با واقعیت‌های جدید خاورمیانه روبرو شویم

دیپلماسی ایرانی: در مناظره نامزدهای جمهوری خواه و دموکرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، زمانی که نوبت به سیاست خارجی و دیدگاه آنها می رسد، باز هم کلیشه های همیشگی حمایت از اسرائیل و متحدان عرب در منطقه به میان می آید. اما همه این کلیشه ها را باید کنار گذاشت. رئیس جمهور جدید با خاورمیانه ای نوین و با ملزوماتی متفاوت رو به رو خواهد شد.

خاورمیانه جدید بر پایه منازعه بر سر راه حل یک دولت، راه حل بدون دولت، راه حل غیردولتی (خلافت) و راه حل دولت اقتدارگرا شکل خواهد گرفت.

راه حل یک دولت در اسرائیل است، عدم وجود دولت وضعیت سوریه، لیبی و یمن خواهد بود. راه حل غیردولتی پیشنهاد خلافت داعش و راه حل دولت اقتدارگرا پیشنهاد ایران است.

برای شروع از اسرائیل آغاز می کنیم. مذاکرات صلح عملا از دست رفته است. دیگر سخن راندن از راه حل دو دولت مفهومی ندارد. بنابراین، رئیس جمهور بعدی آمریکا باید با خواست اسرائیل مبنی بر اشغال دائمی سرزمین های کرانه رود اردن و دریای مدیترانه، از جمله کرانه باختری که نزدیک به 2.5 میلیون فلسطینی در آن ساکن هستند، کنار بیاید.

چگونه کار به اینجا کشید در حالی که همه سخن از راه حل دو دولت به میان می آوردند؟  آیا سماجت یهودیان متعصب برای گسترش نفوذ خود در کرانه باختری و ساکن شدن در این مناطق توانست راه را برای سیاستمداران اسرائیلی هموار کند؟ آیا میلیاردرهای دست راستی مانند ادلسون بودند که توانستند با لابی گری در کنگره آمریکا مانع از انتقاد از نتانیاهو شوند؟ آیا نتانیاهو و شهوت آن برای چسبیدن به صندلی قدرت بود که اجازه نداد راه حل دو دولت راه به جایی ببرد؟ نتانیاهو توانست به هدفی که می خواست برسد. وی هم اکنون بنیانگذار راه حل یک دولت به حساب می آید. حماس را نیز می توان مادر این ایده معرفی کرد. حماس به جای اینکه تلاش کند از غزه سنگاپوری دیگر بسازد، همه تلاش خود را معطوف به تونل سازی برای حمله به اسرائیل و پرتاب راکت به سوی آن کرد.

اما حماس در اشتباه خود تنها نبود. محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان نیز با اخراج تنها نخست وزیر کارآمد فلسطین یعنی «سلام فیاض» به کمک حماس شتافت. فیاض تنها نخست وزیری بود که همه تلاش خود را معطوف به مبارزه با فساد کرد و با تمرکز بر نهادسازی و نه قطعنامه های سازمان ملل، نشان داد که باور دارد که مردم فلسطین لایق برخورداری از دولتی مستقل هستند.

همه اینها دست به دست هم دادند تا راه حل دو دولت از میان برداشته شود. با آغاز دوران یک دولت، جنگ داخلی کم شدت میان اسرائیل و فلسطین دائمی خواهد شد و انزوای اسرائیل نیز در اروپا بیشتر می شود. در این فضا، رئیس جمهور جدید باید به هدایت شرایط بپردازد.

در این میان، سوریه بدون دولت - سوریه ای که اسد به همراه متحدانش تنها بخش هایی از آن را تحت کنترل خواهند داشت- می تواند صحنه بحرانی  باشد که سیل مهاجران را به سوی اروپا روانه می کند. بدون شک ولادیمیر پوتین برای ضربه زدن به اروپا، به بمباران سوری های مخالف دولت اسد می پردازد تا آنها را وادار به مهاجرت به سوی اروپا کند. افزایش مهاجران می تواند با تخصیص منابع به خود، اروپا را تبدیل به رقیبی ضعیف تر برای روسیه و متحدی ضعیف برای آمریکا کند.

خلافت اسلامی مورد ادعای داعش و دولت شیعی اقتدارگرای ایران نیز از یکدیگر تغذیه خواهند کرد. دعاوی نامزدهای رئیس جمهوری در مورد استفاده از اعراب سنی مذهب برای مبارزه با داعش بسیار مضحک به نظر می رسد.

اعراب سنی مادامی که ایران به مثابه یک دولت شیعی اقتدارگرا عمل می کند، هرگز حاضر نخواهند شد به مصاف داعش و خلافت خودخوانده آن بروند. ایران کشوری بزرگ با تمدنی غنی است و می تواند با اتکا به ظرفیت تجاری خود، دانشگاه ها، علم و هنر خود بر منطقه مسلط شود. اما رهبران ایران به قدرت نرم خود باور ندارند و ترجیح می دهند با اتکا به قدرت سخت نفوذ خود را به واسطه متحدان شیعه در نقاط مختلف منطقه بالا ببرند. این نقاط عبارتند از: بیروت، دمشق، صنعا و بغداد.

می توان در مورد آینده خاورمیانه و رهبری آن داستان سرایی های زیادی کرد، اما در نهایت باید با واقعیت آن رو به رو شد. اسرائیل دیگر آن اسرائیل سابق نیست، عربستان دیگر محدود به شرکت های نفتی نمی شود، ترکیه دیگر صرفا همان ترکیه عضو ناتو نیست و ایران هم اکنون موقعیت جدیدی را تجربه می کند. از میان همه این تحولات، خاورمیانه ای با ماهیت جدید سر بر خواهد آورد.

منبع: نیویورک تایمز/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25

انتشار اولیه: یکشنبه 25 بهمن 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 3 اسفند 1394