روسیه بازیگری قابل اعتماد برای ایران نیست

دکتر وحید کریمی، مدیرگروه اروپا دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه*

دیپلماسی ایرانی: بحث خود را با سه سوال آغاز می کنم: سیاست بین الملل به چه سمتی گرایش یافته است؟ سیاست منطقه ای (خاورمیانه) به کدام سمت گرایش دارد؟ و منافع منطقه ای ایران چیست؟ ما چگونه عمل کنیم؟ هرچند که جهان و نظام بین الملل ساختاری چندقطبی به خود گرفته است اما نمی توان تاثیر ایالات متحده و قدرت اثرگذاری و تصمیم سازی آن را انکار کرد.

این در حالی است که عده بسیاری معتقدند که افول هژمونی ایالات متحده آغاز شده است. با تمامی این اوصاف باید منتظر ماند و دید که کرسی ریاست جمهوری ایالت متحده به چه کسی تعلق می یابد و سیاست خارجی آمریکا چه سمت و سویی پیدا می کند. پیش بینی من تشکیل یک قطب جدید با محوریت انگلستان و آمریکاست .این قطب جدید  بیش تر با خروج انگلستان از اتحادیه اروپا در حال شکل گیری است و محوریت های گوناگون اقتصادی و سیاسی و به خصوص امنیتی خواهد داشت. حرکت ها و اقداماتی نیز در این راستا آغاز شده که ژاپن، کانادا،استرالیا و حتی هند نیز به این قطب جدید خواهند پیوست. البته این بازیگران مطرح بین المللی به خودی خود با هم همخوانی ندارند، اما ظهور چین به عنوان یک قدرت مطرح در شرق جهان موضوعی است که همه آنان را برای یک هدف مشترک گرد هم خواهد آورد. محوریت این قطب انگلستان و ایالات متحده امریکا هستند.

نمود این امر را پس از انتخابات ایالات متحده و اولین سفر اوباما به دیوار چین می توان اشاره کرد که بیانگر نگاه ایالات متحده به سمت شرق است. در پاسخ به سوال دوم که سیاست منطقه ای (خاورمیانه) به کدام سمت گرایش دارد؟ باید گفت، منطقه خاورمیانه مستقل از جریانات نظام بین الملل نیست و روندهای آن بسیار متاثر از سایر بازیگران ذی نفوذ و صاحب منافع در این منطقه به خصوص بازیگران فرامنطقه ای است. ایران و روسیه در روندهای خاورمیانه در یک سمت قراردارند و غرب در سمتی دیگر. به نظر بنده روسیه قابل اطمینان نیست زیرا اولویت روسیه اروپا و نفوذ در کشورهای شرقی اروپا و سازمان های اروپایی است و معمولا در مصالحه با اروپاییان از سایر مناطق و امتیازات خود عقب نشینی و تنها از امتیازات خود به دلیل اولویت های گوناگون خود (نفوذ در اروپا) به عنوان اهرم استفاده می کند. از این رو نمی توان روسیه را برای ایران بازیگری قابل اعتماد دانست.

در حال حاضر جمهوری اسلامی ائتلافی را با روسیه و سایر بازیگران نه چندان مطرح نظیر لبنان و سوریه در منطقه دارد که این ائتلاف را می توان "ائتلاف ضغفا "دانست؛ بنابراین این یک جنگ فرسایشی خواهد بود که تنها منابع بازیگران این ائتلاف را هدف قرار می دهد و به نوعی منطقه خاورمیانه را  به سمت فروپاشی از درون سوق خواهد داد. اما راه حل چیست؟

سناریوی دوم را می توان بازی و تعامل با قطب جدید دانست که نیازمند تدبیر خاصی است. اختلاط با قطب جدید می تواند همگان را گمراه کند.

در این راستا نکته ای لازم به ذکر است که حتی تمامی بازیگران این قطب جدید (انگلستان، آمریکا، کانادا، ژاپن، استرالیا) در اتحاد و توافق کامل نیستند ولی موضوعی مشترک همه آنان را به تقسیط منافع جهت رسیدن به هدفی مشترک گرد هم آورده است. تعامل و ائتلاف با این قطب جدید می تواند گره های کور منطقه را به نفع ایران باز کند و بسیار قابل اعتماد تر از دل بستن به ائتلاف با روسیه است.

پاسخ سوال سوم که منافع منطقه ای ایران چیست؟ ما چگونه عمل کنیم؟ راه حل در این است که ایران نیازمند تمسک به یک سیاست علم بنیان است که نه تنها در سیاست خارجی بلکه در تمامی زمینه های اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و ... اعمال شود. به عبارتی دیگر جمهوری اسلامی ایران نیازمند تقویت از درون و سرمایه گذاری برروی قدرت نرم است. به عنوان مثال ما هیچ منبع جامع و کامل از سیاست خارجی خود به زبان خارجی نداریم و این امر سبب شده تا همواره منتظر ارایه نظرات طرف های غربی بمانیم تا بعدا در جهت تایید و یا تکذیب آن اقدام کنیم. ارتباطات مطالعاتی ما با جهان بسیار اندک است و در جذب ایرانیان خارج از کشور که می توانند نماینده خوبی برای کشورمان باشند اقدامی نکرده ایم. امروزه حتی ورزش نیز در حوزه قدرت نرم مطرح است به عنوان نمونه انگلستان رتبه دوم را در المپیک کسب می کند ولی ما با وجود پتانسیل های خوبمان استفاده ای از این فرصت نمی کنیم. به هر حال ما باید به درون توجه بیشتری داشته باشیم.

* متن سخنرانی در تشست "چالش ها و روند های پیش روی روابط بین الملل و جایگاه ایران" که توسط گروه مطالعات روابط بین الملل برگزار شده است.

انتشار اولیه: سه شنبه 16 شهریور 1395 / انتشار مجدد: شنبه 27 شهریور 1395