"پوتین"، برنده نزاع دیپلماتیک با اردوغان

عصر ایران - مازیار آقازاده ؛ ” kusura bakmasınlar diyorum"  این عبارت سه کلمه ای همه آن چیزی بود که ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه انتظار داشت از رجب طیب اردوغان همتای ترک خود به صورت ثبت شده و رسمی بشنود و حالا این خواسته محقق شده است.

با وجودی که رییس جمهور ترکیه عبارت " کوسورا باکماسینلار دیوروم " ( متاسفم یا همان معذرت خواهی در عرف معمول دیپلماتیک) را در نامه خود به پوتین، عطف به خانواده خلبان کشته شده روسی کرده  و در واقع بابت کشته شدن خلبان روسی از خانواده او عذرخواهی کرده است، اما شاید رییس جمهور روسیه خود بر این نکته واقف باشد که تا همین جای کار هم او برنده این نزاع دیپلماتیک و تنش سیاسی با مرد مغرور و ماجراجوی ساکن "کاخ سفید آنکارا " بوده است.

عذرخواهی رییس جمهور ترکیه از پوتین و تایید و اعلام جزییات و محتویات این نامه از سوی "ابراهیم کالین " سخنگوی رییس جمهور ترکیه، دیگر جای هیچ شک و شبهه ای باقی نگذاشت که رییس جمهور ترکیه از ماجراجویی نوامبر سال گذشته در ساقط کردن یک فروند جنگنده روسی در مرز سوریه به شدت پشیمان شده است.

سخنگوی رییس جمهور ترکیه درباره نامه اردوغان به پوتین گفت: رییس جمهور در این نامه مراتب تاسف عمیق خود را بابت حادثه نوامبر گذشته اظهار کرده است. بنا به گفته ابراهیم کالین، اردوغان در نامه خود خطاب به پوتین نوشته است: "از شما می خواهم یک بار دیگر به خانواده خلبان کشته شده مراتب همدردی و تسلیت مرا برسانید. من از بابت این حادثه متاسفم."

بدون تردید نگارش نامه اردوغان به پوتین و بیان اظهار تاسف و تالم از حادثه ماه نوامبر یک عقبگرد تسلیم گونه از سوی دولت ترکیه و دستگاه سیاست خارجی این کشور و به ویژه شخص اردوغان است؛ شکستی که به نظر می رسد چاره ای جز پذیرش آن برای دولت ترکیه باقی نمانده بود، چون این کشور در ماه های گذشته خود را در محاصره اتفاقات ناگوار و اوضاع و احوال امنیتی خطر ناک داخلی و پیرامونی می بیند.

بکار بردن تعبیر شکست برای تفسیر رفتار دولت ترکیه در قبال ساقط کردن جنگنده سوخوی روسی از این روست که اگر مقامات ترکیه آن گونه که پیشتر می گفتند این هواپیما را در محدوده حریم هوایی خود و پس از چند بار اخطار ساقط کرده اند ، لزومی نبود که برای دفاع از حریم هوایی شان اظهار تاسف کنند، آن هم با روشی که پیشتر از سوی کرملین به عنوان تنها راه عادی سازی دوباره روابط مورد تاکید قرار گرفته بود: یعنی عذرخواهی از زبان عالی ترین مقام رسمی ترکیه.

نکته دیگر که می بایست مورد تاکید باشد این است که عذرخواهی در ادبیات رسمی و معمول دیپلماتیک با عذرخواهی آن گونه که در روابط انسانی معمول رایج است تفاوت دارد. برخی می پندارند زمانی می توان اطلاق عذرخواهی را بر نامه اردوغان گذاشت که او در نامه به یک مقام همتراز خارجی بنویسد : "معذرت می خواهم." در حالی که هیچ سیاستمدار و هیچ دولتمردی در هیچ دوره تاریخی به این روش عذرخواهی و دلجویی نکرده است؛بلکه عذرخواهی در عرف دیپلماتیک آداب و زبان خاص خود را دارد. در عرف دیپلماتیک عذرخواهی می تواند با همان زبان اظهار تاسف و تالم صورت گیرد. در مورد سقوط چنگنده روسی اظهار تاسف از مرگ خلبانی که به قول آنکارا متجاوز به حریم هوایی ترکیه بوده است، چه معنایی جز عذرخواهی و عقبگرد می تواند داشته باشد؟ 

اما این عقبگرد از سوی اردوغان صورت گرفت چون ترکیه رابطه با روسیه را از منظر اقتصادی بسیار مهم می داند. ورود سالانه میلیون ها گردشگر روسی به ترکیه صدها میلیون دلار برای اقتصاد ترکیه درآمدزایی دارد. در آمدی که در ماه های گذشته و به دلیل سیاست تنبیه ترکیه از سوی روسیه از سرچشمه خشک شده بود.

 روس ها از نوامبر سال گذشته و از زمان سقوط جنگنده شان به دست ترکیه،سیاست تنبیه آنکارا را در پیش گرفتند و اعلام کردند مادامی که رییس جمهور ترکیه رسما عذرخواهی نکند و دولت ترکیه بابت این حادثه به روسیه غرامت نپردازد، مسکو همچنان به این سیاست  ادامه خواهد داد.

در ماه های گذشته بیش از 90 درصد از تورهای گردشگری روسیه به ترکیه بر اساس این سیاست مسکو لغو شد . سالانه بین 4 تا 5 میلیون توریست روس به ترکیه سفر می کنند. این سفرها در ماه های تابستانی و به شهرهایی چون آنتالیا به اوج خود می رسد.

رییس جمهور ترکیه اما تابستان 2016 را از دست نداد و زودتر از آن چیزی که انتظار می رفت به داد هتل های خالی از گردشگر روسی در آنتالیا و بدروم رسید.

صنعت گردشگری ترکیه روزهای بسیار سختی را می گذراند و بر اساس  تخمین های مختلف، ترکیه با سیاست تنبیه روسیه میلیارد ها دلار از درآمدهای گردشگری خود را در معرض خطر می دید.

در ماه های گذشته و به واسطه افزایش حملات تروریستی به شهرهای توریست پذیر ترکیه، ورود توریست های خارجی به این کشور به نحو قابل ملاحظه ای کاهش یافته است و در کنار سیاست تنبیه مسکو ، وضعیت امنیتی داخلی ترکیه نیز به سمتی رفت که وضعیت را برای صنعت توریسم ترکیه به " قوز بالای قوز" تبدیل کرد.

در کنار اینها ترکیه در ماه های گذشته و در قبال تحولات روی داده و در دست جریان سوریه، احساس خطر بیشتری می کند.

ماه گذشته دولتمردان آنکارا بر سر آرم روی لباس نیروهای ویژه آمریکایی حاضر در سوریه به شدت با واشنگتن سرشاخ شدند.

ماجرا از این قرار بود که در تصویری که از نیروهای ویژه آمریکایی سوار بر یک خودروی زرهی منتشر شده بود آنها یونیفرمی بر تن داشتند که بر روی آن آرم مخصوص حزب موسوم به " اتحاد دموکراتیک کرد های سوریه " – که در ترکیه نام مستعار این گروه را " YPG " می گویند - دیده شد.

ترکیه این گروه کردی سوریه را تروریستی می داند و مقامات آنکارا تفاوتی بین این گروه با گروه پ.ک.ک قایل نیستند.

وزیر امور خارجه ترکیه به شدت به این تصویر اعتراض کرد و این اقدام نظامیان آمریکایی را نشانه ای از سیاست "یک بام و دو هوا و ریاکارانه " آمریکا در مبارزه با تروریسم دانست.

در مقام دفاع مقامات آمریکا گفتند این اقدام نظامیان آمریکایی امر تازه ای نیست و نظامیان آمریکایی به منظور تطابق با محیطی که در آن عمل می کنند، گاه از لباس ها و یونیفرمهای نیروهای محلی استفاده می کنند.

اما این حرف ها به گوش مقامات ترکیه نمی رود و آنها این سخنان را توجیه می دانند. از نظر ترکیه سیاست آمریکا در قبال کرد ها نه تنها مفید و درست نیست، بلکه شاید حتی مشکوک هم باشد.

دو هفته پیش پارلمان آلمان "کشتار ارامنه " در جریان جنگ اول جهانی از سوی امپراتوری عثمانی را  " نسل کشی" دانست و ترکیه و آلمان بر سر این موضوع وارد یک تنش دیپلماتیک جدی شدند.

هفته گذشته نیز پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک های جهان به ارمنستان سفر کرد و در جریان بازدید از موزه یادبود کشتار ارامنه این عمل را یک نسل کشی دانست و آن را تقبیح کرد؛ اظهاراتی که واکنش مقامات آنکارا را در پی داشت.

هفته ها و ماه های گذشته برای دستگاه سیاست خارجی و نیروهای امنیتی ترکیه ماه های سختی بوده است و در کنار همه این تحولاتی که به خلاصه ای از آنها اشاره شد، تنبیه اقتصادی ترکیه از سوی روسیه نیز اثرات ملموس  و سریع خود را در صنعت گردشگری این کشور نمایان کرد و بسیاری از هتل های شهرهای توریست پذیر ترکیه با یک سوم یا یک چهارم ظرفیت خود ، تقریبا خالی از مسافر و گردشگر خارجی بودند.

به نظر می رسد همه این تحولات در کنار هم  باعث شد "کاخ سفید آنکارا " سریع تر دست بجنباند و اقدام به ترمیم رابطه با روسیه و اسراییل را در گرمای تابستان 2016 به عنوان راه چاره ای سریع برای خروج هتل ها از رکود مسافر و نیز برگرداندن ورق در عرصه سیاست خارجی به کار گیرد.

مقامات آنکارا به خوبی به اهمیت ورود سالانه بیش از 40 میلیون گردشگر خارجی به کشورشان آگاه اند و بسیار بعید و سخت می نماید که آنکارا به راحتی قید چند میلیون گردشگر خارجی را بزند.

نکته مهم دیگری که از ماجرای عذرخواهی ترکیه از روسیه مستفاد می شود این است که این اتفاق یکی از نادرترین موارد در تاریخ روابط خارجی دولت مسکو است که روسیه با استفاده از ابزارهای غیر نظامی و نرم ، یک دولت خارجی را به کرنش و تسلیم واداشته است.

 روس ها در طول تاریخ خود به داشتن قدرت سخت و بی توجهی به مولفه های قدرت نرم معروف اند، اما در فقره اخیر با نتیجه دادن سیاست تنبیه ترکیه در طی حدود 7 ماه نشان داد که روس ها نیز در مواردی می توانند به جنبه هایی از قدرت نرم خود تکیه کنند.