مسکو تنظیم‌کننده روابط تهران - آنکارا در سوریه

نویسنده: صادق ملکی، کار شناس و تحلیلگر ارشد سیاسی
دیپلماسی ایرانی: پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی، پایان روسیه نبود. سرزمین تزار ها کوچک شد، اما همچنان بال هایی به درازیای دو اقیانوس داشت. در شوک ناشی از خلا روسیه، برای مدت زمانی عرصه بین المللی و منطقه ای صحنه سیاست، محل یکه تازی آمریکا گردید. با این وجود روسیه به سرنوشت مرد بیمار اروپا دچار نشده و با ظهور پوتین در روندی آرام به اقتدار گذشته نزدیک شد.
مسکو در برابر حمله آمریکا به عراق منفعل بود اما سرانجام با بحران سوریه، روس ها به خاورمیانه بازگشتند. این بازگشت در کنار تأثیری که بر محاسبات واشگتن گذاشت، بر هر یک از کشورهای خاورمیانه نیز تأثیرات خاص خود را داشته است.
در حال حاضر میدان سوریه بارز ترین نمود تاثیرگذاری حضور روس ها در خاورمیانه است. با ورود روسیه به بحران سوریه در یکسال گذشته، صحنه میدانی نبرد به نفع دمشق و متحدین آن تغییر یافت. در این راستا در اقدامی قابل تعمق که پذیرش آن در داخل ایران و در سطح بین المللی سخت بود، روس ها توانستند مجوز پرواز از نوژه را کسب و مواضع تروریست ها را مورد هدف قرار دهند. اجازه پرواز روس ها از نوژه با توجه به محدویت های قانون اساسی ایران و... به تنهایی رویدادی بسیار مهم بود. همکاری در این سطح اگرچه کوتاه بود اما می توانست نشان از تغییرات راهبردی در سطح منطقه داشته باشد. ترکیه از جمله کشورهایی بود که این تحول را درک کرده در عین عضویت در ناتو، ماه عسل روابط با مسکو را آغاز کرد. شش سال مقاومت دمشق سبب بر باد رفتن رؤیای دوماهه سقوط اسد برای آنکارا گردیده و سرایت ناامنی موجود در سوریه به داخل ترکیه، در کنار جلوگیری از تغییر معادلات منطقه به سود تهران، خود به تنهایی دلیل کافی برای ترمیم روابط آنکارا-مسکو بود.
فتح حلب اگرچه قابل قیاس با الباب نیست، اما مسکو پس از فتح این شهر با کمک به آنکارا در عملیات الباب، سعی در ایجاد موازنه در روابط خود با دو پایتخت و افزایش قدرت مانور خود در سطح منطقه و نظام بین الملل نمود. اگر همراهی میان روسیه و ترکیه به مرزهای رقه برسد، تهران ضربه اساسی دیگری از اعتماد بدون محاسبه خود خواهد خورد.
همواره روابط تهران و آنکارا با مسکو، بخاطر عملکرد تاریخی روس ها در فلات ایران و آناتولی، همراه با بیم و امید بوده است. اما آنچه وضعیت ترکیه با ایران را متفاوت می نماید، نقطه تضمینی به نام ناتو می باشد.
بدیهی است محاسبات ورود مسکو به خاورمیانه نه از جنس محاسبات تهران و نه از جنس محاسبات آنکارا می باشد. ترک ها با آگاهی از این موضوع با فرصت سازی های تاکتیکی سعی دارند به ایران رقیب خود در سوریه ضربات راهبردی وارد نمایند. توجه با اظهارات منفی مقامات آنکارا در دوره آتش بس نسبت به ایران و مقاومت، اثبات این ادعاست. روس ها نیز اگر توجه به منطقه می نمایند این توجه بیشتر با مدنظر قرار دادن محاسبات بین المللی آنان صورت می گیرد. دعوت از آمریکا برای حضور در مذاکرات آستانه با وجود مخالفت تهران تبلور این نگاه است.
از نگاهی مخالفت تهران با حضور واشنگتن در آستانه را نباید ضربه به آمریکا، بلکه آشکار شدن شکاف میان تهران – مسکو ارزیابی نمود. روس ها و شاید برخی در ایران تغییر سیاست ترکیه در خصوص داعش را باور کرده اند، اما حاضر نیستند تغییر رفتار آمریکا در قبال داعش را باور کنند. علت اصلی تغییر رفتار ترکیه در قبال سوریه را مقامات آنکارا تنها گذاشتن این کشور در بحران سوریه توسط آمریکا اعلام کرده و ما با حضور ترکیه در اجلاس موافق و با حضور آمریکا مخالف هستیم. این مخالفت در آغاز دوره ترامپ پیام داشته و می تواند عرصه را برای ما در سوریه تنگ تر کند. این موضع در حالی اتخاذ شده است که برخی اخبار دریافتی حاکی از موافقت ضمنی دمشق با حضور آمریکاست. آمریکا اعلام داشته هیاتی به آستانه اعزام نکرده و سفیر این کشور به عنوان نماینده در اجلاس شرکت خواهد کرد. مسکو بر ضرورت حضور آمریکا به عنوان یک عامل مهم در حل بحران سوریه تأکید نموده است. در اینجا یادآور می گردد در اجلاس آستانه سطح شرکت آمریکا چندان مهم نیست، مهم حضور، رأی و نظر آمریکاست که آن را سفیر این کشور، نمایندگی خواهد کرد.
روس ها در نگاه کلان و راهبردی نه متحد ما و نه متحد ترک هایند. با افزایش و ارتقای نقش مسکو در سوریه، بنظر می رسد روس ها به عامل تنطیم کننده رفتار تهران و آنکارا در قبال بحران سوریه ارتقای جایگاه یافته اند. برای روس ها سوریه یک فرصت برای بازگشت مقتدر به خاورمیانه است. روس ها با همه بازیگران سوریه بازی خود را دارند. نگاه آنان به تهران و آنکارا برخاسته از نگاه تاکتیکیِ گذرایی است که می تواند با توجه به شرایط تغییر نماید. با این وجود باید گفت مجموعه ملاحظات روابط دو جانبه، منطقه ای، بین المللی، ایدئولوژیک و.... در انتخاب ترجیح روس ها میان ایران و ترکیه، به آدرس و مقصد آنکارا نزدیک تر می باشد. اجلاس آستانه نمود بارز این ترجیح است. ما همچنان تنهاییم. این تنهایی فارغ از دلایل تاریخی، ناشی از رویاپردازیی است که ما همچنان گرفتار آنیم.