پوتین از ترکیه چگونه انتقام می‌گیرد؟

دیپلماسی ایرانی: روز سه شنبه یک فروند جنگنده سوخو-24 روسیه توسط جنگنده های اف-16 ترکیه سرنگون شد. مقامات ترکیه معتقدند که این جنگنده حریم هوایی شان را نقض کرده بود و پس از 10 بار هشدار در طول پنج دقیقه، براساس قوانین بین المللی آن را سرنگون کردند. از سوی دیگر مقامات روسیه معتقدند که این جنگنده در حالی که در حال انجام عملیات علیه تروریست ها در منطقه ای نزدیک به مرز سوریه و ترکیه در منطقه لاذقیه سوریه بوده، مورد اصابت موشک هوا به هوا قرار گرفته است. روس ها می گویند جنگنده شان در خاک سوریه مورد اصابت موشک قرار گرفته است و لاشه هواپیما و تصاویر و نقشه هایی هم که از حادثه منتشر شده است ثابت می کند که جنگنده روسی در خاک سوریه مورد اصابت قرار گرفته است. در عین حال آن گونه که نقشه ها نشان می دهند جنگنده روسی به مدت یک دقیقه از حریم هوایی ترکیه عبور کرده است.

درباره سرنوشت دو خلبان این جنگنده اطلاعات متناقضی در ساعات اولیه منتشر می شد، از کشته شدن هر دو خلبان و یا زنده ماندن و اسیر شدن آنها. اما پس از آن که تصاویری از یکی از خلبانان منتشر شد، مشخص شد که یکی از آنها توسط شبه نظامیان ترکمان مورد حمایت ترکیه، کشته شده است. در حالی که سرنوشت خلبان دیگر مشخص نبود و گزارش های ضد و نقیضی از وضعیت وی منتشر می شد منابع روسی و ارتش سوریه اعلام کردند که در طی عملیاتی این خلبان آزاد شده و در اختیار نیروهای روس است. براساس اعلام وزارت دفاع روسیه در حین این عملیات یکی از نظامیان روس کشته شده است.

واکنش ها

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در ضمن دیدارش با ملک عبدالله پادشاه اردن به این حادثه واکنش نشان داد. پوتین در سخنانی اعلام کرد این حادثه خنجری از پشت از سوی همدستان تروریست ها بوده است و تبعات جدی و منفی بر روابط روسیه و ترکیه خواهد داشت. پوتین در این باره گفت: «در هر صورتی که حساب کنید، هواپیما و خلبانان ما هیچ گونه تهدیدی برای جمهوری ترکیه نبودند. این واضح است.» سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه هم پس از این حمله سفر از پیش تعیین شده اش به ترکیه را که قرار بود روز چهارشنبه صورت بگیرد، لغو کرد. لاوروف از اتباع روسی خواسته است تا از سفر به ترکیه خودداری کنند و اعلام کرده خطر تروریسم در ترکیه کمتر از مصر نیست. همچنین پس از احضار وابسته نظامی ترکیه در روسیه، کلیه همکاری های نظامی میان دو کشور قطع شد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه هم در واکنش به این حادثه گفت که کشورش از حریم هوایی اش دفاع کرده است. احمد داوود اوغلو، نخست وزیر ترکیه هم در سخنانی اعلام کرد که کشورش تمایل دارد تا تمام جهان بدانند که از مردم و امنیت مرزهایش به هر روشی دفاع خواهد کرد. مقامات ترک در همان لحظات اولیه موضوع را به اطلاع ناتو و شورای امنیت سازمان ملل رساندند و از ناتو درخواست کردند تا در این رابطه جلسه اضطراری تشکیل دهد. اردوغان در این رابطه به روسیه هشدار داده بود که در صورت حمله به ترکیه، با واکنش ناتو روبه رو خواهد شد. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو هم پس از گفتگوی تلفنی با داوود اوغلو اعلام کرد که ناتو از این کشور در برابر واکنش های احتمالی روسیه دفاع خواهد کرد. براساس قوانین ناتو، اگر یکی از اعضا مورد حمله قرار بگیرد، همانند این است که حمله به 28 عضو این سازمان صورت گرفته باشد و بقیه اعضا از این کشور حمایت خواهند کرد.

مقامات آمریکا، آلمان، بریتانیا و فرانسه هم از روسیه و ترکیه درخواست کردند تا به خویشتنداری بپردازند. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در جریان کنفرانس خبری با فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه گفت: «ترکیه همانند هر کشوری حق دفاع از خودش را دارد. اما این بسیار مهم است که روس ها و ترک ها با یکدیگر صحبت کنند و از این موضوع اطمینان حاصل کنند که این اختلاف باعث بالا گرفتن تنش ها نشود.» اوباما درباره نقض حریم هوایی ترکیه توسط هواپیمای روسی گفت: «ما هنوز اطلاعات کاملی در این رابطه نداریم.» اولاند هم در این رابطه گفت: «ما باید از هرگونه برخورد نظامی جلوگیری کنیم. چون اقدامی بسیار مضر خواهد بود. تنها راه حل، مبارزه با تروریست ها و داعش است.»

تبعات

در حالی که بحث ها بر سر واکنش روس ها به این حمله ادامه دارد، فضا میان دو کشور بسیار تنش آمیز است و دلیل درخواست جلسه اضطراری ناتو از سوی ترکیه نشان دهنده هراس مقامات ترکیه از واکنش سخت روسیه است. پوتین تنها به گفتن این که این اقدام تبعات جدی و منفی برای ترکیه خواهد داشت و بدون مجازات باقی نخواهد ماند، بسنده کرد و هنوز واکنش عملی از سوی این کشور صورت نگرفته است.

اولین اقدامی که از سوی روسیه صورت گرفت اعلام خبر استقرار سامانه دفاع موشکی پیشرفته اس-400 در پایگاه روسیه در سوریه است. با توجه به قرائن موجود و هزینه های بالای سیاسی و اقتصادی مداخله نظامی، بعید است که وضعیت دو کشور به سوی جنگ پیش برود. داوود اوغلو هم برای کاهش تنش ها اعلام کرده است: «روسیه کشور دوست و همسایه ماست و روابط ما قربانی این گونه سوء ارتباطات نخواهد شد.» لاوروف هم در سخنانی گفت: «ما قصد جنگ با ترکیه نداریم. دید ما نسبت به مردم ترکیه تغییر نکرده است. ما فقط سوالاتی درباره رهبری ترکیه داریم.» همچنین وزارت خارجه ترکیه از احتمال دیدار وزرای خارجه دو کشور برای بررسی این حادثه خبر داده است.

یکی از مهمترین تبعات این حمله درخواست وزارت خارجه روسیه از اتباع این کشور برای عدم سفر به ترکیه است. این درحالی است که گردشگران روسی سهم عمده ای از صنعت توریسم ترکیه را تشکیل می دهند. این در حالی است که برخی از تحلیلگران روسی خواستار این شده اند که کلیه پروازها به سمت ترکیه لغو شوند و اتباع روسی از این کشور خارج شوند. همانند اقدامی که در مصر صورت گرفت. بدیهی است چنین تصمیمی می تواند منجر به ضرر اقتصادی ترک ها از عدم سفر روس ها به این کشور شود.

یکی دیگر از اهرم های فشار روسیه به ترکیه بحث صادرات گاز به این کشور است. در حالی که بحث هایی مبنی بر قطع صادرات گاز به ترکیه صورت گرفته بود، آناتولی یانوفسکی، معاون وزیر انرژی روسیه به خبرگزاری تاس گفته است صادرات گاز به ترکیه بدون هیچ مشکلی و براساس قراردادی که وجود دارد ادامه خواهد یافت. سال گذشته ترکیه قراردادی به مبلغ 6.5 میلیارد دلار برای خرید گاز با سوریه منعقد کرد که موجب شد این کشور تبدیل به بزرگترین وارد کننده گاز طبیعی از روسیه شود. به دلیل همین منافع اقتصادی است که روسیه اعلام کرده صادرات گاز را ادامه می دهد. همچنین روسیه می تواند از این حادثه به عنوان اهرم فشاری به ترکیه مبنی بر حمایت از تروریست ها و مطرح کردن این مسئله در شورای امنیت استفاده کند.

در مقابل ترکیه هم با این اقدام به دنبال اهدافی بوده است. اندرو بوون از نشنال اینترست معتقد است اردوغان که در گذشته به خاطر عدم حمایت از جمعیت ترکمان های عراق مورد انتقاد قرار گرفته بود، حالا با این اقدام می تواند مدعی شود که از این اقلیت در سوریه حمایت کرده است. سقوط جنگنده روسی در منطقه تحت کنترل ترکمان ها صورت گرفته است. درخواست رئیس جمهور ترکیه برای تشکیل نشست اضطراری ناتو در بروکسل، فرصتی به ترکیه می دهد تا این کشور حمایت نظامی و سیاسی بیشتری در مرزهایش از سوی ناتو کسب کند.

اردوغان همچنین به دنبال افزایش استقرار موشک های پاتریوت آمریکا در مرزهای ترکیه است. ترکیه همچنین به دنبال این است تا به شرکایش در ناتو نشان دهد تا به جای همکاری با روسیه و ایران پس از حملات پاریس با ترکیه همکاری نزدیک داشته باشند. در همین رابطه دیدار اخیر اولاند با اوباما و دیدار آتی وی با پوتین در مسکو نشانه پیچیده شدن اوضاع برای فرانسه در جهت مبارزه با داعش و واکنش به حملات پاریس است. در عین حال هزینه ای که ترکیه در این حمله داده است که عده ای از آن تیر به خودی یاد می کنند، به محاق رفتن طرح این کشور مبنی بر ایجاد مناطق امن و پرواز ممنوع در سوریه است. با این اتفاق روسیه زیر باز این طرح نخواهد رفت. در حالی که به نظر می رسد چشم انداز جنگ میان دو کشور در حال افول است باید منتظر ماند و دید که در روزهای آینده چه اقداماتی از سوی روسیه برای انتقام گرفتن از ترکیه صورت خواهد گرفت.