از سرگیری قریب‌الوقوع روابط ترکیه ـ اسرائیل

نویسنده: رابرت اولسون

دیپلماسی ایرانی: ترکیه و اسرائیل احتمالا در چند ماه آینده (یا شاید هم زود تر) روابط دپیلماتیک خود را دوباره از سر خواهند گرفت. رسانه ها در ترکیه و اسرائیل گزارش داده اند که آنکارا و تل آویو به زودی با معرفی سفرای خود عادی سازی روابط دیپلماتیک را به طور رسمی کلید خواهند زد. اسرائیل و ترکیه در حاضر روابط تجاری، نظامی و آکادمیک با یکدیگر دارند.

در پی حمله نیروهای اسرائیل به کشتی مرمره که حامل کمک های بشردوستانه ترکیه به مردم غزه بود، روابط دیپلماتیک دو طرف در سطح سفیر متوقف شد. کشتی ترکیه ای تلاش داشت تا با شکستن محاصره غزه کمک های بشردوستانه را به فلسطینی های ساکن در این منطقه برساند. در جریان حمله نیروهای اسرائیلی، ۹ شهروند ترکیه ای کشته شدند. تنش ها میان دو طرف از زمان جدال لفظی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، و شیمون پرز در نشست ۲۰۰۹ در داووس شدت گرفت. اردوغان در آن زمان با اشاره به حملات ۲۰۰۹ - ۲۰۰۸ اسرائیل به غزه خطاب به پرز گفت: «وقتی حرف کشتن به میان می آید شما به خوبی می دانید که چطور باید دیگران را بکشید.»

مساله غزه

زمانی هم که اسرائیل در سال ۲۰۱۴ به غزه حمله کرده و ویرانی های بسیاری برجای گذاشت، مساله غزه در مرکز نارضایتی های ترکیه قرار داشت. گفته شده، تمرکز مذاکرات دو طرف در جریان عادی سازی روابط بر مساله کشتی مرمره و غزه بوده است.

دوره گلد، مدیرکل وزارت امور خارجه اسرائیل، بیستم مارس ۲۰۱۵ برای پس گرفتن جسد سه شهروند اسرائیلی که در جریان یک حمله تروریستی در استانبول کشته شده اند به این شهر سفر کرده است. مذاکرات بیشتر در ژوئن و دسامبر ۲۰۱۵ برگزار شده است. ترکیه، به عنوان یکی از اعضای ناتو، در ماه می وتوی خود را برای جلوگیری از احداث دفتر نمایندگی اسرائیل در مقر ناتو پس گرفت.

گفته می شود که تاکنون دو درخواست از سه درخواست مهم ترکیه برای عادی سازی روابط با اسرائیل محقق شده است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، در ماه مارس ۲۰۱۳ به دلیل حمله به کشتی مرمره عذرخواهی کرد اما هیچ غرامتی را پیشنهاد نداد.

با این حال، به نظر می رسد که همین عذرخواهی خشک و خالی باعث شد که مذاکرات از سرگیری روابط دیپلماتیک به جریان بیفتد. در بسته غرامتی که دو طرف در نهایت بر سر آن توافق کردند، خانواده قربانیانی که در جریان حمله نیروهای اسرائیلی کشته شدند، مبالغ را به صورت اسمی دریافت خواهند کرد. این مساله احتمالا اسلامگرایان محافظه کار و ملی گرایان دو آتشه ترکیه ای را تا حدی خشنود خواهد کرد.

گفته می شود، دو طرف درباره محاصره غزه به هیچ توافق نهایی نرسیده اند. اسرائیل موافقت کرده است که کمک های ترکیه به غزه ارسال شود اما می خواهد که این کمک ها نه از طریق زمینی، بلکه از طریق فرودگاه آشدود به غزه ارسال شود. اسرائیل از این طریق می تواند بر روی فرایند ارائه کمک ها، اقلام کمک های ارسالی از جمله تجهیزات ساخت و ساز کنترل کاملی داشته باشد و هیچ ارتباط مستقیمی نیز با حماس نخواهد داشت. اردوغان ۳۱ ماه مارس گفت که ترکیه پیشنهاداتی را درباره رفع نیاز مبرم فلسطینی ها به آب و برق مطرح کرده است. در سال های اخیر، خالد مشعل، رهبر حماس، چندین بار به دیدار اردوغان رفته است.

اوایل ۲۰۱۶ به نظر می رسید که آنکارا و تل آویو به زودی سفرای خود را مبادله کنند اما تغییر دولت اسرائیل در ماه می باعث شد که آویگدور لیبرمن در مقام وزیر دفاع جدید وارد کابینه اسرائیل شود و لی مساله اندکی به تعویق بیفتد. اما در نهایت تغییرات در روابط آنکارا و تل آویو باعث شده که لیبرمن به رغم موضع گیری های تندش در برابر حماس، از شروط ترکیه برای عادی سازی روابط حمایت کند.

در این میان بهبود روابط اسرائیل با مصر به این معنی است که تل آویو برای مهار کردن حماس بر روی عبدالفتاح السیسی، رییس جمهوری مصر، حساب کند. السیسی نیز بر روی اسرائیل برای کمک به مصر به منظور مبارزه با شبه نظامیان القاعده در جزیره سینا حساب می کند.

در ماه آوریل، مصر همچنین با بازگشت دو جزیره «تیران» و «صنافیر» به عربستان سعودی موافقت کرد، جزایری که مصر از سال ۱۹۵۰ در اختیار داشت. این تحولات روابط میان مصر، عربستان سعودی و اسرائیل را تقویت کرد. روابط اسرائیل ـ سعودی همچنین در شش یا هفت سال گذشته به سرعت رشد کرده است. این تحولات اخیر بدین معناست که اسرائیل می تواند برای مهار کردن حماس بر روی عربستان سعودی نیز حساب کند. ترکیه نیز در این مدت تلاش داشته تا روابط خود را با مصر بازسازی کند. سه کشور بزرگ سنی درباره خویشتنداری بر سر غزه و منطقه تحت کنترل حکومت خودگردان فلسطین توافق کرده اند. به همین دلایل، اسرائیل مشکلی ندارد که اجازه دهد تجهیزات ساخت و ساز ساختمانی ترکیه ای وارد غزه شود.

اسرائیل همچنین به تجار و رستوران های ترکیه ای بیشتری اجازه خواهد داد که در بیت المقدس فعالیت داشته باشند، مساله ای که ترکیه از آن به عنوان کمک به اقتصاد فلسطینی ها نام برده است. این تحولات ائتلاف رو به رشد اسرائیل و سنی ها را تقویت خواهد کرد.

بهبود روابط با نیم نگاهی به سوریه

اما مهم ترین دلیل عادی سازی روابط و تبادل سفیر میان ترکیه و اسرائیل وضعیت بسیار متغیر در سوریه است. حال که روسیه قصد دارد برای مدتی در سوریه بماند (حداقل در سواحل مدیترانه ای این کشور)، ترکیه به روابط بهتر با اسرائیل نیاز دارد. تنش در روابط آنکارا و مسکو بسیار از تنش های دو کشور به دلیل سقوط هواپیمای روسی است. ترکیه به توان نیروی هوایی اسرائیل نیاز دارد تا بتواند بازیگری کلیدی در شرق مدیترانه باشد. در همین حال، اسرائیل به خطوط لوله گاز طبیعی ترکیه نیازمند است. تل آویو اعلام کرده که ترکیه می تواند بهترین مسیر برای رساندن گاز طبیعی به اروپا باشد، و ترجیح اردوغان نیز همین است. این که این خطوط لوله چه زمانی احداث خواهد شد، چگونه تامین مالی خواهد شد و نحوه انتقال گاز از طریق آنان به چه صورت خواهد بود، از جمله موضوعات مورد مذاکره دو طرف است.

منبع: لوب لاگ/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ ۳۰