جنگ سرد عربستان و ایران در دنیای اسلام

دیپلماسی ایرانی: تا کنون هیچ یک از روسای جمهور آمریکا زمان سفر به عربستان، نزدیک ترین متحد آمریکا در منطقه خاورمیانه با استقبالی سرد، مشابه آنچه باراک اوباما در سفر اخیر خود به ریاض تجربه کرد، مواجه نشده بودند. ملک سلمان تصمیم گرفت در کاخ خود بماند و فرماندار ریاض به استقبال رئیس جمهور آمریکا برود. هیچ تشریفات و برنامه ویژه ای برای استقبال از اوباما ترتیب داده نشد و تلویزیون دولتی نیز به صرف اعلام خبر رسیدن رئیس جمهور آمریکا به ریاض بسنده کرد.

پیام این رفتار از سوی مقامات سعودی واضح بود: عربستان می داند که از سوی آمریکا در حاشیه گذاشته شده و از ابراز نگرانی خود ابایی ندارد.

داستان عدم استقبال گرم از اوباما نشان دهنده تحول ژئوپلتیکی و گسترش تعارضات فزاینده در خاورمیانه است. جنگ سرد عصر حاضر در خاورمیانه و میان عربستان و ایران در جریان است که هر یک سودای هژمونی منطقه ای را در سر دارند. اینکه آمریکا حامی کدام یک از دو طرف است، به درستی مشخص نیست.

عدم قطعیت و تغییرات ناگهانی

همان طور که مشخص است، خاورمیانه در حال تجربه تحولات عظیمی است و به هر گوشه از این سرزمین که نگریسته شود رد پای ایران و عربستان و هواداری از یکی از طرفین درگیر در تعارضات جاری دیده می شود. پادشاهی عربستان خود را مامن اسلام سنی می داند. در سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران خود را رهبر شیعیان جهان می داند. شیعیان 13درصد کل مسلمانان جهان را تشکیل می دهند.

جنگ داخلی خون بار سوریه در حال ورود به ششمین سال خود است و تا کنون منجر به کشته شدن بیش از 250هزار نفر شده است. آتش بسی که دو ماه پیش برقرار شد نیز دیگر مانند روزهای اول پا بر جا نیست. در سوریه، یمن و عراق جنگ میان سنی و شیعه در جریان است. اگر چه صلحی ناپایدار در لبنان و بحرین برقرار است، اما این آرامش نیز می تواند هر آن به هم بریزد.

همه این جنگ های نیابتی و مذهبی منجر به مهاجرت کسانی شده است که در این جنگ ها آواره شده اند. نزدیک به 6 میلیون نفر از مردم سوریه و عراق و حدود 3 میلیون یمنی اقدام به مهاجرت کرده اند. از ویرانه خاورمیانه، گروه تروریستی داعش سر بر آورده که در همه جا از جمله در پاریس و بروکسل به دنبال حملات تروریستی است. عجیب آن که این گروه تروریستی سنی مذهب هم ایران و هم عربستان را دشمن خود می بیند.

وخامت اوضاع در خاورمیانه به آمریکا و تغییر نقش آن در عرصه جهانی نیز ارتباط دارد. پس از سال ها دشمنی میان آمریکا و ایران، باراک اوباما تصمیم گرفت برای حل پرونده هسته ای این کشور، به مذاکره مستقیم با آن بپردازد. هدف از این توافق کنترل برنامه هسته ای ایران و جلوگیری از انحراف آن به سمت تولید سلاح هسته ای، در مقابل رفع تحریم ها و موانع موجود برای ورود ایران به عرصه تجارت بین المللی بوده است.

به طور همزمان، آمریکا خواهان خارج کردن نیروهای خود و کاهش تمرکز خود روی این منطقه پیچیده و بحران زده بود.

در این فضا ایران به دنبال این است که پس از چند دهه انزوا بتواند اهمیت و جایگاه سابق خود را به دست آورد. هر چه تعداد کشورهایی که زیر نفوذ و کنترل ایران شیعی باشند بیشتر باشد، ایران بیشتر احساس قدرت می کند و هر چه عربستان سعودی بیشتر تحت فشار باشد، ایدوئولوژی وهابیسم نیز محدود تر می شود.

این جنگ سرد بر کل جهان تاثیر می گذارد. بنابراین جستجوی ریشه های آن ضروری به نظر می رسد.

ترس عربستان از تشیع

در شب یک ژانویه 2016 عربستان شیخ نمر، روحانی اهل تشیع ساکن شهر العوامیه در جنوب این کشور را به همراه 46 نفر دیگر که به اقدامات تروریستی محکوم شده بودند، اعدام کرد. این اقدام بزرگترین موج اعدامی بود که طی سه دهه گذشته در عربستان اتفاق افتاد.

اقلیتی 10درصدی در عربستان اهل تشیع هستند و شیخ نمر یکی از مهم ترین چهره های اقلیت شیعیان عربستان بود. وی از منتقدان جدی پادشاهی عربستان بود و آن را به سرکوب شیعیان متهم می کرد. پادشاهی عربستان این اتهامات را رد کرد و متقابلا شیخ نمر را ترویستی خواند که از سوی ایران کنترل می شود.

به دنبال اعدام شیخ نمر، سفارت ریاض در تهران مورد حمله قرار گرفت. این اقدام منجر به قطع روابط دیپلماتیک دوجانبه ابتدا از سوی عربستان شد.

شیخ نمر در طول حیات خود بارها بازداشت شده بود و آخرین مورد آن به تابستان 2012 باز می گشت.

اعدام شیخ نمر نشان می دهد که عربستان خود را از سوی ایران تحت فشار دیده و در صدد بوده که به ایران ولو در داخل خاک خود پاسخی داده باشد. خاندان سلطنتی برای پاسخگویی به ایران از گزینه ای خطرناک استفاده کرد.

اخیرا نیز عربستان در عرصه سیاست خارجی ماجراجویی هایی را آغاز کرده است. عربستان در یمن، همسایه جنوبی خود جنگی بزرگ علیه حوثی های شیعه مذهب به راه انداخته است. با وجود گذشت چندین ماه، این عملیات نتوانسته به نتیجه برسد و تنها اثر آن ویرانه کردن شهرهای یمن و کشته شدن غیرنظامیان بوده است.

منبع: اشپیگل / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25