تلاش سعودی‌ ها برای حفاظت از خود در برابر ایران

نویسنده: مایکل دافی

دیپلماسی ایرانی: جنگ یمن کمتر مورد توجه رسانه ها در غرب قرار گرفته است. وقتی هم که رسانه ها به این مساله توجه کرده اند اغلب از زاویه فرقه گرایی و جنگ نیابتی عربستان سعودی علیه ایران بوده است.

اغراق نیست اگر که بگوییم جنگ یمن پدیده پیچیده ای است. در این جنگ بازیگران و متحدانی کج خلق با اولویت ها و جاه طلبی های مخصوص به خودشان حضور دارند. اما تجزیه و تحلیل ها اغلب این جنگ را در حد یک درگیری فرقه گرایانه پایین آورده است که باعث شده در درک این مساله به خطا برویم. اما دلیل اقدامات عربستان سعودی در یمن چیست؟ در ابتدا باید به تمایلات فرقه گرایانه در این درگیری بپردازیم و ببینیم که دقیقا چه نقشی در این مساله دارد.

حوثی ها، حزب الله و ایران

حوثی ها قبیله شیعیان زیدی هستند که در ابتدا ساکن استان شمالی صعده بودند. گرچه گفته می شود که ایران از حوثی ها حمایت می کند اما زیدی ها به لحاظ اعتقادی به اسلام سنی بیشتر از شیعه 12 امامی (که در ایران مذهب غالب است) نزدیک هستند. شیعه زیدی به عنوان مذهبی میانه رو شناخته می شود؛ به طوری که فرقه گرایی آن گونه که در منطقه تعریف شده، هیچ گاه میان جامعه سنی و شیعه یمن وجود ندارد و حضور سنی ها و شیعیان در یک مسجد واحد در این کشور امر غیرمعمولی نیست.  

با این اوصاف، این ادعا که جنبش حوثی ها را افرادی با اعتقادات رادیکال به راه انداخته اند جای بحث دارد. حسین بدرالدین الحوثی، رهبر سابق حوثی ها، در مرکز مذهبی بدر تحصیل کرده بود، جایی که تحت تاثیر شیعه 12 امامی قرار گرفت و بعدها باعث اصلاحاتی در امامت زیدی شد. این که تاثیرات شیعه 12 امامی بر بدرالدین الحوثی تا چه اندازه بر جنبش حوثی ها نیز تاثیر داشته مشخص نیست اما این جنبش برخی شعارها که در ایران رایج است مانند "الله اکبر"، "مرگ بر آمریکا"، "مرگ بر اسراییل"، "اسلام پیروز است" را برای جنبش خود برگزید که عملا نشان دهنده تاثیر گرفتن این جنبش از ایرانیان است. گرچه هنوز هم کارشناسان در این باره با یکدیگر اختلاف نظرهای اساسی دارند.

ایران قطعا از حوثی ها حمایت تسلیحاتی دارد. رسانه های ایران خبر استفاده حوثی ها از موشک ایرانی "زلزال 3" را به طور گسترده پوشش دادند. ماتیو لویت در مصاحبه ای با موسسه واشنگتن گفت که "حزب الله لبنان این تسلیحات ایرانی را در اختیار شورشیان حوثی در یمن قرار داده است. " رهبران حزب الله نیز خود بارها بر ارتباط با حوثی ها تاکید کرده اند.

از آن جا که نیات ایرانیان در جنگ یمن تقریبا روشن است، به نظر می رسد به ادعای تمایلات فرقه گرایانه آنها در مقابل سعودی ها در یمن بیش از اندازه بها داده شده است. بله! مساله این است که سعودی ها نمی خواهند میان نفوذ ایران در مرزهای شمالی عراق و مرزهای جنوبی خود با یمن گرفتار شوند.  

خاندان آل سعود

محرک اصلی اقدامات سعودی ها در یمن "تقلا برای حفاظت از خود" است. عربستان به دنبال حفظ ثبات در داخل مرزهای خود و همچنین کشورهای همسایه است که البته مستقیما به تحرکات ایران در این کشورها ارتباط دارد. با این حال آن طور که تاریخ گواهی می دهد این یک جنگ ایدئولوژیک نیست. درست است که رژیم سعودی شکاف های مذهبی و قومی را دامن می زند اما هدف اصلی این اقدامات تنها "تلاشی برای حفاظت از خود" است. یک تحلیلگر اماراتی با اشاره به حساسیت عربستان به یمن می گوید که "ذهنیت سعودی ها نسبت به یمن از دهه 1930 تاکنون هیچ تغییری نکرده و ریاض همواره بر وحدت یمن تاکید داشته است." چرا که از نظر عربستان هرگونه بی ثباتی در یمن تهدیدی برای خاندان آل سعود است. در سال 1962 این تهدید در هیات ناسیونالیسم عربی تحت نظارت جمال عبدالناصر در مصر خود را نشان داد. در سپتامبر همان سال انقلابیون یمنی محمد البدر حمدالدین، آخرین امام زیدیه را عزل کردند. عبدالناصر که ناسیونالیسم عربی را به تمام منطقه صادر کرده بود از این انقلاب در یمن حمایت می کرد. این ناسیونالیسم عربی تهدیدی جدی برای خاندان آل سعود به شمار می رفت. به همین دلیل در واکنش به این تهدید بود که ارتش عربستان سعودی به همراه اردن از رهبر شیعیان زیدی حمایت کرد.

امروز هم تحولات یمن، آینه ای از آن چه است که در دهه 1960 بر این کشور رفت. همان طور که در گذشته مساعدت دولت های آیزنهاور و کندی با رژیم عبدالناصر، سعودی ها را به شدت نگران کرده بود؛ امروز هم تلاش دولت اوباما برای تنش زدایی با ایران ریاض را سرآسیمه کرده است. در آن زمان وخامت رابطه میان ناصر و اتحاد جماهیر شوروی، دولت آیزنهاور را برآن داشت تا به دنبال یک سازش سیاسی با جنبش ناصری باشد که به حمایت تلویحی از حمله نظامی ناصر به یمن منجر شد. این مساله در نهایت به جنگ نیابتی میان رژیم سعودی و ناصریست ها در یمن انجامید. هدف ریاض از این جنگ جلوگیری از گسترش آرمان های انقلابی ناصر در منطقه بود که به اعتقاد سعودی ها، اساس قدرت آنها را تهدید می کرد و می توانست باعث سرنگونی خاندان آل سعود شود.

جنگ فعلی در یمن ملغمه ی ده ها سال سیاست سعودی ها در تلاش برای حفظ وحدت و نفوذ خود در همسایه جنوبی است. ریاض در حمایت از دولت عبد ربه منصور هادی به جای توجه به اختلافات ایدئولوژیک اولویت های کاملا واقع گرایانه دارد. سعودی ها که در سمت راست خود کودتای نظامی در مصر را داشتند که به سقوط اخوان المسلمین انجامید، در سمت چپ خود به دنبال حفظ دولت هادی هستند که با حزب الاصلاح، وابسته به اخوان السملین، ارتباط نزدیکی دارد. دلایل اقدامات سعودی ها در یمن هرچه باشد برای غیرنظامیانی که زیر بمباران های هوایی هر روزه ائتلاف عربستان زندگی می کنند و بازارها ، مدارس و بیمارستان هایشان هدف قرار می گیرند، کاملا غیرقابل قبول است.

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 30