خطر برگزیت بر برجام را جدی بگیرید

دیپلماسی ایرانی: انگلیسی ها در یک همه پرسی تاریخی به خروج کشورشان از اتحادیه اروپا (برگزیت) رای دادند. تاثیرات بی شمار این رای در سال های آینده به طور کامل درک خواهد شد، اما حالا یک چیز مشخص است: تبعات برگزیت بیشتر به سیاست های یک قدرت بزرگ در جامعه جهانی باز می گردد تا امور مربوط به قلمرو اروپا. ایان برمر، استاد علوم سیاسی دانشگاه نیویورک، گفته "برگزیت پس از بحران موشکی کوبا بزرگترین تهدید سیاسی است که جهان تجربه کرده است." بنا براین جای تعجبی ندارد که تصمیم انگلیس برای ترک اتحادیه اروپا بر توافق هسته ای ایران که شاید یکی از بزرگترین دستاوردهای دیپلماتیک در یک دهه اخیر بوده است، تاثیر بگذارد.   

نتایج همه پرسی انگلیس در ایران توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. حمید ابوطالبی، معاون سیاسی دفتر حسن روحانی، رییس جمهوری ایران، در توییتر نوشته که "برگزیت فرصتی تاریخی برای ایران است که باید از آن بهره برد." از سوی دیگر سردار مسعود جزایری با استقبال از برگزیت گفته که رای انگلیسی ها به خروج از اتحادیه اروپا نشان دهنده رد سیاست های آمریکایی است. منطق این نظرات هرچه که هست نشان می دهد بازیگران سیاسی در ایران با علاقه به تماشای عواقب برگزیت نشسته اند. با این حال به نظر می رسد که ایرانی ها باید در خوش خیم قلمداد کردن برگزیت محتاط باشند. زیرا عدم اطمینان و بی ثباتی که در حال حاضر اروپا را فرا گرفته ممکن است تاثیر چشمگیری بر اجرای توافق هسته ای (برجام) داشته باشد. از آن جایی که ایرانیان با تکیه بر همکاری با اتحادیه اروپا و ظرفیت سیاسی و اقتصادی اجرایی شدن برجام قصد داشتند بار دیگر وارد جامعه جهانی شوند، برگزیت می تواند باعث منحرف شدن و از میان رفتن این فرصت شود.

منحرف شدن ظرفیت سیاسی

اگرچه بیشتر مباحث درباره فرایند اجرای توافق هسته ای بر روابط میان ایران و امریکا و نقش وزارت خارجه ایالات متحده متمرکز است، اما چارچوب دیپلماتیک اجرای برجام کاملا از ساختارهای اتحادیه اروپا ریشه گرفته است. ضمیمه IV برجام تشکیل کمیسیون برجام را با هدف بررسی و ارائه مشاوره در امور مربوط به رفع تحریم ها تعیین می کند. در چند بند بعدی نام فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون برجام برای اجرای توافق هسته ای با ایران آمده است. (وجود این دیپلمات ارشد اروپایی در راس این کمیسیون نشان دهنده اهمیت موضوع ایران برای اروپاست.) اما اکنون هماهنگی و همکاری اروپا که فرصتی مغتنم برای توافق هسته ای ایران بود، به چند دلیل در معرض خطر قرار گرفته است.  

نخست، عواقب دیپلماتیک برگزیت می تواند اولویت رهبران اروپایی را در همکاری در اجرای برجام تغییر دهد. دوم، بیشتر دیپلمات های ارشد اروپایی در معرض خطر از دست دادن موقعیت خود هستند. دیوید کامرون اعلام کرده از نخست وزیری انگلیس کناره گیری می کند. فرانسوا اولاند در فرانسه و آنگلا مرکل در آلمان هم احتمالا باید برای نگه داشتن احزاب خود در قدرت به سختی مبارزه کنند. وزرای خارجی اروپایی هم که درگیر مذاکرات هسته ای بودند از جمله فیلیپ هاموند در انگلیس، فرانک والتر اشتانمایر در آلمان و ژان مارک ایرو در فرانسه در خطر از دست دادن مشاغل خود هستند. سوم، برگزیت تاثیر بسیار بدی بر ظرفیت سیاسی اتحادیه اروپا خواهد داشت. در حال حاضر، سیاستمداران پوپولیستی چون ماری لوپن در فرانسه و گیرت ویلدرز در هلند خواستار برگزاری همه پرسی مشابهی در کشورهایشان برای خروج از اتحادیه اروپا هستند. کشمکش و تشدید درگیری های داخلی از این دست، باعث خواهد شد که تمرکز تشکیلات سیاسی در اروپا به داخل معطوف شود و در نتیجه از اراده و ظرفیت آن برای رهبری در عرصه بین المللی کاسته شود.

فرسایش ابزارهای اقتصادی

برای اجرای توافق هسته ای هیچ نهاد هماهنگ کننده دیگری، خارج از چارچوبی که رهبری اش را اتحادیه اروپا برعهده دارد، وجود ندارد. نقش مرکزی اتحادیه اروپا ـ که با منافع سیاست خارجی انگلیس، فرانسه و آلمان (کشورهای موسوم به E3) ارتباط دارد ـ باعث شد که برجام میان ایالات متحده، چین و روسیه نیز اجماع ایجاد کند. مهمترین اجماع میان این قدرت ها، رفع تحریم های علیه ایران بود که از نگاه ایرانیان مهمترین بخش توافق است. اگر ایران مزیت اقتصادی برجام را مشاهده نکند، احتمال به خطر افتادن این توافق وجود دارد.

در چنین شرایطی، متاسفانه برگزیت توان انگلیس و اروپا را برای تحقق منافع اقتصادی توافق ایران به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. در حال حاضر هم مانع اصلی افزایش تجارت و سرمایه گذاری، نگرانی بیشتر بانک ها از درگیر شدن با فرصت های موجود در ایران است. بانک های اروپایی نگران تاثیرات بلندمدت سیستم پیچیده تحریم های ایالات متحده هستند. علاوه براین، بانک ها امروز بسیار محتاط تر از پیش از بحران مالی 2009 هستند و به همین دلیل نگران حضور در بازار پرریسک ایران هستند. سرمایه گذاران بسیاری پیش از برگزیت درباره حضور در بازار ایران تردید داشتند و حالا پس از برگزیت به دلیل کاهش جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی، این تردید بیشتر هم خواهد شد.   

دومین مانع اقتصادی در داخل خود انگلیس است. شاید افرادی خوش بین بگویند که یکی از بحث های کلیدی در جریان کارزارهای پیش از همه پرسی این بود که انگلیس پس از آزادی از قید اتحادیه اروپا می تواند به راحتی در بازارهای نوظهور در سراسر جهان فرصت های کسب و کار خود را پیگیری کند. در این میان اگرچه چین و هند در مرکز توجه قرار خواهند داشت اما ایران نیز قطعا در فهرست این بازارها جایی خواهد داشت.

واقعیت این است که انگلیس در دو سال گذشته تلاش کرده تا جذابیت های تجارت با ایران را تبلیغ کند اما موفقیت کمی به دست آورده است. جورج آزبورن، وزیر دارایی انگلیس، قرار بود که در سال 2015 در راس یک هیات تجاری به ایران سفر کند اما این دیدار به دلیل نگرانی های سیاسی متحدان منطقه ای انگلیس لغو شد. ساجد جاوید، وزیر تجارت انگلیس، در سال 2016 قرار بود که در راس هیاتی تجاری به ایران سفر کند اما بالا گرفتن کشمکش های سیاسی در کابینه کامرون بر سر برگزیت، این سفر هم لغو شد. حالا هم که دیگر شرایط تغییر کرده است. مساله این است که پس از برگزیت اولویت های اقتصادی انگلیس تغییر خواهد کرد. رهبران انگلیسی برای خروج از اتحادیه اروپا باید مذاکرات جدی را درباره روابط تجاری و دسترسی به بازارهای اروپا با رهبران اتحادیه اروپا در پیش بگیرند و به همین دلیل منابع کمتری را برای اختصاص به توسعه فرصت های اقتصادی در ایران اختصاص خواهند داد. در مجموع می توان گفت که در دستور کار اقتصادی انگلیس پس از برگزیت، ایران یک اولویت نخواهد بود.

منبع: لوب لاگ  / ترجمه: بهاره محبی