آتش‌بس سوریه؛ صلح دور و جنگ نزدیک

نویسنده: صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی

دیپلماسی ایرانی: اگر محاسبات جنگ ها، ملاحظات قدرت باشد، باید ملاحظات صلح، محاسبات انسانی باشد. هرچند که چنین نبوده و نیست، با این وجود از آتش بس سوریه که مانع کشته شدن انسان هاست و شاید فرصتی برای رسیدن به صلحی عادلانه باشد، باید استقبال کرد. آتش بس در سوریه می تواند شکننده باشد، زیرا هنوز ذهن ها در خاورمیانه همچنان جنگی است. برای رسیدن به صلح باید دریچه نگاه و ذهنیت ها تغییر نماید. تا ذهن ها روی صلح متمرکز نگردد، آرامشی و صلحی برقرار نخواهد شد.

خاورمیانه این قطعه از جغرافیای جهان با تاریخی مملو از رقابت ها، تاثیرات ماندگاری بر فرهنگ جهانیان داشته است. جغرافیای پیچیده، تنوع قومی و مذهبی و رقابت های داخلی، منطقه ای و جهانی در خاورمیانه، همچنان صلح را در این قطعه از زمین، دور نشان می دهد. بیم آن می رود که خاورمیانه هنوز در آغاز بحران بوده و در فرداهای پیش رو، می تواند بحران های وسیع و جدی تری روی دهد. اگر هوشیاری و تدبیر نباشد، باتلاقی که امروز حاشیه امن برای اسرائیل ایجاد کرده است در آینده می تواند دامنه وسعتر بیابد. بحران سازان و بازیخوردگان آگاه و ناگاه آن، تاکنون توانسته اند در بعد سخت افزاری و نرم افزاری ضربه کاری به خاورمیانه و فرهنگ آن وارد نمایند. صلح در خاورمیانه نزدیک نیست اما برای این دور، باید تلاش های نزدیک داشت. در جنگ همه بازنده اند، لذا باید از پوسته قومی و مذهبی خارج شده به صلح اندیشید.

هرکس آرزوی دارد، اما صلح و آرامش می تواند آرزوی همگانی باشد. اگرچه آرزو صلح در جهان آلوده به سیاست، دور می نماید، اما باید امید داشت و برای آن تلاش کرد. امروز جهان همچنان در رویای صلح است. در طنز تلخ جهان معاصر، از یک سو تلاش می شود بر بیماری ها، گرسنگی و فقر غلبه شود و از سوی دیگر بحران و جنگ ها تحمیل و مدیریت می شوند که قربانی های آن قابل قیاس با قربانی های آسیب های بهداشتی و طبیعی نیست. درد کودکان و زنان آسیب دیده از جنگ، اگر بیشتر از درد ناشی از گرسنگی کودکان و زنان نباشد، کمت راز آن نیست. کماکان از شعار صلح سیاست بازان، جنگ برمی خیزد. هنوز در قرن بیست و یکم، دستیابی و تحقق صلح، یک رویاست. صلح، دور و جنگ نزدیک است.

همان دست های که آلوده جنگ است، باید برای صلح بکار گرفته شود. اگر جنگ هزینه دارد، برای صلح نیز باید هزینه داد. برای رسیدن به صلح، ما باید با یکدیگر و با خویش صادق باشیم. بحران های در ابعاد بحران سوریه، با اراده ای جمعی و با اعمال مدیریت مبتنی بر حل بحران، قابلیت حل شدن خواهند داشت. همانگونه که جنگ ها پیروز ندارند، صلح تحمیل شده نیز بسترساز جنگ دیگری خواهد بود. اگر منطق صلح برد -برد باشد می توان به آن امید بست. برقراری صلح مسئولیت همگانی و حاصل توافقی جمعی است. اگر کشورها با نگاه سلبی فقط منافع خویش را مد نظر قرار دهند، هیچ اقدام سازنده ای در جهان شکل نخواهد گرفت. بی هیچ تردیدی در حال حاضر گسترش دامنه تروریسم جدی ترین خطر جهان است. با محاسبه معادلات قدرت، نمی توان به صلح رسید. اگرچه در عرصه سیاست و نظام بین الملل محاسبات قدرت، مهمترین فاکتور تعیین کننده مواضع کشورهاست اما در خاورمیانه خسته از جنگ و سوریه پر از درد و آلام، کاهش نسبی از محاسبات قدرت و اولویت دادن به محاسبات انسانی می تواند نقطه امید برای رسیدن به صلح باشد. محاسبه صلح اگر بر محور خدمت به بشریت، آرامش، ثبات و توسعه باشد، دست یافتنی و در غیر این صورت پیچیده غیرقابل تحقق خواهد بود. باید بر مبنای نوع دوستی، از روند صلح در سوریه، عراق، یمن و هر نقطه بحرانی دیگر حمایت کرده و گفتگو را تنها راه حل معضلات و بحران های جاری دانست. گفتگو جاده ای دو طرفه و بعضا چند جانبه ای است که نیاز به اجماع دارد. باید هدف و اولویت نخست جهانیان و خصوصا رهبران سیاسی منطقه، تحقق صلح باشد. باید بجای اخبار کشتارها، انفجارات، بمباران ها،کشف گورهای دسته جمعی و اقدامات تروریستی گوش جهانیان و بخصوص مردم خاورمیانه را با اخبار تلاش های صلح آمیز، آشنا کرده و نوازش داد.

خسارت وارده به سوریه، عراق و... غیرقابل محاسبه و جبران است، اما نمی توان در محاسبات دیروز ماند. باید به امروز و فردا اندیشید. دیروز دیگر بازنخواهد گشت. امروز نیز، فرصت و زمان زیادی نداریم. برای فردای بهتر و برقراری صلح، باید تلاش مضاعف و جهانی کرد. فقط باید با زبان و منطق صلح به جهان نگریست. همگان باید صلح را به آغوش بکشند. نباید به جنگی دیگر در ابعاد جهانی فرصت داد. تروریسم تمدن بشریت را با خطر مواجه نموده و باید برای رهایی از آن راه حلی مناسب یافت. باید یاد بگیریم بجای جنگ و بحران، از صلح خاطره بسازیم. ایده صلح در آغاز در ذهن ها شکل می گیرد. باید ذهن رهبران جهان معطوف به صلح باشد. منطقی که جهان را با عینک خود تفسیر و توجیه کند، محصولی جز جنگ نخواهد داشت. برای رسیدن به صلح باید از تعصب، تبعیض، دروغ و افترا دور شد. باید همه را، چون خود دید. همان را برای دیگری خواست، که برای خود می خواهیم. هر اندیشه و ایدئولوژی که خود را برتر ببیند، مروج جنگ است. محاسبات صحنه سیاست و نظام بین الملل برای دستبابی به صلح بجای محاسبات قدرت و خود برتر بینی، باید محاسبات انسانی گردد.

سخن آخر آنکه، خاورمیانه این مرکز ادیان، دچار بحرانی شده است که کم توجهی به آن، خطری جدی برای تمام جهان است. جغرافیای بزرگ دنیای دیروز، امروز به جغرافیا و جزیره ای کوچک تبدیل شده است که مراقبت از آن وظیفه و تعهد همه کشورهاست. ناامنی در خاورمیانه، ناامنی در جهان است. سونامی بحران به شدت در حال گسترش و تخریب است. باید در گام اول، مانعی برای آن ساخت. الان زمان پرداختن به دلایل بحران نیست، زیرا همگان بر آن واقفند. اگرچه اولویت با پیشگیری است، اما ویروس و آفت ترور وارد شده و باید پیش از هر چیزی با آن مبارزه کرد. خشکاندن بستر ترور اهمیت ویژه داشته و کاری دایمی و راهبردیست، اما اگر در برابر خطر آنی و رو به گسترش تروریسم تعلل شود، فرصتی برای پرداختن به مبارزه ریشه ای باقی نمی ماند. مبارزه با تروریسم نیاز به اراده جمعی و همراهی جهانی داشته و دارد. باید با همه توان برای مبارزه با ترور بر روی صلح تمرکز کرد. جهانی کردن خشونت، افراطی گرایی و افتادن در دام انتقام، هدف تروریسم است، نباید اجازه دهیم حتی در بخش کوچکی این هدف تحقق یابد. بکارگیری ادبیات ایجابی، تعامل گرا، نرم و مبتنی بر حکمت و عقلانیت، بجای ادبیات حماسه ای و سلحشورانه، توسط رهبران جهان و بخصوص منطقه، گامی مهم برای رسیدن به صلح خواهد بود. باید زبان رهبران منطقه در بحران ها، بجای نوازش احساسات، به عقل آرامش داده و فقط در مسیر عقلانیت، حکمت و مصلحت، حرکت نماید.