بازی «کرملین» در چالش «کاخ سفید» و «پاستور»

دیدبان روسیه: در کشور ما عموما یک دو قطبی میان روسیه و آمریکا وجود دارد، از این رو پس از صحبت های تند ترامپ علیه برجام در نهایت نپذیرفتن ایرانیان در خاک ایالات متحده، گمانه زنی های فراوانی درخصوص نقش کرملین در روابط پاستور و کاخ سفید صورت گرفت. گرچه پیشتر نیز در دوران اوباما در رابطه با نقش روسیه توجه وجود داشت، اما از آنجا که بسیاری از تحلیلگران معتقد به نزدیکی فکری پوتین و ترامپ هستند، این بار توجه به جایگاه روسیه جدی تر شده است.

در این میان همچون گذشته نگاه سیاه و سفیدی نسبت به روس ها وجود دارد؛ عده ای نگاه سفیدی دارند و بر این باور هستند که پوتین چنان بر ترامپ نفوذ دارد که می تواند تهدیدات آمریکا علیه ایران را مهار کند و عده ای دیگر همچنان با بدبینی روس ها را به دلالانی در نظام بین الملل توصیف می کنند و معتقد هستند آنها همواره به دنبال این هستند که با کارت ایران بازی کرده و منافع خود را پیش ببرند. حال این سوال مطرح می شود که به راستی کرملین چه جایگاهی در رابطه میان پاستور و کاخ سفید دارد؟ در وهله اول باید توجه داشت که به نظر نمی رسد جمهوری اسلامی ایران از یک سو و ایالات متحده آمریکا از سوی دیگر تمامی تخم مرغ های خود در رابطه با یکدیگر را در سبد روسیه چیده و این جایگاه را به مسکو تنفیذ کرده باشند؛ از این رو نباید به طور مطلق بر نقش روس ها تاکید کرد.


► روسیه و ایران؛ اتحادی اساسی در خاورمیانه

باشدت گرفتن بحران سوریه، همکاری های ایران و روسیه در این منطقه شدت گرفت تا آنجا که اخیرا روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال طی یادداشتی ایران را یکی از مهم ترین متحدان روسیه در خاورمیانه دانسته است. این موضوع از دو وجه قابل تامل است: نخست آن که روابط تهران - مسکو در مرحله ای قرار دارد که دو کشور در موضوع یا موضوعاتی با یکدیگر منافع مشترک حیاتی و اساسی دارند و از این رو فاصله گرفتن آنها از یکدیگر به معنای فاصله گرفتن آنها از منافعشان است که امری غیر عقلانی به شمار می آید؛ البته در صورتی که این منافع کوتاه مدت یا به عبارتی تاکتیکی نباشد.

اما از سوی دیگر باید توجه داشت که روسیه و ایران دو کشور مستقل هستند و یقینا در راستای منافع ملی خود گام برمی دارند. به این معنا که می توانند در موضوعاتی با یکدیگر همکاری داشته باشند و در موضوعاتی نیز خود را وارد ماجرا نکنند؛ همانند ایران که در ماجرای الحاق کریمه هیچ اظهارنظری در مجامع بین المللی انجام نداد یا روس ها که در خصوص ممانعت از ورود شهروندان هفت کشور مسلمان از جمله ایران به آمریکا این موضوع را بی ارتباط با خود دانستند.


► روسیه و آمریکای ترامپ

ترامپ به دنبال توسعه روابط با روسیه است و کرملین نیز از این موضوع استقبال کرده است و به نظر می رسد پس از آتشی که هیلاری کلینتون در سال 2012 در روابط مسکو ـ واشنگتن به راه انداخت، اکنون دو کشور به دنبال همگرایی برای دستیابی به منافع مشترک خود هستند. در این میان نزدیکی تفکر و نوع نگاه روسای جمهور دو کشور حداقل در بعد روانی نیز منجر به بهبود روابط و گفتمان هایی میان کاخ سفید و کرملین شده است. از همین رو «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه روسیه خواستار راه اندازی کانال های ارتباط مستقیم میان دو کشور به عنوان نخستین گام برای بازسازی روابط دو جانبه شد. در این مدت کوتاه از آغاز ریاست جمهوری جدید آمریکا، گفت وگوها درخصوص مسائل امنیت سایبری آغاز شد و مسکو آمادگی خود را برای ایجاد ساختار جدید شراکت در جنگ با ترور اعلام کرد.

نزدیکی در روابط در مصاحبه های مقامات دو کشور نیز بخوبی دیده می شود، به گونه ای که ترامپ در پاسخ خبرنگار فاکس نیوز گفت: «آیا فقط پوتین قاتل است؟ ما هم قاتل های زیادی داریم، یعنی آمریکا خیلی بی گناه است؟». از سوی دیگر لاوروف نیز تیرگی روابط روسیه و آمریکا را نتیجه اقدامات عامدانه اوباما دانست و بر آمادگی کشورش برای روابط با آمریکا براساس احترام متقابل تاکید کرد.


► روسیه به دنبال چیست؟

روسیه نیز در سال های اخیر تا حدودی طعم تلخ تحریم ها را چشید؛ تحریم هایی که اگرچه در قیاس با تحریم های علیه ایران به چشم نمی آید، اما فشارش بر روس ها بیشتر دیده شد؛ شاید به این دلیل که شهروندان آنها به اروپایی ها نزدیک تر هستند. از همین رو روس ها پروژه تنش زدایی با غرب را در راس امور خود قرار داده اند تا نه تنها آرام آرام یخ تحریم ها آب شود، بلکه بتوانند منافع حداکثری خود در منطقه را نیز تحقق بخشند تا شاید این خرس خفته پس از چند دهه از خواب زمستانی برخیزد و بار دیگر بتواند رویای هژمونیک شدن روس ها را تحقق بخشد.

روس ها طی سالیان اخیر نشان دادند که همواره در زمین های گوناگونی بازی می کنند و از این قدرت برخوردار هستند که همزمان هم از دولت سوریه حمایت کنند و هم مخالفان اسد را به کاخ خود راه دهند و به گفت وگو بنشینند؛ یا می توانند همزمان قراردادهای نظامی کلان با ایران و عربستان امضا کنند و به دنبال گسترش همه جانبه روابط با هر دو کشور در یک برهه زمانی باشند. آنها با کارت کشورها قمار نمی کنند، اما بازیگران قهاری در تعاملات بین المللی هستند و از این رو می دانند که برای دستیابی به مطلوب خود باید با کشورها تعامل داشته باشند و در این میان البته تعامل با آمریکای ترامپ جای خود دارد. از سوی دیگر، تحلیل های مطبوعات روسیه نشان می دهد که آنها حس بی اعتمادی نسبت به برخی رفتارها دارند و دلیل آن را گرایشات به غرب عنوان می کنند. البته کرملین به واسطه همکاری های استراتژیک خود با حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در سوریه، بر ضرورت استمرار این رابطه تاکید دارد.

در مجموع به نظر می رسد روس ها در شرایط کنونی بر اهمیت همکاری های خود با حاکمیت ایران واقف هستند و تحقق بخش عظیمی از منافع حیاتی کنونی خود در منطقه را در گرو آن می بینند و از سوی دیگر به همکاری های منطقه ای و فرامنطقه ای با ایالات متحده برای پیشبرد اهداف و منافع کلان خود نیاز دارند. بدون شک روس ها نیز همانند آمریکایی ها منتظر هستند تا ببینند تا چند ماه دیگر چه کسی سکان پاستور را در تهران بر دست خواهد گرفت؛ حسن روحانی یا فردی دیگر؟ اما نکته ای که در این میان وجود دارد این است که همان قدر که مطلوب روس ها فردی اصولگرا است، اما مطلوب غرب، روحانی یا فردی اصلاح طلب است.


► فرجام

آمریکای ترامپ از نزدیکی مسکو و تهران احساس خوبی ندارد و اگر فضایی برای ایجاد واگرایی میان کرملین و پاستور وجود داشته باشد، حتما از آن استقبال خواهد کرد. نکته ای که در پایان باید به آن اشاره کرد این موضوع است که روسیه و آمریکا نیز هر کدام منافع خود را دنبال می کنند؛ از همین رو بود که ترامپ چند روز پیش تاکید کرد برای پوتین احترام قائل است، اما این به آن معنا نیست که الزما با او کنار بیاید. ایران نیز باید تعامل خود را به گونه ای با روسیه ترسیم کند که نه تنها حس بی اعتمادی آنها را تحریک نکند، بلکه زمین بازی را به گونه ای ترسیم کند که منافع روس ها به منافع ما گره بخورد تا به موجب آن بسیاری از نگاه های تاریک و نگرانی ها کم سو شود؛ فراموش نکنیم روس ها علاقه زیادی به کشورهای مقتدر دارند.

نویسنده: احمد وخشیته، دانشجوی دکترای مطالعات روسیه در دانشگاه دوستی ملل مسکو؛

منبع: ویژه نامه جام سیاست روزنامه جام جم