چه بر سر موصل خواهد آمد؟

نویسندگان: دن دو لوس، هنری جانسون 

دیپلماسی ایرانی: مبارزه برای آزاسازی موصل از دست داعش آغاز شده است. اما در حال حاضر مبارزه صرفا محدود به حوزه سیاسی شده است. گروه های نژادی و مذهبی رقیب در عراق وارد مبارزه قدرت بر سر چگونگی باز پس گیری دومین شهر بزرگ این کشور شده اند.

تقریبا همه گروه های مسلح حاضر در عراق و حامیان خارجی آنان برای به دست گرفتن قدرت در موصل دندان تیز کرده اند.

بحث و رقابت ها بر سر این که چه کسی به موصل حمله کند، سرنوشت این که سرانجام کدام گروه بر این شهر مسلط خواهد شد را تعیین می کند. حیدر العبادی، نخست وزیر عراق باید بتواند یک طرح سیاسی یکپارچه برای از میان بردن اختلافات موجود میان گروه های رقیب ایجاد کند.

مقامات کاخ سفید از نزدیک به رصد همه توطئه چینی ها در مورد موصل از سوی گروه های مختلف می پردازند و از همه سناریوهایی که می تواند توازن را به هم بزند، آگاهی دارند.

به گفته یکی از مقامات آمریکایی که خواسته نامش فاش نشود، این که چه کسی یا کسانی بر موصل مسلط می شوند، بسیار حائز اهمیت است. شبه نظامیان شیعه وابسته به ایران، نیروهای کرد پیشمرگ، رهبران قبایل سنی مذهب عراق و فرماندهان ارتش هر یک دیدگاه متفاوتی نسبت به موصل و آزادسازی آن دارند.

جو بایدن، معاون اول رئیس جمهور آمریکا نیز در سفر خود به عراق که هفته گشته انجام شد، بیش از هر چیز بر اهمیت دستیابی به اجماع برای بازپس گیری موصل تاکید کرد.

جنگ قدرت بر سر سرنوشت موصل شباهت هایی با بحث و اختلافات بر سر بازپس گیری تکریت در مارس 2015 دارد. در آن مورد نیز فرماندهان نظامی آمریکا مادامی که شبه نظامیان شیعه عقب نشینی نکرده و اختیار را به ارتش عراق واگذار نکرده بودند، حاضر به بمباران مواضع داعش در تکریت نشدند.  

مقامات آمریکایی اعلام کرده اند که در صورتی که ارتش عراق نقش محوری را در بازپس گیری موصل نداشته باشد، حاضر به پشتیبانی این عملیات با حملات هوایی و توپخانه ای نخواهند بود.

با این وجود فرمانده یکی از گروه های شبه نظامی شیعه اعلام کرده است که نیروهای وی در هر صورت جزئی از عملیات آزادسازی موصل خواهند بود.

در این میان ارتش آمریکا نیز در اعلام زمان حمله به موصل برای آزادسازی آن عجله کرد. سال گشته یکی از مقامات ارشد آمریکایی پیش بینی کرد که تا بهار 2015 عملیات آزادسزای موصل آغاز خواهد شد. هدف از این سخنان تحریک رهبران عراقی برای پاسخگویی هر چه سریع تر به داعش بود. رهبران عراق در بغداد از این سخنان این گونه تفسیر کردند که واشنگتن در حال برنامه ریزی برای هدایت عملیات آزادسازی موصل است، اما مقامات آمریکایی بعد از آن از مواضع خود عقب نشینی کردند.

افزون بر اختلافات موجود میان گروه های مختلف بر سر آزادسازی موصل، اقتدار حیدر العبادی نیز در بغداد از سوی مقتدی صدر و حامیان آن به چالش کشیده شده و این موضوع نیز از دیگر موانع موجود بر سر راه آغاز عملیات آزادسازی موصل است.

اما ایالات متحده و ایران هر دو از دولت عراق حمایت می کنند، زیرا نمی خواهند در زمانی که کمپین مبارزه با داعش توانسته به موفقیت هایی دست پیدا کند، دولت عراق سقوط کند. مقامات آمریکایی انتظار دارند که حیدر العبادی بتواند از پس آشوب های سیاسی به راه افتاده در بغداد بر آید، اما کارشناسان معتقدند که ممکن است ضعف و ترس وی، عبادی را نسبت به نیروهایی همچون مقتدی صدر آسیب پذیر کند.

در شرایطی که اختلافات سیاسی آغاز عملیات را به تاخیر انداخته، تنش های نژادی و فرقه ای نیز در عرصه میدانی در حال افزایش است و این احتمال وجود دارد که ائتلاف مبارزه با داعش فرو بپاشد.

با وجود این که نیروهای افراطی مجبور به عقب نشینی شده اند، سربازان کرد و شبه نظامیان شیعه در منطقه درگیری با یکدیگر درگیر شدند. در این میان، تعداد فزاینده ای از اعراب سنی در حال گریختن از موصل و مناطق اطراف آن هستند. این موضوع خطر عدم وجود منطقه حائل بین موصل و سرزمین های تحت کنترل کردها را افزایش می دهد.

موصل مرکز استان نینوا است که در مرز سوریه و کردستان عراق واقع شده و از ترکیب نژادی - مذهبی پیچیده ای برخوردار است. اعراب سنی این منطقه نگران شرایط خود بعد از اخراج داعش از این منطقه هستند.

با توجه به ترکیب جمعیتی موصل آمریکا، اعراب و دیگر کشورهای غربی خواهان به دستگیری کنترل موصل از سوی یک گروه شبه نظامی سنی مذهب هستند. اما علی رغم 18 ماه تلاش آمریکا برای تربیت چنین گروهی، تعداد نیروهای نظامی سنی کم است. در این شرایط، به ناچار ارتش عراق که عمدتا از فرماندهان و سربازان شیعه تشیل شده است باید رهبری عملیات را به دست گیرد.

مشکل ارتش عراق این است که از استحکام لازم برخوردار نیست و بسیاری از سنیان عراق نیز به آن احساس وفاداری نمی کنند. اختلافات تاریخی میان اعراب سنی مهم این منطقه و نیروهای کرد نیز مشکلی به مراتب جدی تر از مساله ارتش عراق است. نیروهای کرد همواره داعیه بخش هایی از موصل را داشته اند و خواهان الحاق آن به اقلیم کردستان بوده اند.

سرنوشت موصل پس از آزادسازی از دست داعش، برای ترکیه نیز قابل توجه است. در دسامبر گذشته ترکیه بدون کسب اجازه از دولت مرکزی عراق، اقدام به اعزام صدها نیرو به این منطقه کرد و آن نیروها هنوز در منطقه حضور دارند. در ظاهر هدف ترکیه از اعزام این نیروها به منطقه، محافظت از پایگاه بعشیقه مقابل داعش بوده است، اما کارشناسان معتقدند که هدف اصلی آنکارا تامین هر چه بهتر منافع خود پس از بیرون راندن داعش از موصل است.

در مجموع می توان گفت که نه تنها مقامات عراقی از طرخ سیاسی جامع و یکپارچه برای بازیابی امنیت در موصل و برقراری حکومت در آنجا برخوردار نیستند، بلکه بغداد و جامعه بین المللی هم هیچ کدام آمادگی لازم برای بازسازی شهر و رسیدگی به امور شهروندان را ندارند.

منبع: فارن پالسی / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25