چرا حماس به ایران پشت کرد؟

نویسنده: اوستن بودتی

دیپلماسی ایرانی: حماس یک عضو عجیب در «محور مقاومت» به رهبری ایران بود که شامل سوریه، گروه های شبه نظامی مخالف ایالات متحده و اسرائیل است. اکثر اعضای این ائتلاف -حزب الله، شبه نظامیان عراقی و شورشیان یمنی- شیعه هستند.

اما حماس یک گروه شبه نظامی فلسطینی است که نمایندگی مردم سنی در یک ائتلاف نظامی با اکثریت شیعیان را برعهده داشت. این رابطه پس از وقوع جنگ داخلی سوریه در سال 2011 فروپاشید. روابط میان حماس و ایران که تا آن زمان تیره و تار بود، تیره و تارتر هم شد. برای فهم این موضوع با یوسف المقید، خبرنگار ساکن غزه صحبت کردم.

وی توضیح داد که رابطه حماس با محور مقاومت در سال 1999 شروع شد، زمانی که اردن -جایی که حماس رسماً تشکیل شد- خالد مشعل رهبر حماس را دستگیر کرد. او قبل از این که در سال 2001 در دمشق دوستی طولانی میان ایران، حماس، حزب الله، سوریه و جنبش جهاد اسلامی در فلسطین را تشکیل دهد، به قطر فرار کرد.

پس از پیروزی در انتخابات و در اختیار گرفتن غزه در سال 2004، حماس بر جهاد اسلامی غلبه یافت و روابطش با محور مقاومت را تقویت کرد. المقید می گوید: «جهان در آن زمان حماس را بایکوت کرده بود، سپس درهای سوریه و ایران به سوی آنها باز شد و استقبال رسمی در تمام سطوح از آنها به عمل آمد. حمایت مادی شروع شد.»

همزمان با مسلح شدن شورشیان سنی، مشعل از سوریه خارج شد و به قطر بازگشت. ایران از حماس درخواست کرد تا از دولت سوریه حمایت کند، اما آنها این درخواست را رد کردند. دولت علوی سوریه که تحت حمایت شیعیان بود معترضان سنی را کشت.

المقید در ادامه می گوید: «روابط با حکومت بشار اسد پس از شورش سوری ها قطع شد. این تحولات موجب شد تا حماس از محور مقاومت خارج شود و به ائتلاف جدیدی به رهبری مصر، قطر و ترکیه بپیوندد، اما اوضاع این ائتلاف پس از کودتا در مصر تغییر کرد.» وی در ادامه می گوید: «حماس همچنان روابط ویژه ای با ترکیه و قطر دارد و روابط با ایران خراب شد. حماس به تسلیحات نیاز دارد، بنابراین در تلاش است تا مشکلات با ایران را حل کند، اما اوضاع بین آنها چندان خوب نیست.»

این مجموعه نظامی و فضای سیاسی نشان دهنده کشمکش احتمالی منافع سیاست خارجی ایران در خاورمیانه است که بر پایه محور مقاومت و هلال شیعه -که تمام بازیگران شیعه را به ایران مرتبط کرده و ایران حمایت نظامی یا سیاسی از آنها می کند- بنا شده است. توازن قوا میان این دو حوزه نفود به همان اندازه که برای ایران مهم است برای حماس هم که هنوز در سطح جهان منزوی است، اهمیت دارد.

قسمت عمده ای از محور مقاومت یعنی حزب الله شیعه و سوریه علوی با هلال شیعه همپوشانی دارند. در هلال شیعه، شبه نظامیان شیعه مورد حمایت ایران حوزه نفوذشان را در مناطقی فراتر از محور مقاومت یعنی افغانستان، بحرین، امارات، عراق، پاکستان، قطر، عربستان و یمن گسترش داده اند. علاوه بر این هدف این دو ائتلاف متفاوت است. محور مقاومت به خاطر مخالفت با اسرائیل و ایالات متحده به وجود آمده است. هلال شیعه برای دفاع از تشیع تشکیل شده است.

پس از پایان یافتن روابط با حماس، روابط ایران با جهاد اسلامی ادامه پیدا کرده است. فاطیما الصمدی، کارشناس مرکز مطالعات الجزیره می گوید: «حماس و جهاد اسلامی معتقدند که روابطشان با ایران به خاطر یک سوءتفاهم به مشکل برنخورده است، بلکه هر دوی این جنبش های سنی از روی دیدگاه اعتقادی شان این کار را کرده اند. از لحاظ اطلاعاتی و حتی سیاسی دلیل ارتباط این دو جنبش با ایران شیعه، اسلام و فلسطین بوده است. به عبارت دیگر ایران، کشوری اسلامی است که از فلسطینی ها دفاع می کند.»

البته شایان ذکر است که روابط جهاد اسلامی با ایران هم به خاطر جنگ داخلی یمن در حال بدتر شدن است، مشابه همان اتفاقی که میان حماس و ایران بر سر سوریه اتفاق افتاد.

منبع: War Is Boring/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/20