تحکیم استبداد به خرج دموکراسی

نویسنده: کاوه افراسیابی، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: هم زمان با فرونشستن گرد و غبار کودتای نافرجام در ترکیه، کودتایی که با مقاومت تمام عیار شهروندان شجاع و مداخله ارتش در هم شکسته مهار شد، سرکوب گسترده دولت علیه دست اندرکاران کودتا و هواداران آنان از یک بحران سیاسی جدی در این کشور حکایت دارد، بحرانی که احتمالا در آینده ای قابل پیش بینی نیز ادامه خواهد یافت.

اگرچه رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه، کودتا را موهبت الهی خوانده و فرصت کودتا را برای مقابله با چالش جدی و رو به افزایش جنبش گولن و پاکسازی هزاران افسر ارتش، قاضی و کارمندان دولتی از جمله کارمندان وزارت آموزش و پرورش مغتنم شمرده است، اما این شرایط نشان دهنده عمق بحران سیاسی است که ترکیه در آن دست و پا می زند. این کودتایی است که می توانست به سرنگونی اردوغان منجر شود، اما عامل نافرجام ماندن این کودتا را نباید فقط و فقط شانس محض دانست. به گزارش ترکیش پرس، عامل شکست کودتا عملیات نجات یک ژنرال ارتش و برنامه ریزی ناقص کودتاچیان به رهبری آکین اوزتورک، رییس سابق نیروی هوایی ترکیه بوده است. پس از کودتای نافرجام اوزتورک به همراه 112 ژنرال و افسر ارتش و همچنین حدود 35 هزار سرباز، پلیس و افراد دیگر بازداشت شدند. این حجم از بازداشت و دستگیری در مقایسه با کودتای 1982  شگفت آور و غیرعادی است.

در حقیقت به نظر می رسد که اردوغان و اعضای حاکم حزب عدالت و توسعه یک طرح احتمالی برای چنین سناریویی داشته اند؛ به عنوان مثال اعلام جنگ عمومی با جنبش گولن و ریشه کن کردن حامیان این جنبش در جامعه ترکیه، از جمله از طریق تلاش برای بازگردندان فتح الله گولن 77 ساله به ترکیه از ایالات متحده.

فتح الله گولن که اکنون در تبعیدی خودخواسته در ایالات متحده زندگی می کند هیچ تمایلی برای بازگشت به آنکارا ندارد و این یک چالش جدی (برای روابط دو جانبه ترکیه ـ امریکا) است. همچنین با توجه به پاکسازی حدود 1500 استاد و رییس دانشگاه، اکنون این پرسش مطرح می شود که چه کسی قرار است دانشگاه ها را اداره کند؟

گذشته از این مساله، گرچه کودتا با شعار "بازگرداندن دموکراسی" انجام شد، اما نتیجه اش احیای اردوغان با در هم شکستن این کودتا بود، کسی که به خرج دموکراسی ترکیه از این فرصت برای تحکیم قدرت استبدادی خود استفاده خواهد کرد. با وجود نگرانی های مردم ترکیه از حملات تروریستی داعش و حتی بیشتر از آن، حملات جدایی طلبان و ملی گرایان کرد، دولت ترکیه به رهبری اردوغان قصد دارد یک سرکوبی گسترده را به اجرا بگذارد و مشخصا به استقلال سنتی و خودرایی ارتش ترکیه پایان دهد. اردوغان همچنین با اشاره ضمنی به حمایت ایالات متحده از کودتا، پرسش های جدی را درباره آینده روابط واشنگتن ـ آنکارا مطرح کرده است. آن هم در شرایطی که ترکیه یکی از اعضای کلیدی پیمان ناتو است.

با وجود سخنان اخیر جان کری، وزیر امور خارجه امریکا، مبنی بر اطمینان از ادامه عضویت ترکیه در پیمان ناتو، شکست کودتا احتمالا، دور جدیدی از مباحث درباره حمایت از اخراج ترکیه از ناتو را دامن خواهد زد.

اگرچه در آینده ای نزدیک بعید به نظر می رسد اما مجموعه تحولات پس از کودتا مانند تلاش برای بازگرداندن حکم اعدام و غیره ممکن است که تردیدهای جدی را درباره قابلیت ترکیه در مبارزه با داعش ایجاد کند.

با این حال آنچه تاکنون مشخص شده، این است که کودتای شکست خورده ثروت بادآورده ای برای اردوغان خواهد بود، مکانیسمی برای بسیج سیاسی به منظور مقابله با مشکل کردها که حالا با حمایت ایالات متحده از استقلال کردستان به سوریه و عراق هم کشیده است. استقلالی که ترکیه مخالف آن است.

این یک مانع بزرگ در روابط ایالات متحده ـ ترکیه است که برای پیش بینی نتیجه اش باید منتظر تحولات آینده نشست. همزمان، آنچه بیش از همه در هاله ای از ابهام قرار دارد آینده دموکراسی در ترکیه است. دموکراسی که حالا  بیش از هر زمان دیگری برای سلطانی اردوغان به گروگان گرفته شده است.