ترکیه آب را بر عراق،سوریه و ایران بسته است

دجله و فرات را باید شریان های حیاتی خاورمیانه دانست که حیات کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و جنوب غرب ایران را به خود وابسته کرده اند. بیش از 90 درصد آب فرات و بیش از 56 درصد آب دجله از خاک ترکیه تأمین می شود و از سویی نیز نزدیک به 85 درصد از آب شیرین مصرفی کشور عراق و 35 درصد از آب شیرین مصرفی سوریه از این دو رود و سرچشمه های آن تأمین می شود.

به گزارش «تابناک» دو رود دجله و فرات با گذر از خاک ترکیه و کشورهای عراق و سوریه در ادامه و در منطقه اروند  به کارون ایران می پیوندند و ضمن سیراب کردن تالاب هورالعظیم  به خلیج فارس سرازیر می شوند. این موارد به طور دقیق وابستگی بالای حیات کشورهای عراق و سوریه و حتی ایران را به دو رود دجله و فرات نشان می دهد. چرا که به جز موضوع وابستگی اقتصادی و معیشتی عراق و سوریه به این دو رود، محیط زیست منطقه نیز آنچنان که در سال های اخیر اثبات شده است به شدت متأثر از کمیت جریان این آب ها در پهنه خاکی عراق و سوریه است و هر چه از حجم آب آن ها کاسته شود برشدت ریز گردهای منطقه افزوده می شود.

بررسی های بیشتر نشان می دهد، جنوب شرق ترکیه به عنوان یکی از غنی ترین و حاصلخیزترین مناطق جغرافیایی این کشور، علی رغم توانمندی های بالای محیطی تا اواسط دهه 70 میلادی از رشد و توسعه قابل توجهی برخوردار نبود ولی بالا بودن توانمندی های این منطقه در بخش آب و خاک و نیز اشتغال درصد بالای جمعیت آن به کشاورزی سبب شد تا سیاستمداران ترک از همان دوران و در قالب پروژه ای تحت عنوان گاپ به فکر توسعه این منطقه و بهره وری حداکثری از توانمندی های آن بیافتند.

مراحل برنامه ریزی پروژه گاپ از اواسط دهه هفتاد آغاز و از اواخر دهه هشتاد وارد پروسه اجرایی شد. اگرچه روند اجرای این پروژه از همان ابتدا به دلیل فشارهای اعمال شده ازجانب کشورهای منطقه و نهادهای بین المللی که ناشی از نگرانی آن ها نسبت به قرار داشتن سرچشمه های رودهای دجله و فرات در این منطقه بود، با مشکلاتی روبه رو شد اما ترکیه بدون توجه به مخالفت ها این روند توسعه غیرمنطقی را ادامه داد.

در مورد کیفیت و کمیت توانمندی های جنوب شرق ترکیه توضیح اینکه، این منطقه به دلیل وجود رودخانه ­های دجله و فرات، به لحاظ منابع آبی دارای ذخایر بالایی است و 28% کل آب ترکیه در این منطقه است. از طرف دیگر نیز نزدیک به 50% تولید ناخالص داخلی این منطقه حاصل از کشاورزی است و 20% زمینه ای آن قابل آبیاری مقرون به صرفه اقتصادی است.

این توانمندی های محیطی و موقعیت برتر جغرافیایی موجب شد تا ترکیه در 5 دهه گذشته در گامی رو به جلو برای بهره مندی هرچه بیشتر از منابع آبی تلاش کند و در این راستا اقدام به احداث 503 سد کند که از این تعداد 203 سد جزء سدهای بزرگ و 2 سد آتاتورک بر روی رود دجله و ایلیسو بر روی فرات جزء سدهای بسیار بزرگ این کشور هستند.

ترکیه در حالی در دهه های گذشته اقدام به توسعه بی محابای طرح های آبی خود کرد که مروری بر قوانین رودهای بین المللی و مشخصاً مواد 5، 6 و 7 "کنوانسیون حقوق استفاده های غیر کشتیرانی از آبراه های بین المللی سال 1997 سازمان ملل" نشان می دهد، کشورهای بالادست رودهای بین المللی حق احداث و اجرای پروژه های زیربنایی آبی در بالادست رودخانه را به طوری که سبب بروز مشکلات و آسیب های جدی به کشورهای پایین دست شود، ندارند و به بیانی دیگر این رودها تحت حاکمیت داخلی نیستند. با این وجود شواهد نشان می دهد که دولتمردان ترکیه بدون توجه به قوانین بین المللی بر اجرای طرح های توسعه اّبی خود اصرار دارند.

نکته جالب این که فارغ از دولت های عراق و سوریه که درگیر یک جنگ داخلی بی امان هستند و شاید فرصت و توان پیگیری این خطر مهم را از طریق مراجع بین المللی ندارند، دولت های ایرانی نیز در سال های گذشته نسبت به این خطر بی تفاوت بوده اند.

این انفعال موجود در میان کشورهای جنوبی سبب شد تا در سال های اخیر و از زمان به دست گرفتن دولت ترکیه توسط رجب طیب اردوغان، مسئولین ترکیه موضوع پروژه هایی نظیر گاپ و دیگر طرح های توسعه جنوب شرق ترکیه را به صورت جدی پیگیری کنند و جدا از موضوع توسعه اقتصادی و صنعتی منطقه آنچه در رابطه با اقدامات اخیر دولت ترکیه می توان گفت، اینکه این دولت در پی بهره برداری های سیاسی از این اقدامات است.

در همین رابطه دکتر ناصر کرمی استاد دانشگاه برگن نروژ و متخصص مسائل آب و محیط زیست به «تابناک» گفت: آنسوی این اقدامات ترکیه یک هشدارخطرناک بین المللی وجود دارد. این کار اردوغان بی تفاوت با کار هیتلر در ابتدای جنگ جهانی دوم نیست. در آن زمان هیتلر بر این عقیده که آلمان فضای کافی برای حیات ندارد و لذا شروع به دست اندازی در ماورای مرزهای خود شد. مجموعه رفتاری که در نهایت جنگ جهانی دوم را شکل داد به کشته شدن میلیون ها نفر منجر شد.

استاد دانشگاه برگن نروژ اضافه کرد: ترکیه اکنون به این می اندیشد که کشورهایی نظیر عراق، سوریه و ایران دارای منابع غنی نفت و گاز هستند و ما باید تنها به منابع آب خود متکی باشیم و لذا باید این را حفظ کینم. درون این حرف و اندیشه دولتمردان ترکیه نوعی برتری طلبی و سلطه طلبی سیاسی نهفته است.  آنها می دانند که قطع ورود آب به دجله و فرات به معنای بی خانمان شدن میلیون ها نفر و نابودی معیشت روستایی و کشاورزی در کشورهای جنوبی است، اما بر اجرای این طرح ها اصرار دارند.

کرمی در مورد خطرهای بر آمده از پروژهای آبی ترکیه در جنوب شرق این کشور افزود: 80 درصد منابع آب فرات و دجله از ترکیه تأمین می شود و با اجرای طرح های آبی ترکیه این منابع را تا نصف کاهش می دهد. خطر این رخداد این است که با این کار در عراق نیمی از اراضی کشاورزی و در سوریه بیش از 80 درصد اراضی خشک به حال خود رها شده اند. این موضوع عراق و سوریه را در برابربر تهدیدهای اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی بسیار ناپایدار و آسیب پذیر می کند.

این متخصص مسائل آب و محیط زیست در پایان گفت: زمین های کشاورزی که بر اثر کاهش دبی آب دجله و فرات به حال خود رها شده اند، برای تولید ریزگردها بسیار مستعد هستند. همانطور که الان پدیده ریزگردها و آثار مخرب آن را در ایران و عراق مشاهده می کنیم. این اقدامات ترکیه بسیار پیچیده، خطرناک و البته سیاسی هستند. در مورد اینکه در برابر این رفتار سیاسی ترکیه چه برخوردی باید نشان داده شود را باید از سیاستمداران و دولتمردان کشور پرسید.

آنچه در پایان می توان گفت این حقیقت تلخ است که پروژه سدسازی ضد محیط زیستی چه در ترکیه باشد و چه در ایران قابل تأیید نیست و این اقدامات  کاملا مشابه هم هستند و هیچ پیامدی جز تخریب و نابودی زمین های بالادست، زمین های پایین دست و مناطق جلگه ای که در محدوده حوزه آبریز رودها قرار دارند ندارند. البته می توان سدهایی را نیز یافت که با مجوز محیط زیستی احداث شده اند که که آن ها را باید از این هشدار جدا کرد.
در این بین اگر ایران در مرزهای داخلی خود و بر سر آب های تحت حاکمیت خود اقدام به اجرای طرح های آبی می کند، ترکیه بر سر آبهای بین المللی که حاکمیت کامل آنها را ندارد این اقدامات را انجام می دهد. ترکیه جدا از منافع اقتصادی به دنبال اهداف سیاسی نیز هست و مسئولین ایرانی می توانند بر اساس مواد قانونی کنوانسیون های بین المللی در برابر این رفتار در مجامع بین المللی مدعی شوند. البته اگر در دادگاه های احتمالی از طرف دولتمردان ترک با این پاسخ مواجه نشوند که شما خودتان در ایران چند سد دارای مجوز زیست محیطی دارید؟