افغانستان در آستانه جنگ مذهبی است؟

دیپلماسی ایرانی: داعش اخیرا اقلیت شیعه هزاره را در افغانستان به حملات بیشتر تهدید کرده است. این تهدید به تلافی مبارزه هزاره ها در سوریه در دفاع از بشار اسد، رییس جمهوری سوریه است. در پیام داعش آمده است: «تا زمانی که از آمدن به سوریه دست بردارند و برده ایران بودن را متوقف کنند به حملات خود علیه آنان ادامه می دهیم.»

تنش ها در افغانستان به دلیل عدم توانایی دولت در تامین امنیت شهروندان خود بالا می گیرد. دو حمله انتحاری در 23 جولای در یک تظاهرات مسالمت آمیز که توسط هزاره ها برگزار شده بود 80 کشته و صدها زخمی برجای گذاشت. داعش مسئولیت این حمله را برعهده گرفت. این تظاهرات مسالمت آمیز در اعتراض به تغییر مسیر یک پروژه عمرانی دولت بود که هزاره ها تصور می کردند خلاف منافع آنان است.     

داعش و اعضای سابق طالبان که به این گروه تروریستی پیوسته اند در دو سال گذشته چندین حمله خونین را علیه اقلیت هزاره ها انجام دادند. حملاتی که احتمالا هدفش تلاش برای آغاز یک جنگ قومی و مذهبی در افغانستان است. گرچه افغانستان یک جامعه چند قومیتی دارد اما هیچ گروه و فرقه ای از جمله طالبان تمایلی به جنگ مذهبی ندارند. برخلاف عراق و کشورهای عربی، مذهب در افغانستان عامل بیشتر دیگری ها نیست. در نتیجه داعش در حمایت از جنگ شیعه و سنی در این کشور یکه و تنهاست.  

اعتراض ها برای چیست؟

هزاران تن از ساکنان بامیان، استانی محروم در مرکز افغانستان که بیشتر ساکنان آن هزاره های شیعه هستند، در ماه می 2016 به تصمیم دولت مبنی بر تغییر مسیر شبکه برق از بامیان به سالنگ، در نزدیکی کابل، اعتراض کردند. قرار است که این پروژه انرژی 500 مگاواتی دسترسی افغانستان به نیروی برق را افزایش دهد. این پروژه که توسط بانک توسعه آسیایی تامین مالی شده، شبکه برق از ترکمنستان در آسیای مرکزی را به پاکستان در جنوب آسیا می رساند. این شبکه برقی از کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و افغانستان می گذرد.

با تغییر مسیر خطوط جریان برق از بامیان به سالنگ حرکت اعتراضی موسوم به "جنبش روشنایی" در افغانستان شکل گرفت. برخی از مقام های دولتی در ابتدا از این جنبش حمایت کرده و وعده دادند تا زمان تحقق خواسته های این جنبش در کنار مردم باقی خواهند ماند. کمیسیونی از طرف دولت برای تحقیق درباره تغییر مسیر پروژه شکل گرفت. این کمیسیون در نهایت اعلام کرد که تغییر مسیر خطوط برق از بامیان به سالنگ مقرون به صرفه تر است. کمیسیون همچنین پیشنهاد داد که یک خط برق 300 مگاواتی از ولسوالی دوشی بغلان به بامیان اضافه شود. معترضان این پیشنهادها را رد کرده و تاکید کردند که تغییر مسیر پروژه از بامیان به سالنگ و تبعیض قومیتی علیه هزاره ها از طریق محدود کردن دسترسی آنان به نیروی برق بیشتر است. افغانستان یکی از پایین ترین سرانه های مصرف برق در جهان را دارد. تنها حدود 38 درصد از جمعیت افغانستان از ژوئن 2015 به انرژی برق دسترسی دارند.

پس از چندین حادثه پی در پی از جمله گروگانگیری، آدم ربایی و سر بریدن ها، هزاره ها نگران این مساله هستند که احتمالا باید بیشتر از طالبان از گروه تروریستی داعش و حامیان این گروه تروریستی بترسند. این نگرانی تا بدان جا پیش رفت که در سال 2015 گروهی از هزاره ها در ولایت شرقی غزنی در دیدار با فرماندهان محلی طالبان حمایت آنها از هزاره ها در برابر داعش را خواستار شدند. به گفته برخی ریش سفیدان، طالبان این درخواست هزاره ها را پذیرفت.

هزاره ها چه کسانی هستند؟

درباره ریشه هزاره ها که 10 تا 20 درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل می دهند، اختلاف نظر وجود دارد. نظریه ای که به طور گسترده پذیرفته شده، این است که هزاره ها ترکیبی از نژاد ایرانیان و مغول ها هستند، کسانی که در اصل در منطقه هزاره جات در مرکز افغانستان ساکن بوده اند. امروزه آنها در تمام بخش های افغانستان زندگی می کنند. در اواسط قرن نوزدهم پس از یک شورش، نیروهای امیر عبدالرحمان پشتون بخش عمده ای از جمعیت هزاره ها را به خاک و خون کشید یا آواره کرد.

در دوره طالبان نیز هزاره ها تبعیض قومی شدید و خشونت باری را تجربه کردند از جمله اعدام های دسته جمعی. زمانی که طالبان در سال 1998 شهر مزار شریف را اشغال کرد، جستجوهای خانه به خانه را برای پیدا کردن هزاره ها به راه انداختند. گفته می شود در این دوره هزاران مرد و پسر جوان هزاره کشته شدند. این قتل عام انتقام مرگ صدها نیروی طالبان بود که در تلاش نافرجام برای تصرف مزار شریف در سال 1997 کشته شده بودند.

چشم انداز قومی افغانستان پس از سرنگونی طالبان در سال 2001 تغییر کرده است. قانون اساسی افغانستان تمامی اقوام را در افغانستان به رسمیت می شناسد. امروزه مبارزه های مدنی و حضور فعال در عرصه سیاسی افغانستان، دستاوردهایی را برای هزاره ها داشته است. در تمامی انتخابات اخیر آرای هزاره ها تاثیر جدی بر نتیجه انتخابات داشته است. هزاره ها اکنون از یک اقلیت تحت ستم به یک طیف فعال سیاسی در افغانستان امروز تبدیل شده و نشان داده اند که می خواهند به عنوان بخشی اساسی از جامعه افغانستان باقی بمانند. هزاره ها همچنین به دلیل شباهت های مذهبی وابستگی هایی به ایران دارند. بخش بزرگی از اجتماع هزاره ها در ایران به عنوان مهاجر زندگی و کار می کنند. اما (در برخی موارد) شباهت های مذهبی باعث نمی شود که مورد تبعیض قرار نگیرند.

حملات اخیر داعش علیه هزاره ها اعتماد به دولت و توانایی آن برای تامین امنیت هزاره ها را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. اگر یکی از اهداف حملات اخیر همین زدودن اعتماد عمومی به توانایی دولت افغانستان در حمایت از هزاره ها بوده باشد، باید بگوییم که این هدف کاملا محقق شده است. البته یک مساله که جای امیدواری دارد محکومیت حملات داعش از سوی تمام طیف های سیاسی (حتی طالبان است). این مساله تفاوت میان اکثریت افغان ها و یک اقلیت مذهبی متعصب را نشان می دهد که به جای تشدید تنش ها میان سنی و شیعه، افراد را از تمام طیف های مختلف در کنار یکدیگر قرار می دهد.    

منبع: لوب لاگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 30