پیشرفت و گرمی همراه با چالش های جدی در روابط ایران و روسیه

دیدبان روسیه: مقامات دولتی و نیز بخش های غیر دولتی در ایران و روسیه برای گسترش همکاری میان دو کشور در سال ١٣٩٤ تلاش های گوناگونی انجام دادند، از این رو سایت «دیدبان روسیه» با طرح سوالی از اعضای شورای راهبردی این سایت، به بررسی چشم انداز همکاری های میان دو کشور (در زمینه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و روابط با دیگر کشورها) پرداخته است. آنچه در ادامه می خوانید یادداشت "حسن بهشتی پور" پژوهشگر ارشد روابط بین الملل در پاسخ به این سوال می باشد:

روابط ایران و روسیه در سال 1395 به احتمال زیاد رو به پیشرفت و گرمی بیشتری خواهد رفت، اما همچنان با چالش های جدی روبرو خواهد بود. ده مورد ازمهم ترین زمینه های گسترش مناسبات به شرح ذیل ارائه می گردد:

1- اراده جدی در سطح رهبران دو کشور برا ی بهبود مناسبات وجود دارد، با این حال بدنه اجرایی در هر دو کشور با ابهام های متعددی برای توسعه روابط روبرو است؛ زیرا هم در روسیه جناح غرب گرا به شدت مخالف توسعه روابط با ایران است و هم لابی قوی طرفداران اسرائیل که در مراکز متعدد روسیه نفوذ و حضور دارند. در ایران هم یک دیدگاه سنتی بدون توجه به تغییر و تحولات روز جهان مرتب بر بد عهدی روس ها و اینکه غیر قابل اعتماد هستند تاکید دارد و معتقد است نفع ایران به بهبود مناسبات با اتحادیه اروپا و اگر شد آمریکا است.

2- مهم ترین موانع توسعه روابط دو کشور، یکی تحریم های اعمالی از سوی شورای امنیت سازمان ملل بود که بر طرف شد و دیگر موضوع مورد اختلاف تحویل موشک های پدافندی اس سیصد بود که تعیین تکلیف شد، بنابراین می توان انتظار داشت در سال 1395 دو طرف با سرعت بیشتری به سمت توسعه مناسبات اقتصادی پیش بروند.

3- روس ها بخوبی دریافتند ایران بعد از برجام، دیگر برای دستیابی به فناوری های دفاعی و پیشرفته به هر شرایطی تن نمی دهد و در یک شرایط رقابتی با غرب بویژه اتحادیه اروپا در مناسبات با ایران قرار گرفتند؛ بنابراین آنها تلاش می کنند ضمن حفظ رابطه نزدیک با ایران، در مناسبات بین المللی با آمریکا و اتحادیه اروپا کماکان از کارت  ایران استفاده لازم را ببرند.

4- در بخش همکاری های هسته ای ایران و روسیه در سال 1395 احتمالا دو فاز جدید توسعه نیروگاه بوشهر را آغاز خواهند کرد، زیرا قرارداد آن را هم نهایی کردند. بدین ترتیب تنها رفع اختلاف موجود بر سر استفاده از سوخت هسته ای تولید شده در ایران در نیروگاه های بوشهر باقی می ماند. ایران مایل است لایسنس لازم را برای مصرف سوخت هسته ای تولید شده در ایران برای مصرف در نیروگاه بوشهر بعد از سال 2021 را بدست آورد. روسیه که می داند ایران همکاری های جدیدی را با چینی ها در بازسازی پروژه آب سنگین اراک آغاز کرده و قرار است درباره دو نیروگاه کوچک هسته ای در منطقه مکران با چینی ها به توافق نهایی برسد، برای همکاری با ایران تمایل بیشتری درمقایسه با قبل ازبرجام ازخود نشان می دهند.

5- مناسبات روسیه و ایران در یک دهه گذشته تحت تاثیر روابط مسکو با واشنگتن از یکسو و تنش سیاسی موجود بین ایران وآمریکا از سوی دیگر قرار داشته است. انتظار می رود در سال 1395 بدون در نظر گرفتن این عامل مخرب، روابط دو کشور گسترش بیشتری پیدا کند.

6- در دو دهه گذشته محور اصلی همکاری های ایران و روسیه در زمینه های دفاعی، امنیتی و تولید برق اتمی قرار داشته است. انتظار می رود با توجه به اقدام های دو کشور در زمینه رفع موانع موجود در زمینه همکاری های اقتصادی و بازرگانی در سال 1395 شاهد افزایش صادرات ایران به روسیه در مورد محصولات کشاورزی و سبزیجات، میوه جات و لبنیات باشیم. روسیه نیز متقابلا آمادگی خود را برای سرمایه گذاری در ایران در زمینه توسعه قطار برقی در خط جلفا، توسعه نیروگاه های برق حرارتی در ایران و نیز همکاری در زمینه تولید نفت و گاز، اعلام کرده و در مواردی قرار دادها در این امور نیز نهایی شده است.

7- ایران وروسیه در سال 1395 به همکاری نزدیک خود درسوریه برای مقابله با تروریسم داعش و سایر گروهای تکفیری ادامه خواهند داد. به نظر می رسد بحران سوریه به حل و فصل نهایی خود در سال 1395 می رسد و نقش تهران و مسکو در پیدا کردن راه حلی همه جانبه برای حل معضل سوریه بیش از پیش پر رنگ خواهد بود.

8- ایران مایل است از مدل همکاری بین روسیه و ایران درباره سوریه، به عنوان الگوی مناسبی در سایر کمک به حل سایر بحران های خاورمیانه از جمله یمن استفاده کند. بر این اساس به نظر می رسد شرایط برای همکاری بین دو کشور در سال آتی بیش از هر زمان دیگر محیا شده باشد.

9- عرصه فناوری های پیشرفته و همکاری های علمی بین مراکز تحقیقاتی ایران و روسیه در سال 1395 نیز به احتمال زیاد شاهد تحول چشمگیری خواهد بود؛ اگرچه همچنان نیروهایی مخالف در داخل روسیه با این روند مخالفت خواهند کرد.

10- بخش مغفول واقع شده درمناسبات دو کشور بخش توریسم و گسترش همکاری های فرهنگی بین ایران و روسیه است. انتظار می رود در سال 1395 شاهد گسترش تبادل گردشگران بیشتری بین دو کشور  باشیم. سرمایه گذاری روسیه در بخش ساختن هتل های مدرن در ایران و نیز معرفی جاذبه های توریستی ایران برای روس ها بویژه بعد از آنکه تمایل برای رفتن به ترکیه کمتر شده است، از جمله  موارد مهمی است که به ما این نوید را می دهد که سال 1395 سال گسترش همکاری های فرهنگی نیز بین ایران و روسیه باشد.

نویسنده: حسن بهشتی پور، پژوهشگر ارشد روابط بین الملل؛