آشتی اردوغان با بشار اسد، شاید در آینده نزدیک

نویسنده: چنگیز چاندار، روزنامه نگار کهنه کار و نویسنده هفت کتاب در مورد خاورمیانه

رجب طیب اردوغان و ایلدیریم، نخست وزیر دست نشانده او آمادگی تصدیق هیج اشتباهی در سیاست خارجی را ندارند اما خود را مصمم به رهایی ترکیه از انزوای فزاینده سیاسی و دیپلماتیک در عرصه بین الملل نشان می­ دهند.

یک راه شکستن پوسته سخت انزوای ترکیه را می­ توان سرزنش سیاست نامتعارف نخست وزیر قبلی احمد داود اغلو دانست، کسی که تا چندی پیش طراح سیاست خارجی ترکیه تحت حاکمیت حزب عدالت و توسعه بود. در حال حاضر ترکیه مشتاق بهبود روابط خود با شماری از کشورهایی از قبیل اسراییل و مصر و روسیه و سوریه است.

تلاش برای از سرگیری روابط با اسراییل از مدتی قبل به طور واقعی شروع شد. فریدون سیرین اغلو، معاون وزارت امور خارجه و سفیر قبلی ترکیه در تل آویو در مرکزیت مذاکرات محرمانه با هم­تایان اسراییلی خود قرار داشت.

ایلدیریم گفت: ما با اسراییل به نقطه مشترکی رسیدیم. آنها نیز اشتیاق خود را نشان دادند، تماس­ هایی وجود داشته، اما هنوز منجر به نتیجه نشده است و فکر نمی­ کنم مدت زیادی طول بکشد. در این جا تعیین کننده ترین چیز از بین رفتن حصر غزه برای اهداف انسان­ دوستانه است.

ایلدیریم همچنین اخیرا پیامی آشتی­ جویانه به روسیه و سوریه و مصر فرستاده است. در میان این چهار کشور آخرین حرکت با روسیه بوده است. ایلدیرم گفته است؛ «هیچ خصومتی بین کشورهای حاشیه دریای سیاه و مدیترانه نمی­ تواند دایمی باشد. حادثه­ ای که با روسیه اتفاق افتاد (اشاره به ساقط کردن جت روسی در نوامبر). البته ما اجازه تجاوزات به حقوق حاکمیت خود را نخواهیم داد. به هر حال این خردمندانه نیست که بر روی یک حادثه تمرکز کنیم. ما نیاز داریم افق وسیع تری را ببینیم. هیچ دشمنی بین مردمان ما وجود ندارد، ممکن است به روزهای قبلی برگردیم و حتی آینده را نیز بسازیم.»

در ادامه ایلدیریم گفت که اردوغان: «از خود اشتیاق نشان می ­دهد». او اضافه کرد: «روسیه نیز اشتیاق خود را نشان داده است. این موضوع پس از این مرحله مشخص خواهد شد.»

اردوغان یک بار در ۱۲ ژوئن پیام تبریکی به مناسبت سال­گرد استقلال روسیه فرستاد و درخواست بهبود روابط دو جانبه شد. در این پیام اردوغان نوشت: «من امیدوارم که روابط بین ترکیه و روسیه به سطحی که استحقاقش را دارد برسد.»

وفادارن اردوغان به سرعت اظهار کردند که نامه بلافاصله بهبود روابط را در پی داشته است. یکی از سخن­گویان اردوغان در روزنامه تکویم در ۱۸ ژوئن ادعا کرد که حتی، پوتین از موضع بدبینی­ اش به ترکیه عدول کرده است.

روزنامه­ نگار کهنه­ کار عبدالحمید بلیکی، سردبیر قبلی روزنامه زمان، پستی را در حساب کارگری خود در توییتر با قلمی تمخسرآمیز از داستان قرارداد تکویم نوشت:«شخصی که عدول کرده، اردوغان است، اما روزنامه­ های شبه دولتی فقط وارونه می­ نویسند. آیا جامعه با این رفتار احمق پنداشته می­ شود؟»

عکس العمل رسمی مسکو نیز خوش­ بینی منابع ترکی را تایید نکردند. کرملین در بیانیه­ ای صریح گفت: «نیازی به پاسخ به چنین نامه های نیست. متاسفانه نامه اردوغان محتوی چیزی نیست که سزاوار پاسخ باشد.»

سخن­گوی وزارت امور خارجه خانم ماریا زاخاروا گفت که: «نامه اردوغان به پوتین به طور محض، یک پروتکل ساده بود و هیچ چیز اساسی در این نامه وجود نداشت.» او استادانه می­ گوید که در جملات عادی سازی روابط، روس ها: «هیچ­ گونه پیش­رفتی را در طرف ترکی مرتبط با شروط معین شده به وسیله طرف روسی نمی­ بینند.»

منبع کلیه این بیانیه­ ها آژانس خبری روسیه اسپوتینک است.

بنابراین، تفسیر رسمی ترکیه از این موقعیت که پیش­رفت­ هایی برای بهبود روابط انجام شده تا حدودی نابه هنگام است.آخرین ابراز تمایل اردوغان و ایلدیریم برای ملاقات ساده با روسیه رد شد.

ترکیه خود را در چنین انزوایی یافته است که به نظر می­ رسد طرف روسی روی ضعف آنکارا مانور می­ دهد و بهبودی اوضاع را با نشان دادن صبوری و اعتماد به نفس دیکته می­کند که این برنده نهایی را مشخص خواهد کرد.

همچنین نا امیدی ترکیه در تلاش برای ایجاد کانال ارتباطی با حکومت بشار اسد مشهود است. به باور ما آنکارا باید بپذیرد که ترکیه از نقش سرسخت ترین دشمن (بشاراسد) به یک همسایه عمل­گرا تبدیل شده است. ترکیه در تلاش گشایش کانال ارتباطی با مرکز قدرت در دمشق است، در حالی که تا همین اواخر به نظر می­ آمد که ترکیه به دنبال براندازی است.

برای اردوغان عزل بشار اسد، دوست صمیمی قبلی، یک ضرورت فوری بود.او حتی صبر این را نداشت که این جابه­ جایی بر اساس زمان بندی اتفاق بیافتد. اما الآن می­ بینیم که رییس قبلی سازمان اطلاعات نظامی ترکیه برای مدتی است که به دنبال برقراری تماس­هایی با دمشق است.

رییس یک حزب شبه نظامی، کسی که پشتیبان آغاز مذاکرات با دمشق است، گفته است:«اگر ورود تروریست­ ها از خاک ترکیه به سوریه متوقف شود، اسد آماده دوستی مجدد با ترکیه است اسد آمریکا را به عنوان قدرتی می­ بیند که به دنبال تجزیه سوریه است و PYD پیاده نظامش است». PYD  اتحادیه احزاب دموکراتیک ملی گرای کرد مورد حمایت آمریکا است.

بر اساس این بیانات، فرض این مساله سخت نیست که گرایش کردها مبنی بر خودمختاری در سوریه می­ تواند به عنوان مخرج مشترکی باشد که آنکارا و دمشق را در کنار هم قرار می­ دهد. نومان کورتولماس، قائم مقام نخست وزیر ترکیه عملا گفته است که روابط بین ترکیه و سوریه در صورت لزوم بهبود خواهد یافت.

اظهار نظر ایلدیریم آن چه را که مرتبط با اخبار و مشاهدات بوده است، تایید می­ کند: «ما تلاش­ هایی را برای گشودن باریکه­ ای که مدیترانه را به سوریه و شمال عراق وصل کند، می­ بینیم. این هدف و نیتی است که به وسیله کانتون­ های کرد پیش برده می­ شود. ترکیه در مورد این موضوع حساسیت دارد، ما اجازه این عمل را نخواهیم داد. نگرانی ما در سازمان های تروریستی محلی نیست، بلکه در مورد ائتلاف­ این نیروها با آمریکا است. تمامیت ارضی سوریه برای ما مهم است».

ما به خانه اول برگشتیم، آن چه سیاست ترکیه و سوریه را در کنار هم پیش می­ برد فوبیای کُرد و بدگمانی روابط واشنگتن با کردهای ترکیه است.

احتمال بهبود روابط با ترکیه باید با احتیاط همراه باشد.آن چه به مسکو مربوط است، حمایت توام با خوشبینی زیادی وجود ندارد، برای­ این که ترکیه اردوغانی در موقعیتی نیست که تن به شروط اسد دهد. عدم ارسال تروریست به سوریه بدین معناست که اردوغان باید حمایت ازقسمت اعظم سنی­ های سلفی مخالف اسد را متوقف کند. این مساله مترادف این است که ترکیه همه کارت­ های موثرش را که در سوریه دارد از دست بدهد.

به نظر می­ رسد که انزوا عدم چاره سیاست خارجه ترکیه در چرخه شوم قابل پیش­ بینی ادامه خواهد یافت.

منبع: المانیتور / مترجم: میرجواد میرگلوی­ بیات