5-گسترش هرج و مرج با تعقیب سیاست تغییر رژیم

بعد از جنگ جهانی دوم، آمریکا سیاست تغییر رژیم را در بسیاری از کشورها دنبال و عملیاتی کرد. اساسی ترین اختلاف ایران با آمریکا هم در مورد تعقیب همین سیاست درایران است. سیاست تغییر رژیم آمریکا در کشورهایی همچون عراق و لیبی هم نتایج شومی برای آمریکا و جهان بجا گذاشت. اوباما اولین رییس جمهور امریکا بود که رسما اعلام کرد سیاست تغییر رژیم در ایران را دنبال نمی کند و پشیمانی خود در مورد لیبی را نیز بروز داد. ترامپ  هم اولین رییس جمهور امریکا بود که سیاست گذشته واشینگتن درمورد تغییر رژیم را تقبیح و قول داد که این سیاست را کنار خواهد گذاشت. اما ترامپ در صد روز اول ریاست جمهوری با حمله نظامی به سوریه، تردیدها در مورد بازگشت آمریکا به سیاست سنتی تغییر رژیم ها را زنده کرد. سیاست تغییر رژیم آمریکا در تمام موارد نتیجه ای بجز بی ثباتی نداشته است. استمرار این سیاست توسط آمریکا به معنی گسترش بی ثباتی در منطقه و جهان خواهد بود.

6-نتیجه معکوس در صورت قراردادن روسیه در شرایط سخت

آمریکا در منطقه دارای متحدین و پایگاه های نظامی متعدد است اما روسیه یک پایگاه نظامی در سوریه دارد که متحد اصلی مسکو می باشد. سقوط اسد، اعتبار جهانی و منطقه ای روسیه را بطور کل خدشه دار خواهد کرد بویژه در شرایطی که مسکو بدنبال تقویت نفوذ منطقه ای است. اتهامات واشینگتن در مورد تلاش مسکو برای از بین بردن آثار حملات شیمیایی نیز برای پوتین توهین آمیز است. استمرار حملات نظامی آمریکا بویژه اگر نیرو یا تجهیزات روسی مورد اصابت قرار گیرد، واکنش سیستم های دفاعی موشکی روسیه را اجتناب ناپذیر خواهد کرد درغیراینصورت موجب بی اعتباری توان سیاسی و صنایع تسلیحاتی روسیه خواهد شد. در حقیقت ترامپ، با حمله نظامی به سوریه، مسکو و واشینگتن را در شرایطی قرار داده که قدرت تصمیم گیری برای هر دو طرف دشوارتر شده و احتمال افزایش تنش با ظرفیت عواقب هولناک بیشتر شده است.

7-گسترش سلاحهای کشتار جمعی با سیاست های دوگانه آمریکا

 برخورد سیاسی، دوگانه و گزینش واشینگتن با تسلیحات کشتار جمعی نیز عواقب منفی گسترده ای داشته و خواهد داشت. در دوران تجاوز عراق به ایران، آمریکا و اروپا مواد و تکنولوژی بکارگیری تسلیحات شیمیایی را دراختیار صدام گذاشتند و تا آخرجنگ به او اجازه استفاده دادند. این فاجعه موجب کشته و مجروح شدن بیش از 100 هزار شهروند و کودک  ایرانی و هزارن شهروند عراقی شد. تنها درحلبچه عراق 5000 شهروند عراقی شامل صدها کودک کشته شدند. این سابقه بر ادعای جدید آمریکا در مورد استفاده از سلاحهای شیمیایی، سایه می افکند. حمله نظامی آمریکا به سوریه  به بهانه کشته شدن 70 شهروند سوری به سوریه، نشان از رفتار دوگانه آمریکاست. برخورد ابزاری آمریکا با موضوع سلاح شیمیایی با هدف دستیابی  به اهداف سیاسی خود، نه تنها امیدها به عاری سازی جهان از سلاح کشتار جمعی را برباد می دهد بلکه موجب گسترش بکارگیری سلاح های کشتار جمعی می گردد.

8- برخورد گزینشی آمریکا موجب گسترش قربانی شدن شهروندان بیگناه

چند روز قبل از حادثه سلاح شیمیایی درسوریه، 200 شهروند عراقی در موصل براثر حمله هواپیماهای آمریکایی کشته شدند، داعش نیز 33 شهروند سوری دریک نقطه و 12 شهروند درنقطه ای دیگر را سر برید. طبق گزارش موسسه ایروار، بیش از 1000 شهروند عراقی و سوری در ماه مارس 2017 قربانی حملات هوایی آمریکا شدند. واشینگتن هیچ اقدام عملی جدی در مقابل این فجایع انسانی بخرج نداد اما همزمان برای کشته شده 70 شهروند سوری دست به عملیات نظامی زد. این برخورد دوگانه نشان می دهد که واشینگتن از کشته شدن شهروندان بیگناه بطور گزینشی وبرای پیشبد اهداف سیاسی استفاده می کند. استمرار این روند موجب افزایش شهروندان قربانی در منطقه و جهان خواهد شد.

9- خشم تهران از اقدامات تقابلی ترامپ بر اثر فشار اعراب

امروزه در واشینگتن همه فهمیده اند که کشورهای عرب خلیج فارس، دولت ترامپ را برای مقابله با به اصطلاح نفوذ ایران، تحت فشار قرار داده و به او می گویند که اگر سر مار را نمی توانی بزنی، دمش را بچین. تلفن ترامپ با پادشاه سعودی بعد از حمله به سوریه هم در همین چهارچوب است. ایده "جنگ از آمریکا و پول از اعراب" نه تنها بحران های منطقه را افزایش بلکه جان آمریکاییها در سراسر جهان را به خطر خواهد انداخت. ضمن اینکه ایران نیز ساکت نخواهد نشست و ظرفیت های منطقه ای خود ازجمله در عراق و سوریه را علیه آمریکا بکار خواهد گرفت تا هزینه دشمنی آمریکا با ایران بالا رود.

10- نقض منشور سازمان ملل توسط آمریکا زمینه ساز عبور دیگران از خط صلح

طبق منشور سازمان ملل، شورای امنیت تنها ارگان مسئول یرای تشخیص موارد تهدید صلح و امنیت جهانی و تعیین مجازات است. تصمیمات یکجانبه آمریکا، نقض آشکار منشور سازمان ملل و موجب بی خاصیت و بی اعتبار کردن این سازمان شده که عواقب آن برای صلح و امنیت جهان قابل تصور نیست زیرا هرقدرتی به خود اجازه خواهد داد که یکجانبه تصمیم و عمل کند. ضمن اینکه بسیاری در آمریکا معتقدند اقدام ترامپ نقض قانون اساسی آمریکا هم بود.

با حمله نظامی به پایگاه نظامی در سوریه، ترامپ آمریکا را در مسیر خطرناکی قرار داده است. آمریکا در پرتگاه یک جنگ جدیدی قرار گرفته که عواقب آن بدتر از باتلاق عراق خواهد بود ضمن اینکه رنج مردم سوریه را افزایش خواهد داد. واقعیت این است که بحران سوریه راه حل نظامی ندارد و فقط از طریق سیاسی قابل حل است. ترامپ متاسفانه، بجای دیپلماسی، خط نظامی را تقویت می کند.

منبع: هافینگتون پست

انتشار اولیه: جمعه 25 فروردین 1396 / انتشار مجدد: چهارشنبه 6 اردیبهشت 1396