سیر تحول تحریم‌های امریکا علیه ایران

نویسنده: محمود بابائی کارشناس اقتصاد بین الملل

پیش بینی می شود که امریکا در دوران ترامپ سیاستهای خصمانه تری نسبت به جمهوری اسلامی ایران اتخاذ نماید. جزییات این سیاستها هنوز مشخص نیست. از اظهارات مقامات امریکایی، استنباط می شود که ترامپ سیاست دو سویه ای در پیش گیرد. از یک سو بر اجرای سختگیرانه ( بهانه گیر) بر برجام متمرکز شده و از سوی دیگر تحریم های غیرهسته ای را افزایش خواهد داد. وی در این مسیر به قوانین موجود بسنده نکرده و قوانین جدیدی به تصویب خواهد رساند. پیش نویس طرح 808 که در کنگره امریکا در دست بررسی است، می تواند تا حدودی موید این نکته بوده و ویژگی های تحریم های جدید را مشخص نماید. نگاهی گذرا به تاریخ تحریم ها نیز ما را در درک سیر تحول تحریم ها، یاری خواهد نمود. بدین ترتیب می توان تصویری نسبتا شفاف از آنچه تاکنون رخ داده و آنچه که احتمالا رخ خواهد داد، ارایه نمود. این تصویر یا بهتر بگوییم تکامل، به شرح زیر است:

1- موج اول تحریم ها که پس از تسخیر لانه جاسوس در سال آغاز شد . در سال 1979، کارتر در دستور اجرایی شماره 12170، حالت اضطراری اعلام نمود و با بلوکه کردن 12 میلیارد دلار از داراییهای ایران، واردات نفت از کشورمان را ممنوع نمود. ریگان در سال 1984 با تمدید تحریم واردات نفت ، ایران را بدلیل کشته شدن 241 تفنگدار امریکایی در لبنان، کشور حامی تروریسم اعلام نمود. این تحریم ها عمدتا به مرزهای امریکا محدود بود.

2-  با ادامه تنشهای موجود هر روز به دامنه تحریم ها اضافه شد و با آغازمساله هسته ای، تحریم های امریکا، ابعاد جدیدی یافت. تحریم ها در سال 1996 وارد فاز فرامرزی شد. امریکا در این سال با تصویب قانون تحریم ایران و لیبی برای سرمایه گذاری در بخش انرژی این دو کشور سقف تعیین نمود. اروپا بدلیل فرامرزی  بودن با آن به مخالفت برخاست. نهایتا علیرغم تمامی مخالفتهای اولیه، امریکا توانست با تشکیل ائتلافهای چندجانبه،  همراهی کشورهای بسیاری را با تحریم های فرامرزی بدست آورد.

3- سال 2006 تحریم های امریکا وارد فاز مالی و بانکی شد. در این سال با ارجاع ایران به شورای امنیت از سوی آژانس انرژی اتمی، امریکا با طرح واژه ریسک بنیادین core risk بانک های دنیا را برای معامله نکردن با ایران تحت فشار قرار داد. امریکا در سال  2008 با حذف چرخه دلار، عملاً ایران را از بازار مالی امریکا حذف نموده و معاملات دلاری برای ایران ممنوع شد. با توجه به اینکه قیمت دو کالای مهم در جهان یعنی نفت و طلا صرفاً در بازارهای بین المللی به دلار معامله شده و حتماً باید از طریق نظام مالی امریکا تسویه گردد، این تحریم مشکلاتی را برای کشور ایجاد نمود. در سال 2011 هم بانک مرکزی ایران تحت بخش 311 قانون پاتریوت،  بزرگ ترین منبع نگرانی پول شویی اعلام شد. واشنگتن  متعاقباً با وضع جریمه های سنگین علیه بانک های متخلف با ایجاد رعب، از همکاری بانک های  جهان با ایران ممانعت به عمل آورد. از سال 2010 تا 2012، قوانین متعدد تصویب و فرامین اجرایی صادرشده از سوی رئیس جمهور، دایره تحریم های ثانویه را شدیداً گسترش داد. قانون جامع تحریم ها، مسئولیت پذیری و محرومیت ایران مصوب 2010 نیز توصیه های اف ای تی اف در خصوص ایران را به صورت قانون امریکا درآورده و از کشورها خواست که بخش مالی خود را از ریسک پول شویی و تأمین مالی تروریسم که از ایران نشات می گیرد، محافظت کنند. قانون تحریم ایران موسوم به ISA که در دسامبر 2016 به مدت ده سال تمدید شد، هدف اصلی خود را  محروم کردن ایران از منابع مالی برای حمایت از تروریسم و نیز جلوگیری از برنامه های هسته ای، شیمیایی، بیولوژیک و موشکی، اعلام نمود. تحریم ها وقتی پایان می پذیرد که رئیس جمهور تائید کند که ایران برنامه های هسته ای و موشکی و تولید سلاح های شیمیایی و بیولوژیک خود را متوقف نموده است. ایران از فهرست کشورهای حامی تروریسم حذف شده و دیگر تهدیدی برای منافع امریکا و متحدانش به حساب نمی آید. هرچند تحریم های هسته ای به دلیل برجام نمی توانند اعمال شوند ولی راه برای اعمال تحریم های غیرهسته ای بسته نیست.

4- احتمالاً ترامپ موج جدید تحریم های امریکا را قالبی جدید که هیچ سابقه ای در روابط بین الملل ندارد آغاز خواهد کرد. نگاهی به طرح  H.R 808   تحت عنوان تحریم های غیرهسته ای ایران که در اول فوریه سال جاری به کنگره ارائه شده و تحت بررسی است، نشانگر ابعاد این موج جدید احتمالی تحریم های امریکا است. ویژگی های احتمالی این تحریم ها به شرح زیر است:

الف: از ماهیت مالی و بانکی برخوردار است.

ب: نقض کنندگان تحریم از بازار مالی امریکا و یا معاملات دلاری محروم خواهند شد.

پ: برای سپاه، نقش محوری در اقتصاد قائل شده است.

ت: تاکنون، سهم 50 درصد، معیار مالکیت و یا کنترل موسسه مالی یا اقتصادی توسط سپاه بود. در صورت تصویب طرح، این سهم به 25 درصد کاهش خواهد یافت.

ث: استفاده از ابزار جنگ روانی علیه شرکت های جهان مانند تهیه< فهرست نظارت> از شرکت هایی که سپاه در آن سهمی کمتر از 25 درصد دارد و یا ورود حسابرس کل امریکا در فرآیند تحریم های غیرهسته ای، اقدام جدیدی است که در راستای ایجاد جنگ روانی علیه اقتصاد ایران ، اتخاذشده است.

ج: حوزه اقدام دولت امریکا، عمدتاً، نهادها و مؤسسات مالی و اقتصادی جهان را دربرمی گیرد. به نظر می رسد که نقش برجسته ای برای دولت های جهان تعریف نشده است. اما این فقط یک برداشت از متن پیش نویس است. درصحنه عمل چه اتفاق خواهد افتاد و دولت های اروپایی ، آسیایی و...چه واکنشی خواهند داشت را آینده نشان خواهد داد.

ارزیابی :

 علیرغم جنگ تبلیغاتی و روانی امریکا، فشارهای تحریم غیرهسته ای به دلیل برجام و تحریم های رفع شده ، نمی تواند از میزانی فراتر رود. اگر تحریم های غیرهسته ای به اندازه ای تشدید شود که گشایش های حاصله از برجام ، معنی و مفهوم خود را از دست دهد، ایران ، صرفاً به ناظر بودن، بسنده نخواهد کرد.

- ایران امروز از هر زمان دیگر قوی تر، منسجم تر و با ظرفیت های گسترده تر است. ایران سرافراز با تکیه بر ظرفیت ها و توان داخلی، می داند که چگونه از این گذر، عبور  کند.