آیا اسناد پاناما می‌تواند نویددهنده تغییر باشد؟

دیپلماسی ایرانی: اسناد پاناما که چند روز پیش منتشر شد نشان می دهد که چطور برخی از رهبران کشورهای مختلف با استفاده از بانک های خارجی، ثروت خود را پنهان کرده و از پرداخت مالیات امتناع می کردند. اولین قربانی این افشاگری نخست وزیر ایسلند بود که مجبور شد در واکنش به اعتراضات مردمی از مقام خود استعفا دهد.

در مورد رسوایی مالی آقای نخست وزیر کم و بیش سخنانی مطرح بود، اما مصاحبه وی که روز یکشنبه پخش شد همگان را نسبت به عدم صداقت وی مطمئن کرد. وی در این مصاحبه، در حالی که با لکنت زبان از بی گناهی خود سخن می گفت، به سرعت اتاق را ترک کرد. روز بعد خیل عظیمی از جمعیت به خیابان ها ریخته و خواستار کناره گیری وی از قدرت شدند که نهایتا نیز به نتیجه رسید.

در نگاه اول واکنش مردم ایسلند و استعفای نخست وزیر آن تعجب برانگیز به نظر می رسد. در اسناد پاناما نام بسیاری دیگر از رهبران با مبالغ کلان تر فساد مالی و با ارئه اسناد محکم تر ارائه شده است. اما نگاه دقیق تر به سابقه ایسلند می تواند این پدیده را توجیه کند. ایسلند با وجود وسعت کم در زمینه امید به زندگی، جلوگیری از اشاعه خشونت، کنترل فساد و آزادی رسانه ها از سابقه درخشانی برخوردار است. میزان مشارکت مردمی در آخرین انتخابات برگزار شده در ایسلند 81 درصد بوده و شهروندان آن از بالاترین سطح رضایت از زندگی در اروپا برخوردارند. توجه به این موارد نشان می دهد که چرا نخست وزیر ایسلند اولین کسی است که باید با عواقب این افشاگری رو به رو شود.

مردم ایسلند به خوبی می دانند که برخورداری از دولتی خوب چه موهبت بزرگی است و اجازه نمی دهند که سیاستمداران از استاندارهای آنها تخطی کنند. در مقابل ایسلند، روسیه قرار دارد. تلویزیون دولتی روسیه با سانسور اخبار به ندرت خبری در مورد افشای اسناد پاناما و مطرح شدن نام نزدیکان پوتین در این اسناد سخنی به میان می آورند و در صورت مطرح کردن این موضوع نیز آن را توطئه رسانه های غربی می خوانند. بسیاری از مردم روسیه حتی از افشای این اسناد اطلاعی ندارند. مردم روسیه می دانند که در کشورشان فساد فراگیر است، اما محبوبیت پوتین در روسیه همچنان بالا است. آنها سیستم الیگارشیک و نیروهای آن را برای این فساد مقصر می دانند. برخی دیگر نیز اگرچه قبول می کنند که پوتین خود نیز در فساد دست دارد اما آلترناتیوی در مقابل آن نمی یابند.

این خطر وجود دارد که این بی تفاوتی در دموکراسی های غربی فراگیر شود. بسیار شنیده می شود که در اروپا و آمریکا مردم حاضر به شرکت در انتخابات نیستند چون همه سیاستمداران را مانند هم می دانند. اما تجربه ایسلند نشان می دهد که همواره آلترناتیو بهتری نسبت به بی تفاوتی وجود دارد.

شکل گیری اعتراضات یکپارچه و محکم از سوی جامعه مدنی سایر کشورها در شرایط حاضر دشوار به نظر می رسد. اگر این اتفاق نیفتد، اسناد پاناما نیز به لیست افشاگری های سابق می پیوندد که نتوانست پیگیری قانونی جدی را به همراه بیاورد. نکته قابل توجه در مورد اسناد پاناما این است که این اسناد تنها مربوط به رهبران سیاسی نمی شود، بلکه در مورد افراد عادی نیز می باشد که در پی فرارهای مالیاتی بوده اند و همین می تواند انگیزه ای جدی برای سیاستمداران جهت پیگیری این موضوع باشد.

گام هایی که باید در این راستا برداشته شود، نیازمند یک اراده سیاسی است. مشکل اصلی برخورداری از حساب در بانک های برون مرزی نیست، بلکه مشکل اصلی مالکیت شرکت هایی است که به فراریون مالیاتی، پولشوها و مقامات دولتی فاسد اجازه می دهد که با معافیت از مجازات اقدام کنند. با از بین بردن امکان به وجود آمدن چنین شرکت هایی می توان مشکل را از ریشه حل کرد. برای حصول به این نتیجه همکاری های بین الملی ضروری است و این همکاری ها می تواند با جی بیست و جی هشت آغاز شود.

منبع: فارن پالیسی/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ ۲۵